του Παύλου Γεωργιάδη*

Η δήλωση αυτή απομονώνει τις Ηνωμένες Πολιτείες από τις υπόλοιπες 195 χώρες που υποστηρίζουν την Συμφωνία, η οποία είναι αποτέλεσμα μίας δαιδαλώδους διαπραγμάτευσης που διήρκησε περισσότερο από 20 έτη. Και αν πολλά έχουν συμβεί στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, η Συμφωνία του Παρισιού αποτελεί την πιο δημοφιλή Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών, ύστερα από την Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Μόνο τρεις χώρες δεν την υποστηρίζουν: οι ΗΠΑ, η Νικαράγουα που υποστηρίζει ότι η Συμφωνία δεν κάνει αρκετά για το Κλίμα και η Συρία που μαστίζεται από τον πολυετή εμφύλιο πόλεμο.

Κατ’ αρχήν, οι ΗΠΑ παραβιάζουν μία σημαντική έννοια της λειτουργίας και της διαδικασίας λήψης αποφάσεων του ΟΗΕ: την αρχή της Κοινής Αλλά Διαφοροποιημένης Ευθύνης (Common But Differentiated Responsibility). Σύμφωνα με αυτήν, οι αναπτυσσόμενες χώρες δεν μπορούν να κληθούν να πληρώσουν το ίδιο τίμημα με τις πλουσιότερες χώρες, των οποίων η ανάπτυξη έχει βασιστεί στις τεράστιες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου διαχρονικά. Πέραν αυτού, το επιχείρημα του Trump εκφράζει το πιο συντηρητικό και αντιδραστικό κομμάτι του ρεμπουμπλικανικού Κόμματος -το οποίο χορηγείται και βρίθει στελεχών της βιομηχανίας των ορυκτών καυσίμων- και είναι ντυμένο με ακραίες δόσεις εθνικισμού.

Σίγουρα ένα μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης του δυτικού κόσμου ένιωσε προσβεβλημένο από τα λεγόμενά του αμερικανού Προέδρου. Είναι απορίας άξιο γιατί το ίδιο συμβαίνει και στην Ελλάδα, ενώ μέχρι στιγμής η κοινή γνώμη ποτέ δεν ασχολήθηκε σοβαρά με το θέμα της κλιματικής δράσης, πόσο μάλλον της Συμφωνίας του Παρισιού.

Η αγλωσσία που διαχρονικά επικρατεί στην χώρα μας σχετικά με τα περιβαλλοντικά, ενεργειακά και κλιματικά θέματα, εντείνει την έλλειψη δημόσιας κατανόησης σχετικά με αυτή την παγκόσμια απειλή για την ανθρωπότητα. Οι όψιμες ανακοινώσεις κομμάτων, πολιτικών αρχηγών και οι επιφανειακές αναφορές από πολίτες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σχετικά με την δήλωση του Trump, σίγουρα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως σοβαρές, αλλά μάλλον ως αποτέλεσμα της τυχοδιωκτικής και καταστροφικής πολιτικής νοοτροπίας και συμπεριφοράς που οδήγησε την χώρα στον γκρεμό. Άλλωστε, μην ξεχνάμε πως η συζήτηση για την έξοδο από την κρίση, ακόμα και σήμερα, έχει επικεντρωθεί και απομονωθεί -κατά ένα μάλιστα σωτηριολογικό τρόπο- στον ορυκτό πλούτο, τους αγωγούς φυσικού αερίου, τον λιγνίτη, τα πετροδόλαρα, την “αναπτυξιολογία” και στο δόγμα “θα έρθουν ξένες επενδύσεις”. Η λογική λέει, ότι τα λόγια του Trump θα πρεπε να ηχούν ευχάριστα στα αυτιά των οικονομικών, ακαδημαϊκών και κυρίως πολιτικών κύκλων της χώρας που λαμβάνουν κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον της χώρας. Αν αυτά ηχούν καν.

Όμως η Ελλάδα παραμένει αμελητέα μονάδα στην παγκόσμια σκακιέρα των αποφάσεων για το κλίμα. Αυτό έδειξε, άλλωστε, η εκκωφαντική απουσία τόσο των πολιτικών αλλά και της κοινωνίας των πολιτών από τις τεχνικές διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στην Συμφωνία του Παρισιού.

Τί σημαίνει, όμως, στην πράξη η δήλωση απόσυρσης των ΗΠΑ από αυτήν;

1. Υπάρχει ακόμα ο υπόλοιπος κόσμος.

Αν και οι ΗΠΑ έχουν ιστορικά τις μεγαλύτερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, το τρέχον μερίδιό τους ανέρχεται στο 14%. Σίγουρα η απόφαση του Trump θα έχει επιπτώσεις, όμως υπάρχουν άλλες 146 χώρες που έχουν ήδη επικυρώσει την Συμφωνία. Χώρες όπως η Αυστραλία, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ινδία και η Κίνα έχουν ήδη υποσχεθεί πως θα παραμείνουν στην Συμφωνία, ακόμη κι αν οι ΗΠΑ αποσυρθούν.

2. Οι άμεσες επιπτώσεις στον Παγκόσμιο Προϋπολογισμό Άνθρακα δεν είναι μεγάλες.

Στο Παρίσι, οι ΗΠΑ δεσμεύτηκαν να μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου  ως το 2025, κατά 26-28% σε σχέση με τα επίπεδα του 2005. Οι τρέχουσες ομοσπονδιακές πολιτικές για το κλίμα υπολογίζεται πως θα οδηγήσουν σε μία μείωση της τάξης του 7-10%. Άρα οι ΗΠΑ ούτως ή άλλως δεν έθεσαν σε ισχύ ένα φιλόδοξο σχέδιο υλοποίησης της Συμφωνίας, κάτι που δεν αποκλείεται να άλλαζε στο μέλλον. Kαι σίγουρα δεν δικαιολογεί την οπισθοδρομική απόφαση του Trump, η οποία σχετίζεται άμεσα με μία ομοσπονδιακή πολιτική που επηρεάζει λιγότερο από 2% του συνολικού Παγκόσμιου Προϋπολογισμού Άνθρακα. Επιπροσθέτως, η συμβολή των ΗΠΑ στο Πράσινο Ταμείο για το Κλίμα, τον οδικό χάρτη των 100 δισ για την υλοποίηση της Συμφωνίας, είναι μικρότερη του 3%, αν και ο Trump χαρακτήρισε το ποσό αυτό “κατάφορα άδικο” προς τις ΗΠΑ.

3. Οι ΗΠΑ λαμβάνουν δράση στο επίπεδο των Πολιτειών

Τουλάχιστον 75 πολιτείες και πόλεις έχουν δεσμευθεί να μειώσουν τις εκπομπές τους κατά 80%, ή να εξασφαλίσουν την ηλεκτρική τους ενέργεια εξ ολοκλήρου από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Περισσότερες από 365 αμερικανικές εταιρείες έχουν εκφράσει δημοσίως την δέσμευσή τους να μειώσουν τις εκπομπές άνθρακα. Η Καλιφόρνια έχει θέσει ως στόχο την μείωση των εκπομπών κατά 40% σε σχέση με τα επίπεδα του 1990 μέχρι το 2030, και είναι η πρωτοπόρος πολιτεία που έχει επιβάλει φόρο άνθρακα. Ακόμη και ιδιωτικοί φορείς έσπευσαν να δηλώσουν την πρόθεσή τους να καλύψουν το κενό που δημιουργεί η έλλειψη δράσης από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ. Αμέσως μετά την δήλωση Trump, ένας άλλος πολιτικά ενεργός δισεκατομμυριούχος, ο Michael Bloomberg, έσπευσε να δηλώσει πως διαθέτει 15 εκατ. δολάρια για να μετριάσει εν μέρει τον αντίκτυπο της αλλαγής πλεύσης στην πολιτική των ΗΠΑ.

4. Η παγκόσμια μετάβαση προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι αναπόφευκτη

Το 2016, η βιομηχανία της ηλιακής ενέργειας απασχόλησε περισσότερους εργαζόμενους σε σχέση με τις βιομηχανίες πετρελαίου, φυσικού αερίου και λιγνίτη μαζί. Την ίδια στιγμή, το κόστος των τεχνολογιών ηλιακής ενέργειας μειώνεται κατά 10% ετησίως. Το μόνο σίγουρο είναι ότι άλλες χώρες θα συνεχίσουν να επενδύουν στις ανανεώσιμες πηγές, απορροφώντας τις θέσεις εργασίες που θα χάσει ο Trump, όσο κλείνει το μάτι στους ανθρακωρύχους με το παραμύθι του “πράσινου άνθρακα”. Να σημειώσουμε εδώ ότι δεν υπάρχει “πράσινος” άνθρακας. Ο λιγνίτης είναι ένας, και είναι πολύ βρώμικος.

5. Υπάρχει και ο νόμος

Η Συμφωνία του Παρισιού δεν είναι νομικά δεσμευτική. Αυτό είναι κάτι που επεδίωξε η κυβέρνηση του Obama, η οποία μπορεί να μην υπολόγιζε στην εκλογή Trump, γνώριζε όμως ότι θα ήταν δύσκολο να επικυρωθεί η Συμφωνία αυτή από το Κογκρέσο που ελέγχεται από τους Ρεμπουπλικάνους. Παρ' όλα αυτά προβλέπεται μία τετραετής περίοδος απόσυρσης από αυτήν. Μπορεί οι ΗΠΑ να αποσύρονται άμεσα από την υλοποίηση της Συμφωνίας, και σίγουρα θα κάνουν τη ζωή όλων όσων συμμετέχουν στις διαπραγματεύσεις πιο δύσκολη, ωστόσο είναι αναγκασμένη να συμμετέχει σε αυτές ως μέλος του ΟΗΕ. Σε περίπτωση εκλογής ενός άλλου Προέδρου υπάρχει η δυνατότητα να εισέλθει ξανά στην Συμφωνία. Εκτός κι αν μέρη όπως η ΕΕ, που όλη την ώρα μοιάζει να διαπραγματεύεται το αδιαπραγμάτευτο, προβάλλει σοβαρά αναχώματα.

6. Άλλοι κλιματικοί ηγέτες περιμένουν στη γωνία

Η Κίνα μειώνει σταθερά τις εκπομπές άνθρακα εδώ και μία τετραετία και επενδύει τεράστια ποσά στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Ινδία έχει ακυρώσει τα σχέδιά για άνοιγμα αρκετών μονάδων λιγνίτη και βρίσκεται σε πορεία υπερκάλυψης των στόχων που έχει θέσει για το 2030. Συνδυαστικά, οι δεσμεύσεις της Ινδίας και της Κίνας θα μειώσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 3 γιγα-τόνους έως το 2030, ενώ η αποχή των ΗΠΑ από την Συμφωνία του Παρισιού θα συμβάλλει σε μία αύξηση κατά 0,4 γιγα-τόνους. Επιπροσθέτως, η ΕΕ και η Κίνα αναμένονται να διαμορφώσουν μία νέα διμερή συμφωνία κλίμα.

Ήδη οι αντιδράσεις σε ολόκληρο τον κόσμο είναι έντονες και η ευχή είναι πως η απόφαση του Trump θα ενισχύσει την δέσμευση της διεθνούς κοινότητας για δράση ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ανοίγει εκ νέου μία περίοδος έντονου διπλωματικού πόκερ, την στιγμή που ο κόσμος άρχισε να πανηγυρίζει για την επίτευξη μίας ιστορικής Συμφωνίας. Υπάρχουν βαθύτεροι λόγοι που πρέπει να μας απασχολήσουν για την απόφαση του Trump, κυρίως το πώς τα πολιτικά συστήματα δίνουν την δυνατότητα σε έναν και μόνο άνθρωπο να παρακάμπτει τις αποφάσεις όλων σχεδόν των κυβερνήσεων του κόσμου. Αποφάσεις που σχετίζονται άμεσα με το προσδόκιμο ζωής και την επιβίωση όχι μόνο των επόμενων γενεών, αλλά και της δικής μας.

*Ο Παύλος Γεωργιάδης είναι μέλος της ομάδας των Climate Trackers και συμμετείχε ως Παρατηρητής στις διαπραγματεύσεις για την Συμφωνία του Παρισιού.