Λέρος: Αλληλεγγύη, το όπλο των προσφύγων ενάντια στον Covid-19

Με την κυβέρνηση ήδη πριν ξεσπάσει η πανδημία σε διαδικασία προετοιμασίας κλειστών δομών, φαίνεται να μην υπάρχει καμία πρόνοια για χιλιάδες κατοίκους αυτής της χώρας που ζουν ο ένας πάνω στον άλλο σε hot spot, στην ουσία, δηλαδή, στρατόπεδα από λυόμενα ή καταυλισμούς με σκηνές. Μετά και τα επιβεβαιωμένα κρούσματα στη Ριτσόνα και τη Μαλακάσα, το σχέδιο της κυβέρνησης για τον προσφυγικό πληθυσμό φαίνεται να κυμαίνεται από το «δεν θα κολλήσουν» και το «θα το περάσουν ελαφριά γιατί είναι νέοι» μέχρι το «δεν μας καίγεται καρφάκι αν το κολλήσουν, ας τους μαντρώσουμε μέσα να μην έρθουν σε επαφή με τους υπόλοιπους».

Μέσα σε αυτή τη συνθήκη, παρακολουθούμε πώς οι ίδιοι οι πρόσφυγες αυτοργανώνονται για να προστατεύσουν τους ίδιους αλλά και όλους εμάς τους υπόλοιπους. Αυτό συνέβη και στη Λέρο, ένα νησί που συμπυκνώνει την ιστορία εγκλεισμού της νεότερης Ελλάδας: μια αυτοοργανωμένη ομάδα προσφύγων ανέλαβε την πρωτοβουλία να καθαρίσει τα άδεια και ερειπωμένα κτίρια γύρω από το hot spot και να ενημερώσει τον προσφυγικό πληθυσμό για τον Covid-19 με το σύνθημα «Here we are one hand. We do this for our lives».

Τρεις μέρες πριν, μαθητές του Echo Hub Leros, μιας ελληνοαυστριακής ΜΚΟ που προσφέρει εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες στους πρόσφυγες της Λέρου (ελληνικά, αγγλικά, υπολογιστές, μουσική, κινηματογράφο, αθλήματα κα), πήραν την πρωτοβουλία να στήσουν το Leros Coronavirus Awareness Team. Έφτιαξαν την ομάδα εμπνεόμενοι τόσο από την αντίστοιχη ομάδα στη Μόρια όσο και από την ανάγκη να ενημερώσουν τους ανθρώπους που βρίσκονται στο hot spot γύρω από τον Covid-19 και να βελτιώσουν μόνοι τους, εφόσον η κρατική και δημοτική πρόνοια γι’ αυτούς είναι εξαιρετικά ελλιπής, τις υγειονομικές συνθήκες του τόπου όπου διαβιούν. «Είμαστε πρόσφυγες, φίλοι στο camp της Λέρου» μου λέει ο Mohammed, που ήρθε μόνος του από τη Γάζα μέσω της Τουρκίας τον Ιανουάριο του 2019, «Δεν μας αρέσει η κατάσταση στο camp και αποφασίσαμε να δουλέψουμε σαν ομάδα μαζί με όποιον μας υποστηρίζει. Θέλουμε να καθαρίσουμε μέσα και έξω από το camp γιατί η υγιεινή είναι το πνεύμα της ζωής [spirit of life] και ο ιός είναι πολύ επικίνδυνος».

Αυτά τα ίδια κτίρια που ανέλαβαν οι πρόσφυγες να καθαρίσουν, κρύβουν μια πολυτραυματική ιστορία επιτήρησης και εγκλεισμού. Το hot spot βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του περίφημου Περιπτέρου 11 του ψυχιατρείου που πλέον έχει εγκαταλειφθεί. Το κτίριο κατασκευάστηκε τη δεκαετία του ’30 από τους Ιταλούς, υπό την κατοχή των οποίων βρίσκονταν τα Δωδεκάνησα μέχρι το ’48, ως τμήμα του αεροναύσταθμου Gianni Rossetti, της μεγαλύτερης βάσης του Mussolini στη Μεσόγειο και χρησιμοποιούνταν ως κοιτώνας αεροπόρων. Μετά την προσάρτηση της Λέρου στην Ελλάδα, ο Παύλος και η Φρειδερίκη επέλεξαν τα κτίρια των Ιταλών στη Λέρο για τη δημιουργία τεχνικών σχολών που θα στέγαζαν νεαρούς κομμουνιστές για να μάθουν μια τέχνη αλλά και να κατηχηθούν στο εθνικόφρον αφήγημα υπό την αιγίδα του νεοσύστατου Βασιλικού Εθνικού Ιδρύματος (ΒΕΙ) και τη χρηματοδότηση του «Εράνου της Φρειδερίκης» και έτσι οι Βασιλικές Τεχνικές Σχολές Λέρου άνοιξαν τις πύλες τους στις 2 Μαρτίου 1949. Στην αρχή της λειτουργίας τους μεταφέρθηκαν αντάρτες και αντάρτισσες του Δημοκρατικού Στρατού ενώ αργότερα, τη δεκαετία του ’50, οι Σχολές εξελίθηκαν σταδιακά σε περιζήτητο προορισμό για νέους της εργατικής τάξης. Στις 7 Μαΐου 1957, ιδρύεται, με Βασιλικό Διάταγμα και πρωτοβουλία της κυβέρνησης Καραμανλή, η «Αποικία Ψυχοπαθών Λέρου», με σκοπό την αποσυμφόρηση των δημόσιων ψυχιατρικών νοσοκομείων των μεγάλων πόλεων που ήταν υπερπλήρη εξαιτίας των άθλιων μετεμφυλιακών κοινωνικών συνθηκών, ενώ από το ’64 και μετά το κλείσιμο των Σχολών, τα ίδια κτίρια επαναχρησιμοποιούνται από την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου ως περίπτερα/πτέρυγες της ψυχιατρικής αποικίας που πλέον μετονομάζεται σε Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Λέρου. Εκτός από τους ανθρώπους με σοβαρές ψυχικές ασθένειες ή νοητική αναπηρία, έχουν σημειωθεί και περιπτώσεις μεταφοράς ασθενών που ήταν απόκληροι κοινωνικά επειδή ήταν παιδιά εκτός γάμου, πρώην Μακρονησιώτες, αλκοολικοί, ποινικοί κρατούμενοι, γυναίκες με επιλόχειο κατάθλιψη. Μέσα στη Δικτατορία, μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου 1967, εκτός από το ψυχιατρείο που εξακολουθεί να λειτουργεί περίπου 4000 πολιτικοί κρατούμενοι μεταφέρονται στο νησί και πολλοί από αυτούς φυλακίζονται στο κτίριο των πρώην Βασιλικών Σχολών στον Αη Γιώργη.

Με την αύξηση των προσφυγικών ροών το 2015, πολλοί πρόσφυγες έφτασαν στη Λέρο και, για άλλη μία φορά οι εγκαταστάσεις των Ιταλών χρησιμοποιήθηκαν για τον εγκλεισμό ανθρώπων που το ελληνικό κράτος θεωρεί παρείσακτους ή, όπως θα έλεγε και η Judith Butler, ανθρώπων των οποίων τα σώματα δεν είναι τόσο άξια να πενθηθούν. Συγκεκριμένα, το 2016 στήθηκε στον προαύλιο χώρο του πρώην Περιπτέρου 11 hot spot δυναμικότητας περίπου 800 ατόμων. Με τη νέα αύξηση των ροών τους τελευταίους μήνες, έφτασαν να βρίσκονται στο νησί περίπου 3.200 πρόσφυγες, ενώ αυτή τη στιγμή ο αριθμός τους υπολογίζεται να είναι περίπου 2.800. Πολλοί από αυτούς, ακόμη και οικογένειες με παιδιά, που δεν χωράνε στο hot spot, με την επιδείνωση του καιρού βρήκαν καταφύγιο στα υπό κατάρρευση κτίρια του ψυχιατρείου γύρω από το hot spot.

Με την έξαρση της πανδημίας του κορωνοϊού, μας λέει η Catharina, εθελόντρια του Echo Hub, οι συνθήκες για τον προσφυγικό πληθυσμό της Λέρου χειροτέρευσαν ακόμα παραπάνω. Στο χώρο του hot spot, δεν υπάρχουν αρκετοί κάδοι, τουαλέτες και νιπτήρες με τρεχούμενο νερό. Υπάρχει μεγάλη σύγχυση ως προς το ποιος είναι υπεύθυνος για τις υγειονομικές συνθήκες. Το hot spot βρίσκεται εντός του ευρύτερου campus του Νοσοκομείου, άρα μέρος της ευθύνης πάει στο Υπουργείο Υγείας. Ευθύνη, όμως, έχει και ο Δήμος Λέρου αλλά και η ιδιωτική εταιρία που διαχειρίζεται το hot spot. Ο Mohammed μας λέει ότι έγινε μια υποτυπώδης ενημέρωση για τον ιό από το προσωπικό του hot spot και δόθηκε η οδηγία να κρατάνε αποστάσεις αλλά δεν υπάρχει, βέβαια, ούτε πρόνοια για μάσκες –ακόμα και για τον γιατρό του camp ή τους αστυνομικούς που κάνουν περιπολίες μέσα— αντισηπτικά, καθαριστικά ή χλωρίνες. Ό,τι μαζεύουν και παρέχουν οι εθελοντές και αλληλέγγυοι, με την πίεση των οποίων τοποθέτησε ο Δήμος περισσότερους κάδους, πρόσβαση σε τρεχούμενο νερό και χημικές τουαλέτες τις τελευταίες μέρες.

Το hot spot βρίσκεται σε lockdown, σε ένα ιδιότυπο καθεστώς που θυμίζει την εξαγγελία των συνθηκών κράτησης στις κλειστές δομές: επιτρέπεται να βγαίνει μόνο ένα άτομο από κάθε οικογένεια για μία ώρα τη μέρα, δηλαδή όσο περίπου τους παίρνει να πάνε με τα πόδια μέχρι τον κοντινότερο οικισμό με αγορά, το Λακκί, για εφοδιασμό των απαραίτητων προμηθειών. Μάλιστα, αυτόν τον μήνα δεν τους δόθηκε το μηνιαίο επίδομα των 90 ευρώ για να μη στηθούν σε ουρά σε μηχάνημα ATM στο Λακκί, εφόσον το hot spot δεν έχει ακόμα δικό του ΑΤΜ και κάποια αγαθά δόθηκαν δωρεάν. Δεν έχουν πάνες για τα μωρά τους όπως και άλλα απαραίτητα τα οποία προσπαθούν για άλλη μια φορά να τα παρέχουν οι εθελοντές και οι αλληλέγγυοι. Την Τρίτη, η συλλογικότητα Δίκτυο Αλληλεγγύης Λέρου, όπως μας λέει η Ματίνα Κατσίβελη, που διαρκώς προμηθεύει στη δομή φιλοξενίας του πρώην ΠΙΚΠΑ Λέρου με όλα τα απαραίτητα για τους διαμένοντες είδη, έδωσε στα παιδιά από την πρωτοβουλία Leros Coronavirus Awareness Team χλωρίνες και γάντια, καθώς μάσκες δεν έχουν ούτε τα φαρμακεία.

Η επιταγή του social distancing είναι, φυσικά, αδύνατη σε έναν τόσο πυκνοκατοικημένο χώρο. «Μένουμε σε κοντέινερ τουλάχιστον δέκα ατόμων» μας λέει ο Mohammed «αλλά μας δίνουν οδηγίες να κρατάμε απόσταση όταν πάμε στον οικισμό» και ύστερα συμπληρώνει μόνος του «χαχα», υπογραμμίζοντας την ειρωνεία και την υποκρισία της επονομαζόμενης «υγειονομικής βόμβας»· οι πρόσφυγες είναι «υγειονομική βόμβα» για τους υπόλοιπους, τους γηγενείς, τους Έλληνες, αλλά όχι για τους εαυτούς τους. Αν τους κρατήσουμε φυλακισμένους και κάνουμε ότι δεν τους βλέπουμε η καμπύλη θα συνεχίσει να επιπεδοποιείται. Εκείνοι, όμως, αυτοργανώνονται, κάνουν την αλληλεγγύη πράξη και ξεκινούν το καθάρισμα και την υποστήριξη ο ένας του άλλου κόντρα στο διάχυτο κλίμα φόβου και άγνοιας για έναν ιό που συνεχώς, και σωστά, τον αναφέρουν ως «επικίνδυνο». Δουλεύουν μαζί με μια αίσθηση συλλογικότητας που ίσως φαντάζει άγνωστη σ’ εμάς τους δυτικούς: ο Hedar, κι εκείνος από τη Γάζα που έφτασε στη Λέρο στην ίδια βάρκα με τον Mohammed, όταν τον ρώτησα για την εμπειρία του μου είπε ότι φτάνει η μαρτυρία του Mohammed: «είμαστε μία ομάδα, και ένας λόγος» [we are one team, one word]. Ελάχιστη πράξη αλληλεγγύης εκ μέρους μας, λοιπόν, είναι να μεταφέρουμε το μήνυμά τους, μέσα από τα λόγια του Mohammed:

«Ελπίζω ότι αυτή η πρόταση θα φτάσει όλον τον κόσμο. Αξίζουμε να ζούμε σαν εσάς. Είμαστε όλοι άνθρωποι. Ο πρόσφυγας δεν είναι εχθρός σου, ο εχθρός σου τον έκανε πρόσφυγα».