Δημοσιεύτηκε στο The Intercept
Με την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία, ο Τραμπ δήλωσε ότι η Τουρκία είναι πλέον υπεύθυνη για την τύχη των χιλιάδων μαχητών του ISIS στις περιοχές τις οποίες έχει καταλάβει, απειλώντας την Άγκυρα με κυρώσεις για την πολεμικές επιχειρήσεις στη Συρία. Τούρκοι αξιωματούχοι ανέφεραν ότι επεξεργάζονται ένα σχέδιο για τη διαχείριση των κρατούμενων μαχητών – όπως το να μην επιτραπεί η απελευθέρωσή τους – αλλά κρίνοντας από το παρελθόν της Τουρκίας σε ανάλογες περιπτώσεις, είναι σχεδόν απίθανο οι μαχητές να παραμείνουν για πολύ καιρό στη φυλακή.
Οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF), υποστηριζόμενες μέχρι πρότινος από τις Η.Π.Α., έχουν υπό την κράτησή τους περισσότερα από 70.000 πιθανά μέλη του ISIS, σε διάσπαρτα, ανά τη βορειοανατολική Συρία, κέντρα κράτησης. Τουλάχιστον 10.000 άτομα έχουν χαρακτηριστεί από το Πεντάγωνο ως μαχητές, συμπεριλαμβανομένων 2.000 περίπου ατόμων οι οποίοι δεν είναι ούτε Ιρακινοί ούτε Σύριοι. 800 από αυτούς έχω καταγωγή από την Ευρώπη. Για πολλούς από αυτούς που κρατούνται σε αυτά τα στρατόπεδα – το μεγαλύτερο από τα οποία είναι απλά ένας άθλιος καταυλισμός στον οποίο εκατοντάδες παιδιά έχουν χάσει τη ζωή τους – δεν έχει δρομολογηθεί καμία διαδικασία είτε εγκληματικής δίωξης είτε επανένταξης.
«Η Δύση δεν έχει κάνει τίποτα παρά μόνο να καθυστερεί επαναπατρισμούς, δεχόμενη μόνο ελάχιστους, κυρίως ορφανά παιδιά», λέει η Letta Taylor, εξειδικευμένη ερευνήτρια τρομοκρατίας και καταπολέμησης της τρομοκρατίας στο Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχοντας μόλις επισκεφθεί στρατόπεδα φύλαξης κρατουμένων ISIS στη Συρία.
Οι Η.Π.Α. έχουν επαναπατρίσει μόλις 16 υπηκόους της που βρίσκονταν στη Συρία. Η Τουρκία, το Καζακστάν, το Ουζμπεκιστάν, το Τατζικιστάν, η Ρωσία και το Κόσοβο, 1.250 άτομα, κυρίως ανήλικα. Η κατάσταση είναι δυσκολότερη για Ευρωπαίους υπηκόους: λιγότεροι από 50 – και όλα αυτά παιδιά – έχουν επαναπατριστεί σε Γαλλία, Γερμανία, Αυστραλία, Σουηδία και Νορβηγία. Τουλάχιστον 30 μαχητές, εκτός Ιράκ και Συρίας, έχουν μεταφερθεί στο Ιράκ, όπου πολύ πιθανόν να αντιμετωπίσουν την θανατική ποινή σε γρήγορες δίκες, οι οποίες έχουν καταγγελθεί από ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων ως τραγικά ανεπαρκείς για τις περιστάσεις. Αυτή η πρακτική είναι πιθανόν μια προσπάθεια των Ευρωπαϊκών κρατών να ξεφορτωθούν μερικούς υπηκόους τους στο Ιρακινό δικαστικό σύστημα.
«Είναι όντως μια πολιτική απόφαση από την πλευρά της Ευρώπης», σύμφωνα με την Tanya Mehra, επικεφαλής ερευνητική συνεργάτις στο Διεθνές Κέντρο για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας στη Χάγη. «Θα ήταν καλύτερα, για μια μακροπρόθεσμη προοπτική ασφαλείας, οι μαχητές και οι οικογένειές τους να επαναπατριστούν με έναν ελεγχόμενο τρόπο. Αν τους εγκαταλείψουμε εκεί έξω, ίσως να ριζοσπαστικοποιηθούν περαιτέρω ή να δραπετεύσουν, όπως έχει ήδη συμβεί». Η Mehra τόνισε ότι αν οι μαχητές του ISIS δραπετεύσουν από τα στρατόπεδα, «δεν θα μπορούμε να γνωρίζουμε τίποτα για το που βρίσκονται ή τι κάνουν».
Τις τελευταίες εβδομάδες, σε συναντήσεις Ευρωπαίων, συζητιούνται σενάρια αντιμετώπισης της αυξανόμενης φυγής κουρδικών δυνάμεων, οι οποίες φύλαγαν κρατούμενους μαχητές μετά την πτώση του Ισλαμικού Χαλιφάτου, πριν από περίπου ένα χρόνο. Ακόμα δεν έχει ανακοινωθεί η πολιτική που θα ακολουθήσουν.
Η ιδέα ενός διεθνούς δικαστηρίου – κάτι που είχε προταθεί και στο παρελθόν – έχει, για την ώρα, αποσυρθεί. Ένα τέτοιο δικαστήριο δε θα λάμβανε ποτέ την έγκριση της Ρωσίας και της Κίνας, στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., καθώς και παλαιότερα – το 2014 – είχαν ασκήσει βέτο σε μια πρόταση, η οποία θα είχε ως επακόλουθο τη δίωξη ομάδων που πρόσκεινται στη Συριακή κυβέρνηση και οι οποίες κατηγορούνται για εγκλήματα πολέμου. Ο Τραμπ έχει πιέσει να διωχθούν οι μαχητές στις χώρες καταγωγής τους.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ αρκετά πιθανά σενάρια για την τύχη των μαχητών του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία.
Το πρώτο πιθανό σενάριο περιλαμβάνει συνεργασία της Συριακής κυβέρνησης και των Κουρδικών Δημοκρατικών Δυνάμεων, υπό την οποία η Δαμασκός θα αναλάβει τον έλεγχο των συνόρων με την Τουρκία και πιθανόν τη κράτηση των μελών του ISIS. Οι Η.Π.Α. ή κάποια άλλη δύναμη θα μπορούσε να αναλάβει τη μεταφορά τους στο Ιράκ και την παράδοσή τους στις αρχές της χώρας. Σύμφωνα με δημοσιεύματα, οι Η.Π.Α. σκόπευαν να μεταφέρουν τουλάχιστον 50 μαχητές στο Ιράκ, αλλά Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν επιβεβαιώσει μόλις 2 άτομα, τα οποία βρίσκονται υπό τον έλεγχο των αμερικανικών δυνάμεων.
Οι κυβερνήσεις σε Συρία και Ιράκ θα ήταν λογικά οι καταλληλότερες αρχές για να διωχθούν οι ύποπτοι. Θα μπορούσαν να καταδικαστούν για διάπραξη σοβαρών εγκλημάτων στο έδαφός τους, καθώς διαθέτουν ένα νομικό σύστημά το οποίο προβλέπει την επιβολή μακροχρόνιων ποινών φυλάκισης ή και της θανατικής ποινής. Αλλά αυτές οι δίκες δεν θα είναι τίποτα άλλο παρά παρωδίες: τα συριακά δικαστήρια θα θέλουν να τιμωρήσουν τους μαχητές όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, καθώς πολεμούσαν εναντίον της συριακής κυβέρνησης, ενώ οι Ιρακινοί δικαστές έχουν ήδη δείξει δείγματα σκληρότητας σε μαζικές δίκες. «Οι δίκες στο Ιράκ διαρκούν μερικές φορές 10 λεπτά», σημειώνει η Mehra. «Στα κρατητήρια οι συνθήκες είναι κακές και πολλοί κρατούμενοι καταδικάζονται σε θάνατο».
Το συριακό καθεστώς θα μπορούσε επίσης να κρατήσει τους μαχητές για να διαπραγματευτεί με τους εχθρούς του, απελευθερώνοντάς τους στις χώρες τους – εάν δέχονται να επιστραφούν – με αντάλλαγμα εδάφη. Ή – κάτι για το το οποίο έχει ήδη κατηγορηθεί η κυβέρνηση Άσαντ από την αρχή του πολέμου – θα μπορούσαν να αφήσουν τους πιο φανατικούς τζιχαντιστές, ελπίζοντας ότι έτσι θα συνεχιστεί το αφήγημα ότι η Δαμασκός πολεμά εναντίον επικίνδυνων τρομοκρατών. Οι απελευθερωμένοι μαχητές θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να καταφύγουν στην Ίντλιμπ, δίνοντας και μια καλή αφορμή στο καθεστώς να επιτεθεί στο τελευταίο προπύργιο της αντιπολίτευσης.
Το συνετότερο σενάριο θα ήταν να αναλάβει η Τουρκία την ευθύνη για τους μαχητές, μια λύση που και αυτή είναι με τη σειρά της προβληματική. Η Τουρκία δεν διαθέτει το απαραίτητο νομικό πλαίσιο που θα οδηγούσε σε μακροχρόνιες ποινές κάθειρξης, ενώ τα δικαστήρια στη χώρα είναι ήδη επιβαρυμένα με δεκάδες χιλιάδες υποθέσεις από το αποτυχημένο πραξικόπημα, το 2016. Φερόμενοι υποστηρικτές του Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος κατηγορείται για το πραξικόπημα, διώκονται με βάση τον αντιτρομοκρατικό νόμο. Το ίδιο ισχύει και για χιλιάδες πολιτικοποιημένους Κούρδους εργάτες οι οποίοι διώκονται για τη φερόμενη σχέση τους με το παράνομο Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (PKK).
Σχεδόν 1.500 ξένοι μαχητές κρατούνται από την Άγκυρα, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εξωτερικών, μετατρέποντας την Τουρκία στο κράτος με τον μεγαλύτερο αριθμό κρατουμένων ISIS μετά το Ιράκ. Αλλά η δίωξη τους δεν είναι εύκολη υπόθεση, σύμφωνα με τον Dogu Eroglu, συγγραφέα του «ISIS Networks: Radicalization, Organization, and Logistics in Turkey». Για πάνω από 75.480 άτομα, από περισσότερες από 151 χώρες, ισχύει απαγόρευση εισόδου στην Τουρκία, σύμφωνα με μια λίστα που συντάχθηκε με στοιχεία Υπηρεσιών Ασφαλείας και άλλων κρατών. Επιπλέον, πάνω από 7.445 άτομα έχουν απελαθεί ή απομακρυνθεί καθώς είναι ύποπτοι για συμμετοχή σε ομάδες όπως ο ISIS και η Αλ Καΐντα. Αλλά για τους υπόπτους, που η Τουρκία αποφασίζει να ασκήσει δίωξη, το να βρεθούν αποδείξεις για εγκλήματα, που θα δικαιολογούν μεγάλες ποινές φυλάκισης, δεν είναι εύκολη υπόθεση.
Οι ύποπτοι συνήθως αντιμετωπίζουν κατηγορίες ένταξης σε τρομοκρατική οργάνωση ή υποστήριξης τρομοκρατικής οργάνωσης, οι οποίες δεν επιφέρουν παρά μόνο 7 χρόνια φυλάκισης το ανώτερο. Παρόλο που το τουρκικό δίκαιο προβλέπει τη δίωξη για «εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας», κανένα μέλος του ISIS δεν έχει αντιμετωπίσει τέτοιες κατηγορίες μέχρι στιγμής, καθώς η Τουρκία δεν διαθέτει τα κατάλληλα μέσα για τη συλλογή των απαραίτητων στοιχείων, ώστε να προχωρήσει η δίωξη. Οι ελάχιστοι μαχητές, που έχουν καταδικαστεί για πολλά χρόνια, είχαν εμπλακεί σε επιθέσεις μέσα στην Τουρκία, όπως ο Abdulkadir Masharipov, Ουζμπέκος υπήκοος, ο οποίος καταδικάστηκε για τη δολοφονία 39 ανθρώπων σε ένα κέντρο διασκέδασης στην Κωνσταντινούπολη το 2017.
Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα στη Τουρκία, απομακρύνθηκαν δεκάδες χιλιάδες εισαγγελείς και δικαστές – οι πιο έμπειροι λειτουργοί σε ζητήματα τρομοκρατίας στη χώρα. Αυτός είναι και λόγος που οι δικαστές έχουν αποδειχθεί εξωφρενικά ακατάλληλοι. Τον περασμένο Απρίλιο, για παράδειγμα, ένας δικαστής αποφάσισε να απαλλάξει μια ύποπτη για συμμετοχή στον ISIS, παρόλο που τα δακτυλικά της αποτυπώματα βρέθηκαν σε υλικά παρασκευής βομβών και ήταν παντρεμένη με έναν άντρα, καταδικασμένο για μια βομβιστική επίθεση στη Συρία. Η γυναίκα δεν θα μπορούσε να είναι μέλος του ISIS, σύμφωνα με την απόφαση του δικαστή, καθώς η ιδεολογία της οργάνωσης διδάσκει ότι «η μόνη δουλειά των γυναικών είναι το σπίτι, τα παιδιά και ο σύζυγος».
Σε άλλες περιπτώσεις, ύποπτοι έχουν αφεθεί ελεύθεροι μετά την έκτιση της ποινής τους, σπρώχνοντας, μερικές φορές, τις κυβερνήσεις των χωρών προέλευσης τους να κινήσουν τις διαδικασίες κράτησής τους κατά την είσοδο τους στη χώρα. Για παράδειγμα, τον Ιούλιο, ένα ολλανδικό δικαστήριο καταδίκασε δύο άντρες που στάλθηκαν πίσω από την Τουρκία, έχοντας απαλλαχθεί εκεί από τις κατηγορίες.
Ένας από αυτούς ήταν ο Reda Nidalha, ο οποίος αφέθηκε ελεύθερος από έναν δικαστή στο Γκαζιάντεπ στα τέλη του 2018, καθώς βρέθηκαν ελάχιστα άμεσα αποδεικτικά στοιχεία εις βάρος του, εκτός από κάποιες φωτογραφίες του ίδιου με όπλα. Ο Nidalha βρέθηκε χωρίς διαβατήριο ή άλλα έγγραφα ταυτοποίησης στο Γκαζιάντεπ πριν παραδοθεί μόνος του στην αστυνομία. Οδηγήθηκε σε ένα κέντρο απέλασης, όπου έμεινε για δύο εβδομάδες πριν σταλεί πίσω στην Ολλανδία. Ένα δικαστήριο εκεί τον καταδίκασε για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση και του επέβαλε ποινή φυλάκισης 4,5 χρόνια.
Ο άλλος άντρας, που απελάθηκε στην Ολλανδία, ήταν ο Oussama Achraf Akhlafa, ο οποίος αφέθηκε ελεύθερος από τουρκικό δικαστήριο περίπου την ίδια περίοδο με τον Nidalha, αλλά πολύ πιο γρήγορα βρέθηκε στο κέντρο απέλασης πριν σταλεί στην Ολλανδία. Το ολλανδικό δικαστήριο τον καταδίκασε για εγκλήματα πολέμου, βασιζόμενο σε φωτογραφίες του ίδιου δίπλα σε ένα σταυρωμένο σώμα, επιβάλλοντας του 7,5 χρόνια ποινή φυλάκισης. Είναι ο πρώτος Ευρωπαίος μαχητής του ISIS που καταδικάζεται για εγκλήματα πολέμου από την χώρα προέλευσης του.
Αλλά οι περιπτώσεις των Nidalha και Akhlafa είναι ξεχωριστές: σχεδόν οι μισοί ύποπτοι για συμμετοχή στον ISIS, οι οποίοι βρίσκονται υπό κράτηση στην Τουρκία, παραμένουν σε κρατητήρια στα οποία τα ανώτατο όριο κράτησης, σύμφωνα με τη νομοθεσία, είναι 12 μήνες.
Τα αποδεικτικά στοιχεία εναντίον τους είναι πολύ αδύναμα για να οδηγήσουν σε ποινές κάθειρξης και η Άγκυρα δυσκολεύεται να πείσει τις χώρες προέλευσης να τους δεχτούν πίσω. Το Δεκέμβριο, για παράδειγμα, ο Neil Prakash, Αυστραλός υπήκοος, έχασε την υπηκοότητα του, όταν η κυβέρνηση αποφάσισε ότι δεν επιθυμεί την επιστροφή του στη χώρα. O Prakash, ο οποίος, για πολλά χρόνια, κατείχε περίοπτη θέση σε προπαγάνδα του ISIS, καταδικάστηκε σε 7,5 χρόνια φυλάκισης στην Τουρκία, για συμμετοχή στον ISIS, αλλά είναι πολύ πιθανόν να εκτίσει μόλις τα 2,5.
Βρισκόμενοι μπροστά στην αρχή του χάους στη βορειοανατολική Συρία, η διεθνής κοινότητα θα χρειαστεί να κάνει μια πιο συγκροτημένη προσπάθεια, εάν θέλει πραγματικά να δει μαχητές ISIS στη φυλακή για πολλά χρόνια.
*Μεταφράστηκε συλλογικά από μέλη της πλατφόρμας των 1101.