Γράφουν οι: Monica Pelliccia, Alice Pistolesi
Πρόκειται για ένα χωράφι με εκατοντάδες ηλιακά πάνελ τυλιγμένα από αγκάθια, πολλά εκ των οποίων είναι κατεστραμμένα ή σπασμένα. Σχεδιάστηκαν για να παρέχουν καθαρή ενέργεια στη μονάδα αφαλάτωσης του νησιού, η οποία είναι ζωτικής σημασίας για την κάλυψη των αναγκών του Λίπαρι σε νερό. Ωστόσο, σήμερα η μονάδα αφαλάτωσης λειτουργεί στο ήμισυ των δυνατοτήτων της λόγω προβλημάτων σχεδιασμού και έλλειψης ενέργειας από το φωτοβολταϊκό πάρκο στο Μόντε Σαντ’Άντζελο.
Photo credit: Monica Pelliccia
Το δημόσιο έργο κατασκευάστηκε το 2014 με κονδύλια της Περιφέρειας. Πρόκειται για το μεγαλύτερο φωτοβολταϊκό πάρκο μεταξύ των μικρών νησιών της Μεσογείου που όμως δεν τέθηκε ποτέ σε λειτουργία εξαιτίας μιας διαμάχης μεταξύ της κατασκευάστριας εταιρείας και των περιφερειακών αρχών. Η εταιρεία που ανέλαβε το έργο πτώχευσε, εν μέρει λόγω του κόστους κατασκευής, ενώ αρκετοί προμηθευτές έμειναν απλήρωτοι.
Σε μια χρονιά με θερμοκρασίες-ρεκόρ σε όλη την Ιταλία, η υδροδότηση των μικρών νησιών, συμπεριλαμβανομένων των Αιολίδων νήσων, παραμένει μια πρόκληση, ενώ η επιβάρυνση είναι μεγάλη εξαιτίας της αυξανόμενης ζήτησης των τουριστών κατά τους θερινούς μήνες.
«Οι Αιολίδες νήσοι είναι γνωστές για τη φιλοξενία τους και οι τουρίστες είναι πάντα ευπρόσδεκτοι», εξηγεί ο καθηγητής Κάρλο Τζανέτο από το Τμήμα Οικονομικών του Πανεπιστημίου της Μεσσήνης. «Αυτό είναι ένα ζήτημα που πρέπει να ληφθεί υπόψη για το μέλλον, καθώς ενδέχεται να υπάρξουν εντάσεις και πιθανώς συγκρούσεις για το νερό».
Photo credit: Alice Pistolesi
Οι κάτοικοι των Αιολίδων γνωρίζουν καλά πως το νερό είναι πολύτιμος πόρος. Και όταν αυξάνεται ο τουρισμός, η εξοικονόμηση νερού γίνεται ακόμη πιο αναγκαία. Ο δήμος του Λίπαρι, ο οποίος περιλαμβάνει έξι από τα επτά νησιά του αρχιπελάγους (Λίπαρι, Βουλκάνο, Στρόμπολι, Φιλικούντι, Αλικούντι και Παναρέα) και έχει 12.761 κατοίκους, φιλοξένησε, το 2023, 142.770 τουρίστες. Ο αριθμός περιλαμβάνει μόνο όσους έκαναν τουλάχιστον μία διανυκτέρευση σε κάποιο από τα νησιά. Δεν περιλαμβάνονται, δηλαδή, οι ημερήσιοι επισκέπτες, όπως οι επιβάτες των πολυάριθμων μίνι-κρουαζιέρων.
Κάτοικοι και επισκέπτες χρειάζονται νερό, το οποίο φτάνει μέσω δεξαμενόπλοιων. Η εταιρεία Marnavi Spa προμηθεύει με νερό τις Αιολίδες Νήσους και τα μικρά νησιά της Ιταλίας. Είναι ναυτιλιακή εταιρεία που δραστηριοποιείται διεθνώς στη μεταφορά χημικών και τροφίμων, ιδρυθείσα το 1910 από τον Ντομένικο Ιεβόλι, παππού του σημερινού διευθύνοντος συμβούλου.
Από τον Ιανουάριο του 2023 βρίσκεται σε εξέλιξη έρευνα για τη Marnavi για διακεκριμένη απάτη κατά του κράτους, σχετική με την υδροδότηση των Αιολίδων. Η δημοσιογραφική ομάδα απέστειλε σχετικά ερωτήματα, αλλά η εταιρεία δεν απάντησε.
«Το παράδοξο είναι ότι, με τα δεξαμενόπλοια, το πρόβλημα του νερού είναι πολύ χειρότερο όσον αφορά τη Σικελία, η οποία είναι το μεγαλύτερο νησί του αρχιπελάγους. Αλλά το Υπουργείο Άμυνας καλύπτει όλα τα έξοδα για την προμήθεια νερού μόνο για τα μικρότερα νησιά», εξηγεί ο μηχανικός Τζουζέπε Φούλκο, κάτοικος στο Στρόμπολι εδώ και 30 χρόνια.
Το θέμα των δεξαμενόπλοιων προσέλκυσε το ενδιαφέρον και της Εθνικής Αρχής κατά της Διαφθοράς (ANAC). Το 2021, η ANAC κατήγγειλε δημόσια το μονοπώλιο στη μεταφορά πόσιμου νερού, με πολύ λίγους πλοιοκτήτες να διαθέτουν τις σχετικές άδειες.
Photo credit: Monica Pelliccia
Οι πιο ορεινές περιοχές του νησιού είναι διαχρονικά και οι πιο ευάλωτες στην έλλειψη νερού, όπως η συνοικία Πιανοκόντε στο Λίπαρι, όπου ζει η αγρότισσα Πετρίνα Μανταράνο εδώ και 43 χρόνια. «Το καλοκαίρι μερικές φορές δανείζουμε νερό στη γειτόνισσα» λέει η 63χρονη. «Συνδέουμε έναν σωλήνα στη δεξαμενή μας και με τη βοήθεια μιας μηχανής μεταφέρουμε το νερό. Εδώ πάντα το νερό ήταν λιγοστό, αλλά δεν το αρνηθήκαμε ποτέ σε κανέναν, παλιά το μοιράζαμε ακόμα και σε κατσαρόλες».
Η Πετρίνα διατηρεί μια οικογενειακή φάρμα όπου παράγει προϊόντα ΠΟΠ, όπως κάπαρη και παραδοσιακά ζυμαρικά από τοπικό σιτάρι, αλλά και φρούτα και λαχανικά για οικιακή χρήση.
Photo credit: Monica Pelliccia
Στο Πιανοκόντε, η διανομή νερού ήταν ανέκαθεν μια πονεμένη ιστορία. Σε υψόμετρο 266 μέτρων, το νερό φτάνει με μεγάλη δυσκολία καθώς πρέπει να αντληθεί από την ακτή. Το δημοτικό νερό έρχεται μόνο μία φορά την εβδομάδα. Το δίκτυο είναι παραμελημένο και η οικογένεια βασίζεται σε δεξαμενές βρόχινου νερού. Οι γείτονες μοιράζονται το νερό, επιδεικνύοντας αλληλεγγύη ειδικά σε περιόδους ξηρασίας όπως ήταν το περσινό καλοκαίρι.
«Τα αμπέλια και οι ελιές μας υποφέρουν πολύ από την έλλειψη βροχής», λέει ο σύζυγος της Πετρίνα, Τζουζέπε Μανταράνο.
Η κλιματική κρίση επιδεινώνει την κατάσταση. Οι Αιολίδες νήσοι βίωσαν ακόμη ένα καλοκαίρι με ακραίο καύσωνα, το 2024, σύμφωνα με την Υπηρεσία Αγρομετεωρολογικών Πληροφοριών της Σικελίας (SIAS).
«Το 2024 είχε δύο πρόσωπα: ξηρή και ζεστή άνοιξη και καλοκαίρι έως τον Δεκαπενταύγουστο. Με τις βροχές του φθινοπώρου, όμως, ευτυχώς το νησί ξαναπρασίνισε», εξηγεί ο Λουίτζι Πασότι, διευθυντής του SIAS.
Photo credit: Monica Pelliccia
Οι προκλήσεις επηρεάζουν και τον τουρισμό. Ο 63χρονος Μπάρτολο Λαουριτσέλα διαχειρίζεται τον ξενώνα Casa Gialla από τον Μάιο έως τον Σεπτέμβριο.
«Το καλοκαίρι τριπλασιάζεται η κατανάλωση σε ντους και σε πλυντήρια για τα σεντόνια. Διαθέτουμε τρεις δεξαμενές με 150 τόνους βρόχινου νερού και το διαχειριζόμαστε πολύ προσεκτικά» λέει ο Λαουριτσέλα που έχει βάλει παντού στον ξενώνα αυτοκόλλητα με επισημάνσεις για οικονομία στο νερό.
Οι μονάδες αφαλάτωσης ενδέχεται να είναι η λύση, σύμφωνα με ειδικούς. Το 2022, ο δήμος του Λίπαρι υπέβαλε αρκετές προτάσεις μέσω του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (PNRR), στο πλαίσιο του προγράμματος «Πράσινα Νησιά». Μεταξύ των προτάσεων είναι και οι νέες μονάδες αφαλάτωσης σε νησιά του αρχιπελάγους. Το συνολικό κόστος των έργων ανέρχεται στα 53 εκατομμύρια ευρώ και αναμένεται να ολοκληρωθούν μέχρι το 2026 — αν και ήδη υπάρχουν καθυστερήσεις.
Το Στρόμπολι είναι ένα από τα νησιά όπου προβλέπεται να εγκατασταθεί μονάδα αφαλάτωσης. Το νησί, γνωστό για το ηφαίστειό του, αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς, ιδιαίτερα μέσω των καθημερινών μίνι-κρουαζιέρων, που αποβιβάζουν επισκέπτες στο μικρό λιμανάκι αργά το απόγευμα για να συμμετάσχουν σε νυχτερινές εκδρομές.
«Η βασική κριτική που ασκείται στις μονάδες αφαλάτωσης», εξηγεί ο Τζουζέπε Φούλκο που εργάστηκε στον σχεδιασμό των προτάσεων, «είναι πως καταναλώνουν πολλή ενέργεια. Όμως στα ηφαιστειακά νησιά μπορούμε να αξιοποιήσουμε τη γεωθερμική ενέργεια ή ανανεώσιμες πηγές όπως ηλιακή ενέργεια. Το κόστος του νερού της αφαλάτωσης υπολογίζεται στα 0,69 ευρώ ανά κυβικό μέτρο, ενώ το νερό που μεταφέρεται μέσω τάνκερ φτάνει τα 16 ευρώ».
«Οι μονάδες αφαλάτωσης χρησιμοποιούνται σε όλο τον κόσμο όπου συναντάται λειψυδρία ενώ στην Ιταλία έχουν εγκατασταθεί σε ελάχιστα από τα νησιά μας» σχολιάζει ο Φούλκο.
Το τουριστικό Στρόμπολι είναι ένα από τα νησιά που προβλέπεται να εγκατασταθεί μονάδα αφαλάτωσης. Η συλλογή βρόχινου νερού είναι, άλλωστε, αδύνατη λόγω της ηφαιστειακής τέφρας που καθιστά τα υπόγεια ύδατα ακατάλληλα προς χρήση. «Έχουμε τρεις δεξαμενές των 110 τόνων, αλλά συχνά δεν φτάνουν και ζητάμε νερό από την ενορία», λέει ο ιδιοκτήτης εστιατορίου, Μαξιμιλιάνο Τσινκότα. «Χρειαζόμαστε 40 τόνους νερό την εβδομάδα μόνο για τις τουαλέτες λόγω του τουρισμού».
Photo credit: Monica Pelliccia
Η αύξηση του ημερήσιου τουρισμού άλλαξε σοβαρά τα δεδομένα. Η Μπεατρίτσε Φάσσι, υπεύθυνη ηφαιστειολογικών ξεναγήσεων, εξηγεί: «Έχουν μειωθεί οι ορειβάτες αλλά αυξάνονται συνεχώς οι ημερήσιοι επισκέπτες. Χρειαζόμαστε ισχυρές πολιτικές για να προστατεύσουμε το νησί και να διαχειριστούμε, για παράδειγμα, τα σκουπίδια».
Πολλά ερωτήματα παραμένουν αναπάντητα σχετικά με την υδροδότηση, τα εγκαταλελειμμένα φωτοβολταϊκά και τις χρηματοδοτήσεις που θα δοθούν στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.
«Μας ζητήθηκε, μάλλον όχι τυχαία, να κάνουμε έρευνα για το πού θα διατεθούν τα πάνω από 4 εκατομμύρια ευρώ για τα ηλιακά πάνελ στο Μόντε Σαντ’Άντζελο καθώς και το τι θα γίνει με την ανακατασκευή του πολύ παλιού υδρευτικού δικτύου», λέει ο Μπαρτολίνο Λεόνε, αρχισυντάκτης της τοπικής εφημερίδας Il Notiziario delle Isole Eolie.
«Το νερό κοστίζει 11,7 ευρώ ανά κυβικό μέτρο, συν 10% ΦΠΑ, ενώ π.χ. στο Μιλάνο μόλις 0,50 ευρώ. Το δίκτυο είναι στα όρια της κατάρρευσης και έχει απώλειες έως και 50%», επισημαίνει ο Τζουζέπε Αμάτο, επικεφαλής υδατικών πόρων στην περιβαλλοντική οργάνωση Legambiente Sicilia. «Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει καμία επίσημη πολιτική εξοικονόμησης, μόνο ατομικές προσπάθειες».Το κόστος του νερού είναι 22 φορές υψηλότερο στο αρχιπέλαγος των Αιολίδων Νήσων απ’ ό,τι στο Μιλάνο.
Πολλές περιοχές που αντιμετωπίζουν έλλειψη νερού έχουν επικεντρωθεί όχι μόνο στην αύξηση της προσφοράς, αλλά και στη διαχείριση της ζήτησης μέσω της χρήσης τεχνολογιών εξοικονόμησης νερού, όπως οι τουαλέτες και τα ντουζ χαμηλής ροής.
Photo credit: Monica Pelliccia
Η λύση, σύμφωνα με τον καθηγητή Τζανέτο, είναι ένα διαφορετικό μοντέλο τουρισμού: «Επέκταση της τουριστικής περιόδου με εναλλακτικές δραστηριότητες όπως οινοτουρισμός, επένδυση σε τεχνολογίες διαχείρισης νερού και τουρισμός συνδεδεμένος με τη γη και την τοπική κουλτούρα θα μπορούσαν να προστατεύσουν τις Αιολίδες νήσους και να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας για τους νέους που εγκαταλείπουν σταδιακά το νησί».
Το ρεπορτάζ πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Journalismfund Europe.
Διαβάστε εδώ το α’ μέρος της έρευνας για το νησί της Σίφνου: “Μπετά και αφαλάτωση: Ένα ελληνικό νησί παλεύει με τη λειψυδρία και τον υπερτουρισμό”
