της Τζένης Τσιροπούλου
Χαμένη ανάμεσα στους ελαιώνες του μεσογειακού νότου, δεν έχει και μεγάλη σημασία το πόσο απέχει γεωγραφικά από τις πιο κοντινές μεγαλουπόλεις μιας και, όσοι την επισκέφτηκαν, την παρομοιάζουν με ένα μικρό παράλληλο σύμπαν. Οι ταξιδιωτικοί οδηγοί την αναφέρουν ως μια «κομμουνιστική ουτοπία», ο δημοσιογράφος Dan Hancox έγραψε για τη Μαριναλέδα το βιβλίο The Village Against the World (Το χωριό ενάντια στον κόσμο), για τους ακτιβιστές ανά τον κόσμο είναι ένας μύθος σαν την Τσιάπας των Ζαπατίστας, ενώ κάποιοι τη λένε μια μικρή Κούβα.
«Στη Μαριναλέδα, οι αστυνομικοί και οι παπάδες είναι περιττοί, δόξα τω θεώ» γελάει ο δήμαρχός της και πρώην καθηγητής ιστορίας, Μανουέλ Σάντσες Γκορντίγιο. Εξίσου περιττός είναι και ο εορτασμός των εθνικών εορτών στη γη των Marinaleños, 100 χιλιόμετρα έξω από τη Σεβίλλη.
Απεργία πείνας ενάντια στην πείνα
Είναι στα τέλη της δεκαετίας του ‘70, μόλις λίγα χρόνια αφού η Ισπανία έχει θάψει το δικτάτορα της και μαζί του 36 χρόνια αυταρχισμού, που ο αγώνας της Μαριναλέδα ξεκινάει. Το χωριό υπέφερε από περισσότερο από 60% ανεργία και οι κάτοικοί του ήταν εξαθλιωμένοι, μένοντας νηστικοί για μερόνυχτα.
Περικυκλωμένη από μια αχανή γη χιλιάδων εκταρίων, η οποία άνηκε εξ ολοκλήρου στα «αδρανή χέρια» του γαιοκτήμονα Δούκα του Ινφαντάδο, η Μαριναλέδα ήταν μια αγροτική κοινότητα χωρίς γη, αφού το 80% των αγροτών δε διέθετε ούτε μια σπιθαμή.
Δώδεκα χρόνια θα περνούσαν μέχρι να γευτεί ο λαός της Μαριναλέδα τους καρπούς του αγώνα του αλλά και της γης του.
Το 1979, εκλέχτηκε δήμαρχος ο 27χρονος τότε Γκορντίγιο, ο οποίος ξεκίνησε εκστρατεία για τους ανέργους και τους εργάτες χωρίς γη να καλλιεργήσουν. Την ίδια χρονιά, 700 κάτοικοι, ανάμεσά τους και νέα παιδιά, έκαναν απεργία πείνας επί 13 μέρες, η οποία έμεινε γνωστή ως «απεργία πείνας ενάντια στην πείνα». Ακολούθησαν δώδεκα χρόνια με απεργίες και καταλήψεις στα κτήματα του Δούκα, σε δρόμους, αεροδρόμια και σιδηροδρομικές γραμμές.
Το 1991, η τοπική διοίκηση έδωσε 1.200 εκτάρια στη Μαριναλέδα. Έκτοτε, τη γη την διαχειρίζεται συλλογικά η κοοπερατίβα El Humoso ενώ μια μονάδα κονσερβοποίησης έχει στηθεί στην άκρη της πόλης.
«Έπεσε πολύ ξύλο αλλά τα καταφέραμε» έχουν να θυμούνται οι γηραιότεροι, που όλοι δούλεψαν στην κοοπερατίβα.
Αγκινάρες, κουκιά και πιπεριές για περισσότερες θέσεις εργασίας
Η συνεργατική μονάδα της Μαριναλέδα επέλεξε να καλλιεργεί καρπούς, οι οποίοι θα απαιτούσαν τα περισσότερα δυνατά εργατικά χέρια ώστε να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν περισσότερες θέσεις εργασίας. Πέραν από τα πανταχού παρόντα ελαιόδεντρα, φύτεψαν ποικιλίες πιπεριών, αγκινάρες, κουκιά, πράσινα φασόλια και μπρόκολο. Περαιτέρω εργασία προσφερόταν χάρη στο εργοστάσιο επεξεργασίας και συσκευασίας.
«Ο στόχος μας δεν ήταν να δημιουργήσουμε κέρδος αλλά δουλειές» έλεγε ο δήμαρχος Γκορντίγιο σε έναν από τους αρκετούς δημοσιογράφους και ταξιδευτές που έφτασαν έως τη Μαριναλέδα για να δουν από κοντά το «θαύμα».
Στη συνέλευση του χωριού -το όργανο που λαμβάνει συλλογικά όλες τις αποφάσεις- αποφασίστηκε ότι από το διευθυντή μέχρι τον εργάτη, όλοι θα λαμβάνουν 47 ευρώ την ημέρα για 6,5 ώρες δουλειάς καθώς και το ότι η γη τους δεν τεμαχίζεται ούτε πωλείται. Ακολούθως, τα έσοδα από τις πωλήσεις των προϊόντων επενδύονται στην κοινότητα.
Καλεσμένος το 2010 στον «ελεύθερο κοινωνικό χώρο Βοτανικός Κήπος», στην Πετρούπολη, ο δήμαρχος Γκορντίγιο μάς είχε εξηγήσει ότι: «Μας δημιουργούν πρόβλημα στο να πουλήσουμε τα προϊόντα μας και πρέπει να συνεργαζόμαστε με άλλες κοοπερατίβες ή να τα πουλάμε χωρίς μεσάζοντες».
Με ορίζοντα τη Μαριναλέδα
«Προσπαθούμε να αναπτύξουμε ένα μοντέλο βασισμένο στην κοινωνική αυτο-οργάνωση, που θα έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο» έλεγε ο Γκορντίγιο στο Βοτανικό Κήπο. «Αυτό το αντικαπιταλιστικό μοντέλο της αλληλέγγυας οικονομίας μπορεί να μεταφερθεί σε μια μεγάλη πόλη σαν την Αθήνα, ανά γειτονιά για παράδειγμα» προέτρεπε.
Εκείνο το βράδυ, ο κόσμος δε σταματούσε να του θέτει ερωτήματα. «Σε ό,τι αφορά τους φόρους, έχουμε τους πιο χαμηλούς γιατί οι κεντρικοί φόροι της κυβέρνησης περνάνε από τα δημαρχεία. Είμαστε εναντίον των έμμεσων φόρων γιατί βάζουν χέρι στην τσέπη των φτωχών. Εδώ και 20 χρόνια τα δημοτικά τέλη δεν έχουν αυξηθεί στη Μαριναλέδα. Τα έσοδα από το ισπανικό κράτος ή την ΕΕ δεν τα απορρίπτουμε αλλά τα χρησιμοποιούμε αποκλειστικά προς όφελος των κατοίκων» εξηγούσε.
Τι σηματοδοτεί, όμως, η Μαριναλέδα για τα κινήματα της Ισπανίας;
Το TPP απηύθυνε την ερώτηση στον Arnau Camos, ακτιβιστή και πολιτικό επιστήμονα με ερευνητικό πεδίο τις κοινωνικές ανισότητες:
«Σε κάθε συνάντηση αριστερού χώρου, η Μαριναλέδα ήταν πάντα το σημείο αναφοράς ως μια εναλλακτική στον καπιταλισμό, ειδικά πριν την κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Πολλοί άνθρωποι και πολλά κοινωνικά κινήματα 'κοίταγαν' προς τη Μαριναλέδα ως το μέρος όπου οι ιδέες μας εφαρμόζονταν στην πράξη. Αλλά υπήρχε ένα μεγάλο πρόβλημα: η Μαριναλέδα είναι μια αγροτική περιοχή με αποτέλεσμα να είναι πολύ ενδιαφέρουσα από πολιτικής άποψης αλλά πρακτικά αδύνατον να μεταφέρεις το ίδιο μοντέλο άμεσης δημοκρατίας σε ένα αστικό κέντρο.
»Μετά την κρίση, οι άνθρωποι έχουν τόσα άλλα παραδείγματα, αφού γεννιούνται συνεχώς νέες πρωτοβουλίες στην Ισπανία. Επίσης, τώρα εκλέγονται και περισσότεροι αριστεροί δήμαρχοι. Σήμερα υπάρχουν αρκετές κοοπερατίβες. Για παράδειγμα, στη Χώρα των Βάσκων είναι κυρίως οι κοοπερατίβες που επιβιώνουν της κρίσης. Επιπλέον, αρκετοί δήμοι επαναδημοτικοποιούν το νερό, τις υπηρεσίες καθαρισμού δημόσιων χώρων, αγαθά που είχαν ιδιωτικοποιηθεί τη δεκαετία του '90. Αυτό είναι αδιαμφισβήτητα πολύ σημαντικό. Το άμεσο όφελος για την τοπική κοινωνία είναι ότι δεν πληρώνουν το 20% που έπαιρναν de facto oι εταιρίες.
»Αναπτύσσεται, ακόμα, η ιδέα των τραπεζών γης (banco de tierras). Οι τράπεζες γης είναι, με απλά λόγια, το να βάζει ένας ιδιώτης τη γη του σε αυτήν την τράπεζα και έπειτα εργάτες να προσλαμβάνονται για να την δουλέψουν και έτσι να επωφελούνται αμφίπλευρα. Άλλοτε μεσολαβεί η τοπική αυτοδιοίκηση λιγότερο ή περισσότερο και τα μοντέλα εφαρμογής διαφοροποιούνται.»
Σπίτι με 15 ευρώ
Πίσω στη Μαριναλέδα, έπειτα από την «οικονομική δημοκρατία», ο Γκορντίγιο είχε να αντιμετωπίσει κοινωνικά ζητήματα, με πιο φλέγον την κατοικία.
Έτσι, όλη η έκταση του χωριού έγινε δημόσια και ξεκίνησαν να χτίζονται ομοιόμορφες κατοικίες. Οι εργασίες του αρχιτέκτονα, του χτίστη, του ηλεκτρολόγου, παρέχονται δωρεάν αλλά ο υποψήφιος πρέπει να καταβάλει προσωπική εργασία. Τα σπίτια είναι 90 τετραγωνικά μέτρα και το ενοίκιο κοστίζει 15 ευρώ το μήνα.
Όταν κάποιος θέλει να παντρευτεί, για παράδειγμα, πρέπει να κάνει αίτηση στο δήμαρχο για σπίτι. Αν είσαι ξένος, μπορείς να εργαστείς και να χτίσεις το σπίτι σου, αν και προτεραιότητα δίνεται στους ντόπιους. Ο Βρετανός, Chris Burke, ζει εδώ και μερικά χρόνια στη Μαριναλέδα και εξηγεί ότι υπάρχουν αθλητικά κέντρα και στην πισίνα έχεις πρόσβαση όλους τους θερινούς μήνες με μόνο 3 ευρώ.
Η ανεργία ήταν 5% το 2012 στη Μαριναλέδα. «Όταν δεν έχει δουλειά, είμαστε άνεργοι, όπως οπουδήποτε αλλού» λέει ο Burke. Στο χωριό κάποιοι δυσανασχετούν με τη σχετική έλλειψη εργασίας αλλά σε αντίθεση με άλλα μέρη της Ισπανίας, οι ριζωμένες αρχές της αλληλεγγύης και η χαμηλού κόστους ζωή εξασφαλίζουν ότι και με μόνο δύο μισθούς, μπορείς να βγάλεις αξιοπρεπώς τη χρονιά σου, σημειώνουν δημοσιογράφοι που έζησαν για λίγο το εναλλακτικό πείραμα της Μαριναλέδα.
Η τοπική αρχή παρέχει, επίσης, τρία δωρεάν γεύματα στους μαθητές του σχολείου και με το επίδομα ανεργίας της περιφερειακής κυβέρνησης της Ανδαλουσίας, που φτάνει τα 400 ευρώ, είναι εύκολο να εξασφαλίσεις τα προς το ζην.
Μια μέρα στη Μαριναλέδα
Το πρωί θα ακούσεις την καμπάνα να χτυπάει αλλά οι παπάδες, όπως και οι αστυνομικοί, έχουν εξοστρακιστεί από το ισπανικό χωριό.
Στην εκδήλωση του Βοτανικού Κήπου, ο δήμαρχος διευκρίνισε: «Η δημοτική αστυνομία εξαρτάται από τα δημαρχεία οπότε, όταν αναλάβαμε εμείς, τους αφαιρέσαμε τα όπλα, μην τυχόν και μας πυροβολήσουν και έπειτα τους διώξαμε τελείως». «Υπάρχει αστυνομικό τμήμα στο διπλανό χωριό και εμείς έχουμε εκκλησία χωρίς παπά, όπου οι κάτοικοι μπορούν να πάνε για μια κηδεία. Διαθέτουμε μόνο πολιτικό νεκροταφείο».
Όσο για την εγκληματικότητα, ο Γκορντίγιο λέει ότι: «Ο κόσμος συνυπάρχει, διασκεδάζει μαζί, καθαρίζουμε μαζί τους δρόμους και δεν υπάρχουν συγκρούσεις. Αν υπάρχει παραβατικότητα, έχουμε ένα δικαστή διορισμένο από τη συνέλευση που εξετάζει τις διαφορές».
Τα βράδια, ένα φορτηγάκι διασχίζει την πόλη και διαλαλεί από το μεγάφωνο ποια ομάδα εργατών δουλεύει την επομένη. «Είναι μια κάπως περίεργη, σχεδόν σοβιετικού τύπου εμπειρία» έγραφε ανταποκριτής της Guardian.
Δεν υπάρχει πάντα δουλειά για όλους, αφού αυτό εξαρτάται από την εποχή του χρόνου και τη συγκομιδή.
Ιδιωτικές μικρές επιχειρήσεις επιτρέπονται στο χωριό. Έτσι, άλλωστε, άνοιξαν και τα 6-7 μπαρ και καφέ, όπου τα πρωινά θα βρεις τους νέους που δεν έχουν δουλειά να πίνουν νωχελικά τον καφέ τους. Αν κάποιος, θέλει να ανοίξει μια μικρή πιτσαρία ή μια οικογενειακή επιχείρηση, δε θα βρει εμπόδια αλλά αν, παραδόξως, μια μεγάλη αλυσίδα, όπως τα Starbucks, διανοούνταν να δοκιμάσει την τύχη της στη Μαριναλέδα, θα προσέκρουε σε τοίχο ασυζητητί. Για την ώρα, υπάρχουν, επίσης, φαρμακεία και μαγαζί με είδη γάμου.
Υπάρχει ακόμα και μικρό ξενοδοχείο για τουρίστες, αν και σύμφωνα με το δήμαρχο, οι ντόπιοι είναι φιλόξενοι και ο ταξιδιώτης δεν είναι απίθανο να βρει κατάλυμα σε κάποιο σπίτι.
Ο αμφισβητούμενος «Ρομπέν των Δασών»
«Δεν άνηκα ποτέ στο κομμουνιστικό κόμμα του σφυροδρέπανου αλλά είμαι κομμουνιστής ή πιστεύω στον κοινοτισμό» έχει πει ο Γκορντίγιο, διαφοροποιώντας πλήρως τη θέση του από τη Σοβιετική Ένωση την οποία θεωρούσε «καπιταλισμό του κράτους». Οι πολιτικές του πεποιθήσεις εμπνέονται από τον Χριστό, τον Γκάντι, τον Μαρξ, τον Λένιν και τον Τσε.
Στη Μαριναλέδα, άλλωστε, αντί για διαφημίσεις, θα δεις στο δρόμο ζωγραφισμένο τον Τσε Γκεβάρα και αντιφασιστικά συνθήματα.
Το 2012, ο δήμαρχος οργάνωσε με μέλη συνδικάτων -ανάμεσα σε άλλες δράσεις όπως μια πορεία τριών εβδομάδων στο νότο- και απαλλοτριώσεις σούπερ μάρκετ, παίρνοντας ψωμί, ρύζι, λάδι, ζάχαρη και μακαρόνια, τα οποία μοίρασε σε άπορους Ανδαλουσιανούς. Στα πρωτοσέλιδα κυριάρχησε, τότε, η μουσάτη φιγούρα του και τίτλοι όπως, «Ο δήμαρχος Ρομπέν των Δασών» ή «Ο Δον Κιχώτης της ισπανικής κρίσης».
O 64χρονος σήμερα δήμαρχος επανεκλέγεται αδιάκοπα από το 1979 στο αξίωμά του με ποσοστό περίπου 75%.
«Δεν είναι αντίφαση να είσαι δήμαρχος και μάλιστα τόσα χρόνια;» ήταν μια αναπόφευκτη ερώτηση που του απευθύνθηκε στο Βοτανικό Κήπο και την οποία καλείται να αντιμετωπίσει σχεδόν σε κάθε συνέντευξη.
«Υπάρχουν άνθρωποι, όπως ο Ντουρούτι, αυτή η εμβληματική μορφή του αναρχικού κινήματος στην Ισπανία, που εμψυχώνουν τη συμμετοχή. Ο καπιταλισμός δεν εμψυχώνει τη συμμετοχή. Σε θέλει να κάθεσαι σπίτι σου να βλέπεις τηλεόραση. Δεν είναι προβληματικό το να υπάρχουν ηθικοί ηγέτες. Το σημαντικό είναι αυτός ο ηγέτης να μην αποφασίζει τίποτα μόνος του, να ζει στα ίδια σπίτια με τους φτωχούς ανθρώπους και να είναι ο πρώτος που θα δώσει και τη ζωή του για το κοινό καλό» απάντησε Γκορντίγιο.
Μοναδικός του αντίπαλος στις εκλογές είναι ο Μαριάνο Σααβέδρα, από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, τον οποίο ψηφίζουν 700 άνθρωποι μεν, αλλά ο ίδιος δυσκολεύεται διαχρονικά να φτιάξει ένα ψηφοδέλτιο των 11 ατόμων, γιατί όπως λέει, «Όλοι φοβούνται το δήμαρχο. Μας λένε φασίστες κι ότι δεν ανήκουμε στην Αριστερά. Για τον Γκορντίγιο, Αριστερά είναι μόνο ο ίδιος».
Ο πολιτικός επιστήμονας, Comas, εξηγεί στο TPP ότι: «Δεν είναι ο μόνος τρόπος, αλλά σε τέτοιες πρωτοβουλίες, συχνά χρειάζεται μια μεγάλη προσωπικότητα ώστε να τις καταστήσει βιώσιμες στο χρόνο. Και σε ένα μικρό μέρος, είναι πιο εύκολο για μια τέτοια προσωπικότητα να προσελκύσει τον κόσμο γύρω της. Δεν πιστεύω ότι το 75% είναι απόρροια πίεσης σαν να επρόκειτο για έναν δεξιό τοπικό άρχοντα. Η Ανδαλουσία ταλανιζόταν από τη φτώχεια τη δεκαετία του '80. Στη συνέχεια έζησε την ανάπτυξη με καπιταλιστικούς όρους και τώρα βιώνει την κρίση, ενώ η Μαριναλέδα έχει τη δική της σταθερή πορεία. Το επιχείρημα περί δικτατορίας είναι τυπικό, πάντως, κατά τέτοιων εγχειρημάτων».
Και μια άλλη όψη της ουτοπίας
Διαβάζοντας για τη Μαριναλέδα, σπανίζουν οι φωνές δυσαρέσκειας στα περισσότερα ρεπορτάζ. Δεν υπάρχουν, δεν τις ψάχνουν οι δημοσιογράφοι ή δε θέλουν να μιλήσουν άραγε; Σε ένα από τα πιο πρόσφατα άρθρα, όμως, δημοσιευμένο στο Al Jazeera, κάποιοι νέοι «ραγίζουν» την «κρυστάλλινη» εικόνα αυτού που πολλοί από μακριά βλέπουμε σαν ευτοπία:
«Αν θες να τελειώσεις το λύκειο πρέπει να πηγαίνεις σε άλλο χωριό, την Estepa» λέει η 21χρονη Prieta ενόσω απολαμβάνει το μισάωρο διάλειμμά της στο εργοστάσιο, όπου δουλεύει από τα 16 της. «Δεν ξέρω και κανέναν εδώ που να τελείωσε το λύκειο» σχολιάζει.
Η 22χρονη Indira Garcia, είναι μία από τους λίγους νέους του χωριού που όντως τελείωσαν το λύκειο και σπουδάζει Επιστήμη Τροφίμων στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα. «Θα ήθελε» λέει «να φτιάξει τη ζωή της στη Μαριναλέδα αλλά αμφιβάλλει αν υπάρχουν ευκαιρίες για full time εργασία όλο το χρόνο στον τομέα της εξειδίκευσής της».
Η ιδιοκτήτρια ενός μικρού μαγαζιού μιλάει ανώνυμα: «Όποιος λέει κάτι αρνητικό για το δήμαρχο ή τις πολιτικές του καταλήγει σε μια μαύρη λίστα και δεν ξαναβρίσκει δουλειά στην κοοπερατίβα. Έτυχε σε μια γνωστή μου».
«Όσοι σπουδάζουν, συνήθως φεύγουν. Αλλά και το να βρεις δουλειά σε πόλεις κοντά στη Μαριναλέδα δεν είναι εύκολο. Οι εταιρείες διστάζουν να προσλάβουν κόσμο από εδώ. Βλέπεις, έχουμε τη 'ρετσινιά' ότι είμαστε επαναστάτες και ταραξίες. Οπότε αν ψάχνεις για δουλειά, έχεις ήδη ένα μειονέκτημα» προσθέτει.
«Για να μοιραστούν 40 ώρες εργασίας επί 6 μέρες σε όλους τους εργαζομένους, σημαίνει τελικά ότι μπορεί να δουλεύεις μόνο 6 μέρες το μήνα» λέει ένας νέος ενώ παραπονιέται ότι οι άδειες για νέα μαγαζάκια δε δίνονται και τόσο εύκολα, εξηγώντας ότι ο ίδιος και ο πατέρας του περιμένουν εδώ και τρία χρόνια.
Στους δρόμους και στα κτίρια, το σύνθημα ξανάρχεται και ξανάρχεται: «Μια ουτοπία για την ειρήνη».
Το TPP ζήτησε τη γνώμη της νεαρής δημοσιογράφου Raquel Rivera, που ζει στο διπλανό χωριό, την Estepa για το πώς βλέπουν οι ντόπιοι τη ζωή εκεί:
«Η αλήθεια είναι πως κανένα από τα τριγύρω χωριά δεν προσπάθησε να μιμηθεί το κομμουνιστικό μοντέλο της Μαριναλέδα. Ο δήμαρχός τους μάχεται κατά της αδικίας και της φτώχειας αλλά κάποιοι τον βλέπουν ως ανεύθυνο γιατί η κοοπερατίβα της Μαριναλέδα δεν πληρώνει φόρους στην περιφερειακή κυβέρνηση της Ανδαλουσίας εδώ και 24 χρόνια, με αποτέλεσμα το χρέος της να είναι αρκετά εκατομμύρια ευρώ και γι' αυτό πρόσφατα έλαβαν 'τελεσίγραφο'. Οι κάτοικοι ζουν ευτυχισμένοι και πιστεύουν σε αυτό που έχουν οικοδομήσει, αν και κάποιοι νιώθουν ότι δεν μπορούν να ικανοποιήσουν ελεύθερα τις φιλοδοξίες τους.»
Ο πολιτικός επιστήμονας, Comas, είναι πιο αισιόδοξος: «Η Μαριναλέδα αποτελεί ένα παράδειγμα που μας εμπνέει μέχρι και σήμερα, ειδικά αν αναλογιστούμε ότι σφυρηλατήθηκε όταν ο καπιταλισμός άνθιζε. Πριν 15 χρόνια φωνάζαμε κατά των τραπεζών και μας κοίταγαν σαν να ήμασταν αλλόφρονες. Τώρα όλοι το θεωρούν προφανές. Φαντάσου τι μπορούμε να κάνουμε σήμερα, που ο καπιταλισμός στρέφεται κατάφωρα εις βάρος όλων μας».