Το άρθρο αυτό γράφεται με τον παραδοσιακό τρόπο, με χαρτί και μολύβι, σε μια αιγαιοπελαγίτικη παραλία όπου δεν υπάρχει πρόσβαση στο internet, σήμα οποιασδήποτε εταιρείας κινητής τηλεφωνίας και παροχή ηλεκτρικού ρεύματος. Αν, αγαπητέ αναγνώστη, σου φαίνεται ανεπίκαιρο, αυτός είναι ο λόγος.

Υπήρξε μια εποχή, πριν την ανάπτυξη των σύγχρονων τεχνολογιών της επικοινωνίας και της διάδοσης της πληροφορίας, που ο ορίζοντας κάθε ανθρώπου ταυτιζόταν σχεδόν με τον φυσικό ορίζοντα του τόπου που κατοικούσε. Ο κύκλος των ασχολιών του ανθρώπου αυτής της εποχής περιελάμβανε κυρίως τις άμεσες δραστηριότητες που ήταν αναγκαίες για την καθημερινή αναπαραγωγή: στέγη, τροφή, ένδυση, το σύνολο σχεδόν των αναπαραγωγικών δραστηριοτήτων έπεφταν στους ώμους του καθενός, καθώς ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας ήταν περιορισμένος, όπως και οι διαθέσιμοι στον καθένα παραγωγικοί πόροι.

Για τον δυτικό κόσμο, αυτός ο τρόπος ζωής, αυτή η κοινωνική οργάνωση άρχισε να αλλάζει τους τελευταίους αιώνες. Ο 19ος αιώνας, η εποχή της λεγόμενης βιομηχανικής επανάστασης, έφερε μαζεμένες τεχνολογικές αλλαγές που προηγούμενό τους δεν υπήρξε στην ανθρώπινη ιστορία. Από το 1800 ως το 1870 εμφανίζονται η ατμομηχανή, ο σιδηρόδρομος και η ατμοπλοΐα, το φωταέριο, το πιεστήριο, το ποδήλατο, τα σπίρτα, ο τηλέγραφος, η θεριστική μηχανή, το καουτσούκ, η ραπτομηχανή, το ηλεκτρικό επαγωγικό πηνίο, το μπετόν αρμέ, το πετρέλαιο, η πυρίτιδα, η γραφομηχανή, τα όπλα του πυροβολικού, τα θωρακισμένα πλοία, η τορπίλη. Μέσα σε 40 μόνο χρόνια (1830-1870), το παγκόσμιο σιδηροδρομικό δίκτυο αυξήθηκε από 332 χιλιόμετρα σε πάνω από 200.000 χιλιόμετρα.

Ο παλιός τρόπος ζωής τέθηκε σε αμφισβήτηση: οι νέες οικονομικές συνθήκες απαίτησαν νέους τρόπους πολιτικής οργάνωσης και οι καραμπόλες των συμφερόντων των κοινωνικών ανταγωνιστών οδήγησαν στην διαμόρφωση αντιπροσωπευτικών κοινοβουλευτικών συστημάτων στη Δυτική Ευρώπη, η οποία ήταν και η μήτρα των μεγάλων αυτών αλλαγών.

Ο κοινωνικός καταμερισμός της εργασίας, η αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας παρήγαγε δυνάμεις με αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα. Μια δημόσια σφαίρα δημιουργήθηκε για να επιλυθούν άλλοτε ειρηνικά και άλλοτε βίαια οι συγκρούσεις αυτές. Τον έλεγχο της δημόσιας σφαίρας διατήρησαν πάντοτε όσοι είχαν το πάνω χέρι στο κοινωνικό παιχνίδι. Για τον έλεγχο χύθηκε μπόλικο αίμα. Χάριν αυτού έγιναν όλες οι σύγχρονες εξεγέρσεις, επαναστάσεις και αντεπαναστάσεις, δικτατορίες και σφαγές. Άξιζε τον κόπο;

Ας ακούσουμε την ευαίσθητη φωνή του Φρίντριχ Νίτσε: «… δεν υπάρχει σημαντικότερη αρχή για οποιαδήποτε ιστοριογραφία από τούτη που χρειάστηκε τόση προσπάθεια για να αποκτηθεί και που έπρεπε πραγματικά τώρα να αποκτηθεί: ότι, δηλαδή, η γενεσιουργός αιτία ενός πράγματος και η τελική του χρησιμότητα, η πραγματική του χρήση και τοποθέτηση σε ένα σύστημα σκοπών, είναι δυο πράγματα εντελώς ξεχωριστά· ότι καθετί που υπάρχει, που έχει εμφανιστεί στον κόσμο μ’ οποιονδήποτε τρόπο, ερμηνεύεται και επανερμηνεύεται για καινούργιους σκοπούς, κατάσχεται, μεταμορφώνεται και επανακτάται για να χρησιμοποιηθεί διαφορετικά από μια δύναμη ανώτερή του· ότι όλα τα γεγονότα του οργανικού κόσμου είναι μια καθυπόταξη, μια κυριάρχηση, και κάθε καθυπόταξη και κυριάρχηση συνεπάγονται μια νέα ερμηνεία, μια διευθέτηση, όπου κάθε προηγούμενο «νόημα» και «σκοπός» αναγκαστικά συσκοτίζονται ή και απαλείφονται. (…) [Η] «εξέλιξη» ενός πράγματος, ενός εθίμου, ενός οργάνου, δεν αποτελεί καθόλου πρόοδο προς ένα σκοπό, κι ακόμα λιγότερο μια λογική πρόοδο που ακολουθεί τον συντομότερο δρόμο και έχει τη μικρότερη δαπάνη δυνάμεων – αλλά είναι μάλλον μια διαδοχή από περισσότερο ή λιγότερο βαθιές, περισσότερο ή λιγότερο ανεξάρτητες μεταξύ τους διαδικασίες καθυπόταξης, υπολογίζοντας μαζί και τις αντιστάσεις που υψώνονται εναντίον τους, τις απόπειρες μετασχηματισμού που γίνονται με σκοπό την άμυνα και την αντίδραση και τα αποτελέσματα των επιτυχών αντενεργειών. Η μορφή είναι ρευστή, αλλά το «νόημα» ακόμη πιο ρευστό».

Σύμφωνα με μια διαδεδομένη άποψη, η τρέχουσα κατάσταση της δημόσιας σφαίρας μπορεί να χαρακτηριστεί σφετερισμός του κοινωνικού από λιγοστούς επαγγελματίες διαμορφωτές της κοινής γνώμης και είναι στο χέρι μας να την πάρουμε πίσω και να την βάλουμε να λειτουργήσει υπέρ των πολλών. Προσωπικά ταλαντεύομαι ανάμεσα στην άποψη του Νίτσε και στη δεύτερη άποψη, που αποκτά νόημα μόνο αν αντλεί την αισιοδοξία της από μια γκραμσιανού τύπου προσέγγιση του κοινωνικού ανταγωνισμού – αν πρόκειται δηλαδή για μια αισιοδοξία της πράξης.

Κάτι τέτοιες στιγμές, όμως, καθώς ο ήλιος σε λίγο θα σβήσει στο Αιγαίο που αγάπησα, καθώς το αεράκι με δροσίζει και τα νύχια μου έχουν γεμίσει άμμο, δεν μπορώ παρά να υπενθυμίσω στον εαυτό μου και σε σένα, μοναχικέ αυγουστιάτικε αναγνώστη μου, ότι καμιά φορά για να κάνεις τη διαφορά αρκεί απλώς να κλείσεις τον διακόπτη.