Λιτότητα και εθισμός στην Αθήνα

Της Φραγκίσκας Μεγαλούδη
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα αγγλικά από το Al Jazeera

Στην Οδό Ιάσονος, στο κέντρο της Αθήνας, ένα δημοφιλές στέκι ανθρώπων εξαρτημένων από τα ναρκωτικά, ο 27χρονος Μιχάλης ψάχνει τον ντίλερ του για ψωνίσει τη δόση του.
 
Όπως και οι περισσότεροι από τους χρήστες ναρκωτικών της Αθήνας, είναι συνεχώς υπό την πίεση των αστυνομικών οι οποίοι, από το περασμένο έτος, έχουν προσπαθήσει να ωθήσουν τους χρήστες ναρκωτικών και των εργαζομένων του σεξ έξω από το κέντρο της πόλης. «Η αστυνομία και οι αρχές μάς αντιμετωπίζουν χειρότερα από ζώα», ισχυρίζεται ο Μιχάλης.
 
«Η αστυνομία βάζει με τη βία κόσμο στο βαν της», προσθέτει ο 48χρονος Σπύρος, επίσης χρήστης. «Μετά μας μεταφέρουν 20 χιλιόμετρα μακριά από την Αθήνα και μας αφήνουν εκεί. Κάποιες φορές απλώς ανοίγουν τις πόρτες και μας πετούν έξω στον αυτοκινητόδρομο – όπως τις σακούλες σκουπιδιών».
 
Καθώς η Ελλάδα μπαίνει στον 6^ο χρόνο της ύφεσης, ο κοινωνικός ιστός διαλύεται από μέτρα λιτότητας που έχουν συμβάλει σε μείωση κατά 40% του μέσου εισοδήματος. Η ελληνική κυβέρνηση, της οποίας ηγούνται οι συντηρητικοί, έχει μειώσει τις δαπάνες και έχει αυξήσει τους φόρους, σε μια προσπάθεια να μειώσει το δημοσιονομικό της έλλειμμα. Τώρα, το 28% του πληθυσμού είναι άνεργοι και περίπου τρία εκατομμύρια άνθρωποι -σε συνολικό πληθυσμό των 11 εκατομμυρίων- ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.
 
Η Ελλάδα έχει αναγκαστεί να μειώσει τις δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης της κάτω από 6% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος της -σε σύγκριση με περίπου 9% κατά μέσο όρο στις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου- και οι δαπάνες για τη δημόσια υγεία μειώθηκαν κατά 25% μεταξύ 2009 και 2012. Το ελληνικό σύστημα υγείας έχει ραγίσει κάτω από αυτήν την πίεση, αφήνοντας χιλιάδες ανθρώπους χωρίς πρόσβαση σε βασική ιατρική φροντίδα.
 
Κρίση στη δημόσια υγεία;
 
Τα αποτελέσματα είναι έντονα. Στοιχεία από το Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, που έχει βάση στην Αθήνα, δείχνουν ότι τα ποσοστά κατάθλιψης έχουν αυξηθεί κατά 50% από το 2009 , επηρεάζοντας περισσότερο από το 12% εκατό του γενικού πληθυσμού το 2013. Στο μεταξύ, η κατάχρηση ναρκωτικών και αλκοόλ έχει αυξηθεί δραματικά. Στην περίοδο 2011-2012 η Ελλάδα γνώρισε σημαντική έξαρση στις μολύνσεις από HIV ανάμεσα στους χρήστες ενέσιμων ναρκωτικών.
 
Οι περικοπές στο κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας στην Ελλάδα έχουν προκαλέσει υποβάθμιση στη δημόσια υγεία, λένε οι αναλυτές, και οι νεαροί Έλληνες -από τους οποίους το 60% είναι άνεργοι- δείχνουν το δρόμο. Για παράδειγμα, τα δεδομένα από το ΕΠΙΨΥ δείχνουν ότι τα ποσοστά χρήσης ναρκωτικών μεταξύ των εφήβων έχουν αυξηθεί σημαντικά κατά τα τελευταία τέσσερα χρόνια.
 
Πρώτον, οι οικονομικά ευάλωτοι Έλληνες ήταν σε θέση να βασίζονται στις οικογένειές τους για προστασία. Αλλά καθώς δεν φαίνεται να υπάρχει τέλος στα οικονομικά δεινά της Ελλάδας, ακόμα και αυτό το υποστηρικτικό δίκτυο εξασθενεί.
 
Ο Βασίλης Γκιτάκος, διευθυντής του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων ( ΚΕΘΕΑ ), ενός από τα μεγαλύτερα δίκτυα απεξάρτησης από τα ναρκωτικά στην Ελλάδα, δήλωσε ότι η ανεργία και η χρήση ναρκωτικών είναι οι δύο μεγάλες απειλές για την εθνική υγεία. «Καθώς η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή και το κίνητρο για θεραπεία μειώνονται, αλλά η φτώχεια αυξάνεται, οι εξαρτημένοι τείνουν ολοένα και περισσότερο να μη λαμβάνουν μέτρα για την προστασία της υγείας τους και να γίνονται πιο αυτοκαταστροφικοί», λέει ο Γκιτάκος. «Αλλά η πολιτεία δεν καταφέρνει να αναγνωρίσει, πόσο μάλλον να απαντήσει, σε αυτήν την καταστροφή για τη δημόσια υγεία».
 
Φτάνοντας σε όσους έχουν ανάγκη
 
Ο Ιορδάνης, ένας εκπαιδευμένος ψυχολόγος, έχει δουλέψει σους δρόμους του κέντρου της Αθήνας τα τελευταία 12 χρόνια. Μαζί με τον Μπάμπη και τον Γιώργο, δύο πρώην χρήστες που τώρα δουλεύουν ως θεραπευτές στο ΚΕΘΕΑ, περπατούν στους δρόμους και μοιράζουν δωρεάν κιτ που περιέχουν καθαρές σύριγγες, άλλο εξοπλισμό προετοιμασίας ναρκωτικών και προφυλακτικά. Σε ένα βράδυ βλέπουν μέχρι και 50 άτομα με σοβαρά προβλήματα που σχετίζονται με τη χρήση ναρκωτικών.
 
Για πολλούς από αυτούς ο Ιορδάνης και η ομάδα του είναι η μόνη σύνδεση με τον κόσμο έξω από τον εθισμό. Ο αριθμός των νεαρών γυναικών που αναζητούν τις υπηρεσίες της κινητής μονάδας τους έχει αυξηθεί σημαντικά από τότε που ξεκίνησε η κρίση. Πολλές έχουν γίνει πόρνες -ένας από τους ευκολότερους τρόπους να χρηματοδοτήσουν την εξάρτησή τους- και συχνά συναινούν σε σεξ χωρίς προφυλάξεις για μερικά ευρώ παραπάνω.
 
Η Τάνια Μ. είναι μία από αυτές. Η 26χρονη γυναίκα εκπορνεύτηκε για να εξασφαλίσει χρήματα για να αγοράσει ναρκωτικά. Μέχρι στιγμής έχει δεχτεί σεξουαλική επίθεση δύο φορές, με αποτέλεσμα ένα σπασμένο άκρο και την τεσσάρων μπροστινών δοντιών. Πριν από τρεις μήνες η Τάνια γέννησε ένα αγοράκι. Ανακάλυψε ότι είχε προσβληθεί από τον ιό HIV, όταν το νεογέννητο μωρό της βρέθηκε θετικό . Η είδηση ​​για την υγεία του μωρού της βύθισε την Τάνια βαθύτερα στον εθισμό.
 
Σύμφωνα με στοιχεία από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, 86 παιδιά βρέθηκαν θετικά στον ιό HIV το 2012, σε σύγκριση με 37 το 2011.
 
Δραπετεύοντας από τον εθισμό
 
Αλλά δεν είναι όλα τα νέα είναι άσχημα για τους χρήστες ναρκωτικών στην Ελλάδα . Τον Μάρτιο του 2013, η Ελλάδα τροποποίησε τη νομοθεσία για τα ναρκωτικά, επιτρέποντας ηπιότερες ποινές για τους χρήστες και καλύτερο πλαίσιο για την απεξάρτηση στη φυλακή.
 
Όταν κλείνει η πόρτα στο κέντρο κράτησης γυναικών στον Ελαιώνα Θηβών, ένα κλειστοφοβικό συναίσθημα ανησυχίας γεμίζει τον αέρα. Περίπου 500 γυναίκες ηλικίας μεταξύ 16 και 85 ετών κρατούνται εδώ, συμπεριλαμβανομένων 19 μικρών παιδιών που ζουν με τις φυλακισμένες μητέρες τους. Περισσότερες από τις μισές γυναίκες έχουν παρελθόν στη χρήση ναρκωτικών.
 
Στο ισόγειο, ένα γκρουπ που λέγεται ΚΕΘΕΑ Εν Δράσει προσφέρει υπηρεσίες απεξάρτησης για χρήστες ναρκωτικών στη φυλακή. Ο Γιάννης Τέντης, επικεφαλής του ΚΕΘΕΑ Εν Δράσει, λέει ότι η φυλάκιση των χρηστών δεν προσφέρει τίποτα στην κοινωνία εκτός από το συναίσθημα ότι όσοι παραβαίνουν το νόμο πληρώνουν για τις παρανομίες.
 
«Μόλις ένα άτομο εντάσσεται στην κοινότητα, αναδύονται συναισθήματα που παρέμεναν παγωμένα λόγω της χρόνιας χρήσης ναρκωτικών. Αυτό συμβαίνει όταν οι χρήστες συνειδητοποιούν ότι μπορεί να υπάρχουν και άλλες επιλογές στη ζωή εκτός από τα ναρκωτικά. Στην κοινότητα, τα μέλη διδάσκονται να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους», εξηγεί ο Τέντης. «Η κοινωνία τείνει να στιγματίζει τους χρήστες ναρκωτικών ως σκληρούς παραβάτες και στη συνέχεια τους φυλακίζει σε ένα περιβάλλον που η σκληρότητα και η παραβατικότητα είναι καθημερινή πρακτική. Αυτό δεν λειτουργεί».
 
Η Άσμα είναι μια νεαρή προβληματική μητέρα που συμμετέχει στο ΚΕΘΕΑ Εν Δράσει. Ήταν τεσσάρων μηνών έγκυος όταν καταδικάστηκε και το αγοράκι της, που τώρα είναι δύο ετών, γεννήθηκε στη φυλακή. Εκείνη πάσχει από κρίσεις πανικού και επιληψία. «Στη φυλακή είσαι μόνος σου», λέει. «Αλλά όταν έρχομαι στην κοινότητα βρίσκω μια οικογένεια».
 
Σε περιόδους χρήσης είναι εύκολο να χάσουμε την αντίληψη του πόσο σημαντικά είναι η πρόληψη και τα θεραπευτικά προγράμματα για τους πιο ευαίσθητους ανθρώπους, μέχρι να είναι πολύ αργά.
 
Η τραγωδία στην Ελλάδα έχει δείξει ότι η λιτότητα όχι μόνο δεν έχει σώσει μιαν αποτυχημένη οικονομία αλλά επιτίθεται την απόλυτη πλουτοπαραγωγική πηγή ενός έθνους: τους ανθρώπους του.

Σε καιρό κρίσης είναι εύκολο να ξεχάσεις πόσο σημαντικά είναι τα προγράμματα πρόληψης και αποθεραπείας για τους πιο ευάλωτους πριν να είναι πολύ αργά. Η ελληνική τραγωδία έχει αποδείξει ότι η λιτότητα όχι μόνο δεν προλαμβάνει την κατάρρευση της οικονομίας αλλά επιπλέον επιτίθεται στον πραγματικό πλούτο κάθε έθνους: στο λαό του.