Από το Παρατηρητήριο Μεταλλλευτικών Δραστηριοτήτων
Απόφαση 1492/2013
Λίγα χρόνια αργότερα, η κα Σακελλαροπούλου ορίστηκε εισηγήτρια συμβούλος στην αίτηση κατοίκων της Χαλκιδικής για την ακύρωση μιας άλλης μεταλλευτικής-μεταλλουργικής “επένδυσης”, στην ίδια περιοχή αλλά πολλαπλάσιας σε έκταση, πολυπλοκότητα και επικινδυνότητα. Όχι μόνο Ολυμπιάδα αλλά και Σκουριές και Μαύρες Πέτρες, επιφανειακή εξόρυξη, μεταλλουργία, τρία νέα εργοστάσιο, τρεις νέοι χώροι απόθεσης μεταλλευτικών αποβλήτων μέσα σε ρέματα, 4.500 στρέμματα δάσους, πολλαπλάσια ανάλωση φυσικού κεφαλαίου. Μια επένδυση που είχε ξεσηκώσει ένα μεγάλο κίνημα αντίστασης από την τοπική κοινωνία και όχι μόνο. Τον κρίσιμο ρόλο της εισηγήτριας είχε σε όλες τις σχετικές με την “επένδυση” υποθέσεις που εκδικάστηκαν μέχρι το 2014 ενώ συμμετείχε ως μέλος της έδρας και σε όλες σχεδόν τις μεταγενέστερες. Όλες ανεξαιρέτως οι αποφάσεις ήταν υπέρ της εταιρείας.
Με την απόφαση 1492/2013 (και άλλες δύο μεταγενέστερες) που η κα Σακελλαροπούλου εισηγήθηκε, απορρίφθηκαν στο σύνολό τους οι τρεις προσφυγές κατά της ΑΕΠΟ του έργου. Η απόφαση αποτελεί μια ολοκληρωτική στροφή σε σχέση με την απόφαση του 2002 και έχει σχολιαστεί αρκετά, ακόμα και σε έγκριτα νομικά περιοδικά. Με ιδιαίτερη σπουδή το ανώτατο δικαστήριο δικαιολόγησε και κάλυψε με επίχρισμα “νομιμότητας” κάθε σημείο της διάτρητης ΑΕΠΟ, ακόμα και αυτά όπου ήταν ολοφάνερη η παραβίαση της νομοθεσίας. Παράδειγμα; Τα ρέματα.
Ρέματα
Για τα δασικά ρέματα Καρατζά και Λοτσάνικου στις Σκουριές που επρόκειτο να μετατραπούν σε χώρους απόθεσης μεταλλευτικών αποβλήτων, το ΣτΕ παραβίασε ακόμα και τη δική του πάγια μέχρι τότε νομολογία, κατά την οποία “ο καθορισμός των οριογραμμών αποτελεί κατά νόμο προϋπόθεση για την έκδοση των πράξεων χωροθέτησης και έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων έργου ή δραστηριότητας που βρίσκεται πλησίον ρέματος”. Στην περίπτωση της Ελληνικός Χρυσός, το ΣτΕ για πρώτη φορά έκρινε ότι η κρίση της Διοίκησης για έγκριση της ΜΠΕ ήταν επαρκώς αιτιολογημένη επειδή οι μελέτες οριοθέτησης των ρεμάτων είχαν υποβληθεί χωρίς όμως κατά το χρόνο έκδοσης της ΑΕΠΟ να έχουν εγκριθεί.
Η απόφαση αυτή παραμένει μοναδική στο σώμα της νομολογίας του ΣτΕ, χωρίς προηγούμενο ούτε επόμενο. Μετά από αυτήν, το ΣτΕ επέστρεψε στην πάγια θέση του ότι η πράξη οριοθέτησης είναι “κατά νόμο προϋπόθεση” της ΑΕΠΟ. Και, εξ’όσων γνωρίζουμε, συνέχισε να ακυρώνει έργα λόγω έλλειψης πράξεων οριοθέτησης ρεμάτων.
Η παραχώρηση του δάσους
Όσον αφορά την αντιμετώπιση της “επένδυσης” της Χαλκιδικής από την κα Σακελλαροπούλου, η κακή μέρα φάνηκε από το πρωί. Η παρακάτω υπόθεση είναι πολύ χαρακτηριστική και ενδεικτική της, πολυσυζητημένης πλέον, περιβαλλοντικής της ευαισθησίας:
Την άνοιξη του 2012 κάτοικοι του Δήμου Αριστοτέλη Χαλκιδικής προσέφυγαν στο ΣτΕ κατά της απόφασης του Γ.Γ. Αποκεντρωμένης Διοίκησης Μακεδονίας-Θράκης που παραχωρούσε στην Ελληνικός Χρυσός δημόσιο δάσος συνολικής έκτασης 4.166 στρεμμάτων στις Σκουριές και το Μαντέμ Λάκκο. Παράλληλα ζητήθηκε και αναστολή εργασιών μέχρι την έκδοση της οριστικής απόφασης, γιατί η εταιρεία είχε ήδη ξεκινήσει να κόβει το δάσος στις Σκουριές με εντατικούς ρυθμούς. Αρχικά χορηγήθηκε αναστολή με Προσωρινή Διαταγή του πρόεδρου του Ε’ Τμήματος, “καθ’ ο μέρος συνεπάγεται οποιαδήποτε επέμβαση σε δασική βλάστηση” και οι κάτοικοι πήραν βαθιά ανάσα. Αλλά λιγότερο από ένα μήνα μετά, μέσα στο κατακαλόκαιρο, συνεδρίασε “εκτάκτως” το θερινό τμήμα της Επιτροπής Αναστολών, ανέτρεψε την Προσωρινή Διαταγή και απέρριψε το αίτημα αναστολής, όπως είχε προαναγγελθεί από κύκλους της εταιρείας ότι θα γίνει. Με εισήγηση της κας Σακελλαροπούλου και το εξής, προκλητικό και απαράδεκτο κατά τη γνώμη μας, σκεπτικό:
“Η Επιτροπή σταθμίζοντας τη βλάβη που πρόκειται να επέλθει στο δασικό οικοσύστημα, η οποία πάντως για το έτος 2012-2013 είναι μικρή σε σχέση με το συνολικό εύρος των εκτάσεων που πρόκειται να αποψιλωθούν, με την ανάγκη υλοποίησης του ιδιαιτέρου συμφέροντος για την Εθνική Οικονομία Επενδυτικού Σχεδίου […] κρίνει ότι δεν συντρέχει λόγος αναστολής” (απόφαση 398/2012)!
Στην απόφαση παρατίθενται αυτούσια αποσπάσματα από τη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός για να στηριχτεί η άποψη ότι δεν είναι και τίποτα σπουδαίο το δάσος που θα κοπεί, είναι μεν “πυκνά δάση δρυός και οξιάς που παρουσιάζουν οικολογικό ενδιαφέρον”, αλλά δεν έχουν ενταχθεί σε κάποιο καθεστώς προστασίας. Σημειωτέον ότι όταν ελήφθη αυτή η απόφαση εκκρεμούσε ακόμα ενώπιον του ΣτΕ η βασική προσφυγή των κατοίκων, για την ακύρωση της Απόφασης Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων των “Μεταλλευτικών-Μεταλλουργικών Εγκαταστάσεις Μεταλλείων Κασσάνδρας” του Ιουλίου 2011. Δεν ήταν δηλαδή καθόλου δεδομένο εκείνη τη χρονική στιγμή ότι η “επένδυση” θα προχωρούσε.
Εν συνεχεία το ΣτΕ ανέβαλε την εκδίκαση και έθαψε αυτή την υπόθεση για τρία ολόκληρα χρόνια, αφήνοντας τα έργα να εξελίσσονται σα να ήταν δεδομένη η νομιμότητα της παραχώρησης. Όταν πλέον βγήκε η απόφαση, τον Αύγουστο 2015, στο επίμαχο δάσος είχαν ήδη ξηλωθεί περί τα 1.500 στρέμματα δάσους, είχε χτιστεί ένα παράνομο εργοστάσιο, είχε διαμορφωθεί το επιφανειακό όρυγμα, είχαν κατασκευαστεί στοές, λεωφόροι και παράδρομοι. Η Επιτροπή Αναστολών ακύρωσε τελικά το νόημα και το λόγο ύπαρξης των προσωρινών αναστολών που είναι η αποτροπή πρόκλησης περαιτερω ζημίας και δημιουργίας τετελεσμένων γεγονότων. Ο όλος χειρισμός αποτελεί ντροπή για το ΣτΕ και ειδικά για το Ε’ Τμήμα του, το “περιβαλλοντικό”. Η τοπική κοινωνία “μάτωσε” υπερασπιζόμενη αυτό το δάσος που η κα Σακελλαροπούλου θεώρησε ανάξιο λόγου, και 450 μέλη της σύρθηκαν στα δικαστήρια κατηγορούμενα ακόμα και για σύσταση εγκληματικής οργάνωσης.
Σκουριές: Πριν και μετά την κα Σακελλαροπούλου
Μεταλλουργία
Πάγια θέση και νομολογία του ΣτΕ είναι ότι δεν υπεισέρχεται στην εξέταση τεχνικών ζητημάτων διότι κάτι τέτοιο θα εξέφευγε των ορίων του ακυρωτικού ελέγχου. Στην απόφαση 1492/2013 το δικαστήριο δέχθηκε τις διαβεβαιώσεις εταιρείας και Υπουργείου ότι η μεταλλουργική μέθοδος της ακαριαίας τήξης (flash smelting) που εγκρίθηκε περιβαλλοντικά με την ΑΕΠΟ ήταν πλήρως τεκμηριωμένη για βιομηχανική εφαρμογή στους αρσενοπυρίτες της Ολυμπιάδας – υιοθέτησε μάλιστα, ως μη ώφειλε, ακόμα και τον υπερθετικό αλλά τελικά αβάσιμο χαρακτηρισμό “state of the art”. Αλλά το 2015 η αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΝ επέστρεψε στην εταιρεία την τεχνική μελέτη της μονάδας μεταλλουργίας επειδή δεν είχε τηρηθεί ο όρος της πραγματοποίησης μεταλλουργικών δοκιμών α) ημιβιομηχανικής κλίμακας, β) επι τόπου του έργου και γ) με τα τοπικά μεταλλεύματα των μεταλλείων Ολυμπιάδας και Σκουριών. Όταν το ΣτΕ κλήθηκε να κρίνει την αίτηση της Ελληνικός Χρυσός για ακύρωση της απόφασης επιστροφής της μελέτης, “ξέχασε” την πάγια νομολογία του και μπήκε στα “χωράφια” της Διοίκησης.
Η απόφαση 3191/2015 που έκανε δεκτή την αίτηση της εταιρείας δέχθηκε ως αληθή τον ισχυρισμό της Ελληνικός Χρυσός και της Φινλανδικής εταιρείας Outotec ότι οι δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν, αλλά δεν ήταν ούτε επι τόπου αλλά στη Φινλανδία, ούτε σε ημιβιομηχανική κλίμακα, ούτε με τα τοπικά μεταλλεύματα, απέδειξαν την εφαρμοσιμοτητα της μεθόδου. Και όχι μόνο αυτό, αλλά δέχθηκε και μια γνωμάτευση μη κατονομαζόμενου καθηγητή του ΕΚΠΑ που προσκόμισε η εταιρεία ότι τα μεταλλεύματα που χρησιμοποιήθηκαν στη Φινλανδία είχαν “αποδεδειγμένως παρόμοια ορυκτολογική και χημική σύσταση με τα τοπικά”, αν και προέρχονταν από την Αργεντινή και όχι από τις Σκουριές. Αυτά όμως είναι τεχνικές κρίσεις και είναι ανεπίτρεπτη, επί της ουσίας αμφισβήτηση της τεχνικής κρίσης της Διοίκησης. Η κα Σακελλαροπούλου συμμετείχε στην πενταμελή σύνθεση του δικαστηρίου. Ένα χρόνο αργότερα, η μελέτη της μεταλλουργίας επεστράφη ξανά στην εταιρεία με πολύ αναλυτικές τεχνικές παρατηρήσεις που αποδεικνύουν ότι η προσαρμογή της μεταλλουργικής μεθόδου στα τοπικά μεταλλεύματα δεν είναι δυνατή. Η εταιρεία προσέφυγε ξανά στο ΣτΕ το οποίο εδώ και τρία χρόνια δεν έχει εκδώσει απόφαση.
Η “ανάγκη υλοποίησης του ιδιαιτέρως συμφέροντος για την Εθνική Οικονομία Επενδυτικού Σχεδίου” της Ελληνικός Χρυσός είναι τμήμα της αιτιολόγησης όλων των αποφάσεων του ΣτΕ (και ειδικά των αναστολών). Αλλά το δημόσιο συμφέρον συναρτάται άρρηκτα με την καθετοποίηση της παραγωγής, δηλαδή με τη μεταλλουργία. Το ΣτΕ ώφειλε ειδικά την υπόθεση της μεταλλουργίας να την εκδικάσει το συντομότερο δυνατό, ακριβώς επειδή το διακύβευμα είμαι το δημόσιο συμφέρον. Αλλά τότε θα ήταν υποχρεωμένο να απορρίψει την προσφυγή της εταιρείας διότι το ζήτημα είναι καθαρά τεχνικό και εκφεύγει της ακυρωτικής του αρμοδιότητας. Το οτι τρία ολόκληρα χρόνια αρνείται να το κάνει, δημιουργεί ερωτηματικά για τις σκοπιμότητες που εξυπηρετούνται. Σίγουρα δεν εξυπηρετείται το δημόσιο συμφέρον.
Το Συμβούλιο Επικρατείας έλαβε συνολικά περί τις 20 αποφάσεις για αιτήσεις ακύρωσης και αιτήσεις αναστολής σχετικές με την “επένδυση” της Ελληνικός Χρυσός, από τους κατοίκους ή από την ίδια την εταιρεία. Με ταχύτατες διαδικασίες εκδικάζονται οι υποθέσεις που ενδιαφέρουν την εταιρεία και η απόφαση βγαίνει μέσα σε τρεις με πέντε μήνες. Στον αντίποδα, οι προσφυγές των κατοίκων καθώς και οι υποθέσεις όπου είναι αδύνατον να ληφθεί απόφαση θετική για την εταιρεία “θάβονται” και ξεχνιούνται. Τρία χρόνια άργησε η απόφαση για την παραχώρηση του δάσους, άλλα τρία χρόνια για τη μεταλλουργία και ακόμα περιμένουμε την απόφαση. Η προσφυγή κατοίκων κατά της προσωρινής άδειας απόθεσης αποβλήτων στο ΧΥΤΕΑ Κοκκινόλακκα από το Νοέμβριο 2017 ακόμα δεν έχει εκδικαστεί, ενώ η ισχύς της προσβαλλόμενης πράξης έχει ήδη λήξει.
Τα γεγονότα δείχνουν ότι δεν πρόκειται για τυχαίες καθυστερήσεις αλλά για μεθοδεύσεις που, μαζί με τις αμφιλεγόμενες αποφάσεις, κάνουν σαφές ότι το ανώτατο ακυρωτικό δικαστήριο δεν υπήρξε ουδέτερο στη μέχρι τώρα διαμάχη γύρω από τα μεταλλεία της Χαλκιδικής. Στη διαμόρφωση της “πολιτικής” του δικαστηρίου απέναντι στη συγκεκριμένη εταιρεία και τη συγκεκριμένη επένδυση είχε σημαντικό ρόλο η εισηγήτρια των υποθέσεων, Αντιπρόεδρος του από το 2015 και Πρόεδρος του από τον Οκτώβριο 2018. Με την κα Σακελλαροπούλου στο τιμόνι, το ΣτΕ αποδείχθηκε ο καλύτερος σύμμαχος της εταιρείας και το “πλυντήριο” των ανομιών της.
Χάρη στις πολυετείς προσπάθειες του κινήματος ενάντια στην εξόρυξη έχουν πλέον έρθει στο φως οι πολλές ανεπάρκειες, λάθη και αναλήθειες της εγκεκριμένης ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός και συνακόλουθα και της ΑΕΠΟ. Και τώρα που η επί χρόνια άκριτη αποδοχή της ΜΠΕ και των διαβεβαιώσεων της εταιρείας έχει οδηγήσει σε μια τετελεσμένη και μη αναστρέψιμη κατάσταση, έρχεται η ίδια η εταιρεία και διαγράφει όλα όσα έλεγε χθες, ζητώντας νέα σύμβαση και νέο επενδυτικό σχέδιο. Οι αποφάσεις του ΣτΕ που στις κρίσιμες φάσεις νομιμοποίησαν την εταιρεία και επέτρεψαν τη συνέχιση των έργων της είναι εκ των πραγμάτων, εδώ και καιρό, άκυρες αλλά η ζημιά έχει ήδη γίνει.
Χθες η κα Σακελλαροπούλου εξελέγη νέα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, με ευρύτατη διακομματική συναίνεση. Ορισμένοι αρθρογράφοι βλέπουν ότι “θα είναι ως εκ της σημερινής της ιδιότητας (της Προέδρου του ΣτΕ) ο συνδετικός κρίκος μεταξύ της κυβέρνησης και του Συμβουλίου της Επικρατείας σε μεγάλα θέματα που θα προκύψουν από τις επενδύσεις”. Είναι άγνωστο αν η ίδια θα θελήσει να υπερβεί κατ’αυτόν τον τρόπο τα θεσμικά καθήκοντα της Προέδρου της Δημοκρατίας. Στη Χαλκιδική πάντως δεν μπορεί να κάνει περισσότερο κακό από όσο έχει ήδη κάνει. Της ευχόμαστε καλή επιτυχία στα νέα της καθήκοντα.