Γράφει ο Νίκος Βασιλόπουλος
Η πλήρης απονομιμοποίηση του δικαιώματος του αυτοπροσδιορισμού και της διαχείρισης ενός ιστορικού αιτήματος του καταλανικού πληθυσμού, μέσα από την απαγόρευση της διενέργειας του δημοψηφίσματος. Αυτή την αντίδραση ενίσχυσε ως ένα βαθμό και η ηγεμονική -μέχρι στιγμής- γραμμή της τοπικής καταλανικής κυβέρνησης, που συνοψίζεται στο σύνθημα για ανεξαρτησία ως μια καλύτερη διαχείριση των οικονομικών της Καταλονίας και απαλλαγή από τα βάρη του περιφερειακού προβλήματος του φτωχού ισπανικού Νότου. Αυτή η αφήγηση, σε ένα μεγάλο βαθμό, επηρέασε τη δημόσια σφαίρα και συζήτηση σε επίπεδο Ε.Ε και των υπόλοιπων κρατών-μελών. Το συμπέρασμα έβγαινε αβίαστα: Οι Καταλανοί θέλουν να διαλύσουν την προσπάθεια της Ισπανίας και της Ε.Ε να αντεπεξέλθει στην κρίση και το αίτημα της ανεξαρτησίας είναι παρωχημένο και εθνικιστικό. Στα παραπάνω συνέβαλε και μια σειρά επιλογών διάφορων εξωτερικών παραγόντων, όπως η ιταλική Λίγκα του Βορρά που έφερε στο ιταλικό κοινοβούλιο το θέμα της υπεράσπισης του δικαιώματος των Καταλανών στην ανεξαρτησία και την τελική τέλεση του δημοψηφίσματος.
Πολύ συχνά, στη συζήτηση που διεξάγεται στη δημόσια σφαίρα της Ισπανίας, από το 2014 και μετά, υπάρχει έντονος παραλληλισμός του καταλανικού αιτήματος για ανεξαρτησία, με το αντίστοιχο της Σκωτίας. Τόσο που είναι συχνή η έκφραση «ο σκωτσέζικος καθρέφτης». Όμως, υπάρχει σημαντική διαφορά ανάμεσα στη σκωτσέζικη περίπτωση και στη σημερινή της Καταλονίας. Δεν είναι μόνο διαφορά κοινωνικών σχηματισμών, αλλά σχετίζεται και με τη μεγαλύτερη αυταρχική στροφή που δείχνει η Ευρωζώνη· μια τάση που μεταβιβάζεται και στις εκάστοτε εθνικές κυβερνήσεις.
Η κυβέρνηση Ραχόϊ προσπάθησε να κάνει τρεις κινήσεις σχετικά με τη ματαίωση του δημοψηφίσματος. Με αφορμή το τελευταίο τρομοκρατικό χτύπημα στη Ράμπλα της Βαρκελώνης, να προβάλει την ιδέα του «ενωμένου έθνους» απέναντι στον κοινό εξωτερικό εχθρό, την απονομιμοποίηση του δημοψηφίσματος μέσω των ΜΜΕ και τελικά την ωμή καταστολή. Στην πρώτη περίπτωση, η πολυπολιτισμική Βαρκελώνη και τα σωστά πολιτικά αντανακλαστικά τής (κατά τ’ άλλα μειοψηφικής) αριστερής τάσης για την Καταλανική Ανεξαρτησία, που εκφράζεται κυρίως μέσα από το CUP, έδειξαν ότι κυρίαρχος είναι ο λαός και όχι η ισπανική κυβέρνηση. Έγινε μια συστηματική προσπάθεια να τονιστεί ο ρόλος της κυβέρνησης Ραχόϊ στο εμπόριο όπλων (και άρα στον εξοπλισμό του ISIS) και αυτό έδειξε να περνάει στον κόσμο.
Επίσης, ο κεντρικός κυβερνητικός λόγος ήταν σαφής και λεπτομερειακός. Υπήρξε σε όλα τα κεντρικά ΜΜΕ μια πλήρης χαρτογράφηση του λεγόμενου «καταλανικού προβλήματος», δηλαδή το πόσο θα στοιχίσει στην Ισπανία μια ενδεχόμενη καταλανική απόσχιση, βάζοντας μια σειρά παραμέτρων. Οι βασικότερες είναι: το χτύπημα στο ισπανικό ΑΕΠ, η αύξηση του ανταγωνισμού στην ενδο-ισπανική βιομηχανία και ο επαναπροσδιορισμός των συνόρων της Ε.Ε, καθώς η Γαλλία (ειδικά αν εμφανιζόταν ένα domino effect με τη Χώρα των Βάσκων) θα καθιερωνόταν ως το τελικό σύνορο της Ε.Ε.
Εφόσον είδαν ότι ούτε αυτό μπορεί να κάμψει το αίτημα για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος, οι τελευταίες μέρες έχουν ως κύριο θέμα το ερώτημα ποιανού η πλευρά εκφράζει τη δημοκρατία. Το βασικό επιχείρημα είναι ότι το δημοψήφισμα έχει ανασταλεί και απαγορευτεί από το Συνταγματικό Δικαστήριο – δεδομένου ότι αντιβαίνει τόσο στο καταστατικό της Καταλονίας όσο και στο ισπανικό Σύνταγμα. Παράλληλα, θεωρείται ότι η εν λόγω απόφαση για δημοψήφισμα επιταχύνθηκε μέσω κοινοβουλευτικού πραξικοπήματος, ενώ στην ουσία δεν δόθηκαν από την καταλανική κυβέρνηση οι αναγκαίες εγγυήσεις ότι το δημοψήφισμα μπορεί να διενεργηθεί.
Η μάχη για την τελική διενέργεια του δημοψηφίσματος συμπυκνώνεται στο θέμα των εκλογικών κέντρων και στην καταμέτρηση των ψήφων. Αφού στην αρχή η κεντρική κυβέρνηση διαμήνυε παντού ότι δεν υπάρχουν εκλογικά κέντρα για να γίνει το δημοψήφισμα, η τοπική κυβέρνηση όρισε 2.315 εκλογικά κέντρα, κυρίως σε σχολεία. Η βασική της λογική ήταν η αυτo-οργάνωση και ο εθελοντισμός για να ολοκληρωθεί το δημοψήφισμα με επιτυχία. Η ανακοίνωση συμμετοχής πάνω από 7.500 εθελοντών θεωρήθηκε επιθετική κίνηση. Χαρακτηριστικός είναι ο τίτλος της σημερινής El Pais: «Η Ζενεραλιτάτ (σ.σ. η Κυβέρνηση της Καταλονίας) εξαπολύει τον κόσμο απέναντι στο Κράτος». Με αυτόν τον τίτλο η El Pais περιγράφει την προσπάθεια που καταβάλλουν όλες οι τάσεις που είναι με την ανεξαρτησία της Καταλονίας ώστε να κινητοποιήσουν τους πολίτες για να υπερασπιστούν τη διενέργεια του δημοψηφίσματος. Έτσι, είδαμε ομάδες γονιών να κλείνονται μαζί με τα παιδιά τους σε σχολεία-εκλογικά κέντρα, ώστε να τα κρατήσουν ανοιχτά για το δημοψήφισμα, και να διοργανώνουν εκδηλώσεις με μουσικές και δρώμενα, διαλέξεις κλπ. Θεωρητικά, η καταλανική αστυνομία -η Μόσος ντ' Εσκουάδρα- έχει εντολές για εκκενώσεις των σχολείων χωρίς χρήση βίας και για την ώρα υπάρχει μόνο μια καταγεγραμμένη εκκένωση.
Το κράτος, από την άλλη, εκφράζεται ενάντια στην Καταλονία με τις ομάδες πολιτών και την αστυνομία που προσπαθούν να κρατήσουν τα σχολεία κλειστά, με τη μαζική διαδήλωση χθες στη Μαδρίτη, στην Plaza de Cibeles, με βασικό σύνθημα να μπει φυλακή ο Πρόεδρος της Καταλονίας, με τους φασιστικούς χαιρετισμούς και με τα σύμβολα του Φράνκο. Επίσης, η ισπανική κυβέρνηση ήταν αυτή που εξαπέλυσε διώξεις τις προηγούμενες ημέρες ενάντια σε πολιτικά στελέχη και δικαστικούς στην Καταλονία και ανακοίνωσε ως απειλή, πιθανό πρόστιμο ύψους έως και 300.000 ευρώ σε όποιον διατελέσει εφορευτική επιτροπή, γιατί θα θεωρηθεί ένοχος για παράνομη διαχείριση προσωπικών δεδομένων.
Τέλος, είναι η ισπανική κυβέρνηση που οξύνει τη μάχη των υποδομών. Για παράδειγμα, το Κέντρο Τηλεπικοινωνιών και Τεχνολογίας -το οποίο χρησιμοποιείται και για την καταμέτρηση των ψήφων και το οποίο κέντρο ανήκει στην Κυβέρνηση της Καταλονίας- έχει καταληφθεί από την κεντρική κυβέρνηση για να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο δημοψήφισμα. Πέρα από τη μάχη για την καταμέτρηση, υπάρχει φόβος ότι θα κοπεί το διαδίκτυο σε όλη την Καταλονία, ενώ εκφράζονται φόβοι, μεταξύ των ανθρώπων του κινήματος στην Καταλονία, ακόμα και για σταμάτημα της παροχής ρεύματος, εφόσον η εταιρεία παροχής ρεύματος ανήκει στην ισπανική κυβέρνηση.
Τελικά, ποιον αφορά το δημοψήφισμα; Ο Νίκος Λούντος, από την Acción anticapitalista της Σεβίλλης (Ανδαλουσία), μας αναμεταδίδει μια ωραία εικόνα: «Έκανα δυο βόλτες χτες στη Σεβίλλη. Μία στο Ρεμέδιος, το άντρο της Δεξιάς και του Όπους Ντέι. Το PP στις τελευταίες εκλογές είχε πάνω από 70% και δεύτερο κόμμα οι Θιουδαδάνος με 12% και κάτι. Έβλεπες το κόκκινο-κίτρινο (σ.σ. της ισπανικής σημαίας) να δεσπόζει από μακριά. Ένα 40% των μπαλκονιών είχαν κρεμασμένες ισπανικές σημαίες ενόψει της μεγάλης μάχης, σημαίες μίσους ενάντια στους Καταλανούς. Λίγο αργότερα πήγα στο Πίνο Μοντάνο, εργατογειτονιά στο βόρειο άκρο της πόλης. Σημαίες δεν ξεχώριζες. Σε μια τετράδα μεγάλων πολυκατοικιών που ήμουνα, τέσσερα δεκαόροφα κτίρια με τέσσερα διαμερίσματα στον κάθε όροφο, σύνολο 160 οικογένειες υπήρχε σημαία σε ένα μόνο μπαλκόνι».
Σε αυτή την περιγραφή μπορεί εύκολα να ξεχωρίσει κανείς, μια εικόνα από το μακρινό ισπανικό παρελθόν. Στον Εμφύλιο, οι Δημοκρατικοί ήταν αυτοί που γέμιζαν τις πόλεις και τα άρματα μάχης τους με συνθήματα για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Οι φρανκιστές ήταν αυτοί που χρησιμοποιούσαν την ισπανική σημαία ως απόλυτο ισχυρό σύμβολο ενάντια στο λαό. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι, ότι το αίτημα για δημοκρατία σήμερα, ξεπερνά το ερώτημα της ανεξαρτησίας και δεν έχουμε μπροστά μας μια ανοιχτή σύγκρουση δύο εθνικισμών, αλλά μια τάση υποταγής και μια τάση χειραφέτησης. Αυτό το αντιλαμβάνονται και το εκφράζουν από την πλευρά τους με ιδιαίτερη προσοχή τα ΜΜΕ της ισπανικής κυβέρνησης, παρ' όλες τις έντονες κραυγές ενάντια στη αντισυνταγματικότητα του δημοψηφίσματος. Συνεπώς, το αίτημα για δημοκρατία είναι ικανό να κινητοποιήσει και Ισπανούς από άλλες περιοχές, που δεν είναι κατ’ ανάγκη στο πλευρό των Καταλανών.
Σήμερα, παρ' όλη την ρητορική περί «πλούσιων Καταλανών» εναντίον των «υπόλοιπων φτωχών», βλέπουμε το ισπανικό έθνος και τα σύμβολά του να χρησιμοποιούνται από τους μηχανισμούς του ισπανικού κράτους με μονοσήμαντο τρόπο, προσπαθώντας να εξοβελίσει βίαια τις επιμέρους διαφορές που εμφανίζονται. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι η εθνική ενότητα, την οποία πρέπει να παράγει και να εγγυάται ένα κράτος (αυτός είναι ιστορικά ο ρόλος των εθνικών κρατών), με την αυξημένη καταστολή από πλευράς της κεντρικής κυβέρνησης φτάνει τις αντιθέσεις μεταξύ Καταλονίας και υπόλοιπης Ισπανίας σε ένα οριακό σημείο.
Η μέρα που ξημερώνει θα μας δείξει την ελαστικότητα που έχει η εθνική ενότητα στην Ισπανία σήμερα. Αν η κυβέρνηση απαντήσει με αύξηση της καταστολής, είναι πολύ πιθανό να διαρραγεί η εθνική ενότητα, με αβέβαιες τις δυνατότητες να αναπλαστεί σε μια καινούρια βάση στο άμεσο μέλλον και ανεξάρτητα από τη διενέργεια ή όχι του δημοψηφίσματος.
*Ο τίτλος είναι στίχος του Μ.Αναγνωστάκη