του Τζόζεφ Στίγκλιτς για το Project Syndicate
Αλλά οι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης θα πρέπει να κρατήσουν τη σαμπάνια στον πάγο: οι υπέρμαχοι του προστατευτισμού και οι υποστηρικτές της «ανελεύθερης δημοκρατίας» αυξάνονται σε πολλές άλλες χώρες. Και τα γεγονότα ότι ένας ανοιχτά μισαλλόδοξος και συνήθης ψεύτης μπόρεσε να πάρει όσες ψήφους πήρε ο Τραμπ στις ΗΠΑ και ότι η ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν θα είναι στον τελικό γύρο των εκλογών με τον Μακρόν στις 7 Μαΐου θα πρέπει να είναι πολύ ανησυχητικά.
Κάποιοι υποθέτουν ότι η κακή διαχείριση από τον Τραμπ και η προφανής ανικανότητά του θα έπρεπε να αρκούν για να διαλύσουν τον ενθουσιασμό για τα λαϊκίστικα σχήματα σε άλλες χώρες. Ομοίως, οι Αμερικανοί ψηφοφόροι της «Ζώνης της Σκουριάς» (σημ: Rust Belt, ο βιομηχανικός Βορράς των ΗΠΑ) που υποστήριζαν τον Τραμπ θα είναι σχεδόν σίγουρα σε χειρότερη κατάσταση σε τέσσερα χρόνια και οι λογικοί ψηφοφόροι σίγουρα θα το καταλάβουν.
Αλλά θα ήταν λάθος να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η δυσαρέσκεια για την παγκόσμια οικονομία- τουλάχιστον σχετικά με τον τρόπο που αντιμετωπίζει μεγάλο αριθμό εκείνων που βρίσκονται στην (ή προηγουμένως στην) μεσαία τάξη- έχει φτάσει στο απόγειό της. Αν οι ανεπτυγμένες φιλελεύθερες δημοκρατίες διατηρήσουν τις πολιτικές του στάτους κβο, οι απολυμένοι εργαζόμενοι θα συνεχίσουν να απομακρύνονται. Πολλοί θα αισθανθούν ότι τουλάχιστον ο Τραμπ, η Λεπέν και άλλοι της κατηγορίας τους αισθάνονται τον πόνο τους. Η ιδέα ότι οι ψηφοφόροι θα στραφούν εναντίον του προστατευτισμού και του λαϊκισμού από μόνοι τους δεν μπορεί να είναι τίποτα περισσότερο από κοσμοπολίτικους ευσεβείς πόθους.
Οι υπέρμαχοι των οικονομιών της ελεύθερης αγοράς πρέπει να αντιληφθούν ότι πολλές μεταρρυθμίσεις και τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να φέρουν ορισμένες ομάδες- ενδεχομένως μεγάλες ομάδες- σε χειρότερη θέση. Κατ’ αρχήν, οι αλλαγές αυτές αυξάνουν την οικονομική αποδοτικότητα, επιτρέποντας στους νικητές να αποζημιώνουν τους ηττημένους. Αλλά αν οι ηττημένοι παραμείνουν σε χειρότερη θέση, γιατί πρέπει να στηρίξουν πολιτικές υπέρ της αγοράς και της παγκοσμιοποίησης; Πράγματι, είναι προς το συμφέρον τους να στραφούν σε πολιτικούς που αντιτίθενται σε αυτές τις αλλαγές.
Το μάθημα θα έπρεπε να είναι προφανές: ελλείψει προοδευτικών πολιτικών, συμπεριλαμβανομένων ισχυρών προγραμμάτων κοινωνικής πρόνοιας, επαγγελματικής επανεκπαίδευσης και άλλων μορφών βοήθειας για τα άτομα και τις κοινότητες που έμειναν πίσω με την παγκοσμιοποίηση, οι πολιτικοί του στυλ του Τραμπ μπορεί να αποτελέσουν ένα μόνιμο χαρακτηριστικό του τοπίου.
Το κόστος που καταβάλλεται από τέτοιους πολιτικούς είναι υψηλό για όλους μας, ακόμα και αν δεν επιτύχουν πλήρως τις προστατευτικές και τοπικιστικές φιλοδοξίες τους, επειδή κυνηγούν τον φόβο, δυναμώνουν τον φανατισμό και αναπτύσσονται στην επικίνδυνα πολωμένη προσέγγιση εμείς-εναντίον-αυτών για να διακυβερνήσουν. Ο Τραμπ έχει εκτοξεύσει επιθέσεις στο twitter ενάντια στο Μεξικό, την Κίνα, τη Γερμανία, τον Καναδά και πολλούς άλλους και ο κατάλογος είναι βέβαιο ότι θα μεγαλώσει όσο περισσότερο βρίσκεται στην προεδρία. Η Λεπέν έχει στοχοποιήσει τους μουσουλμάνους, ενώ τα πρόσφατα σχόλιά της που αρνούνται τη γαλλική ευθύνη για τη συγκέντρωση των Εβραίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αποκάλυψαν τον μακροχρόνιο αντισημιτισμό της. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι βαθιά και ίσως ανεπανόρθωτα εθνικά σχίσματα. Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ έχει ήδη δείξει μικρό σεβασμό για την προεδρία και πιθανότατα θα αφήσει πίσω του μια πιο διχασμένη χώρα.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πριν από την αυγή του Διαφωτισμού, με τη στήριξή του προς την επιστήμη και την ελευθερία, τα εισοδήματα και το βιοτικό επίπεδο ήταν στάσιμα για αιώνες. Αλλά ο Τραμπ, η Λεπέν και οι άλλοι λαϊκιστές αντιπροσωπεύουν την αντίθεση στις αξίες του Διαφωτισμού. Χωρίς να ντρέπεται, ο Τραμπ παραθέτει «εναλλακτικά γεγονότα», αρνείται την επιστημονική μέθοδο και προτείνει μαζικές περικοπές του προϋπολογισμού για δημόσια έρευνα, συμπεριλαμβανομένης της κλιματικής αλλαγής, την οποία θεωρεί ότι είναι μια φάρσα.
Ο προστατευτισμός που υποστηρίζεται από τον Τραμπ, την Λεπέν και άλλους αποτελεί μια παρόμοια απειλή για την παγκόσμια οικονομία. Επί τρία τέταρτα του αιώνα, επιχειρήθηκε η δημιουργία μιας παγκόσμιας οικονομικής τάξης βασισμένης σε κανόνες, στην οποία τα αγαθά, οι υπηρεσίες, οι άνθρωποι και οι ιδέες θα μπορούσαν να κυκλοφορούν πιο ελεύθερα πέρα από τα σύνορα. Για να επικροτηθεί από τους λαϊκιστές συντρόφους του, ο Τραμπ έβαλε μια βόμβα στη δομή αυτή.
Δεδομένης της επιμονής του Τραμπ και των ακόλουθών του στο ότι τα σύνορα είναι σημαντικά, οι επιχειρήσεις θα σκεφτούν διπλά όσο θα κατασκευάζουν παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Η προκύπτουσα αβεβαιότητα θα αποθαρρύνει τις επενδύσεις, ιδίως τις διασυνοριακές επενδύσεις, οι οποίες θα μειώσουν τη δυναμική για ένα σύστημα βασισμένο σε διεθνείς κανόνες. Με λιγότερες επενδύσεις στο σύστημα, οι υποστηρικτές ενός τέτοιου συστήματος θα έχουν λιγότερα κίνητρα να το προωθήσουν.
Αυτό θα είναι πρόβλημα για ολόκληρο τον κόσμο. Είτε μας αρέσει είτε όχι, η ανθρωπότητα θα παραμείνει συνδεδεμένη σε παγκόσμιο επίπεδο, αντιμετωπίζοντας κοινά προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή και η απειλή της τρομοκρατίας. Η δυνατότητα και το κίνητρο για συνεργασία για την επίλυση αυτών των προβλημάτων πρέπει να ενισχυθεί και να μην αποδυναμωθεί.
Το μάθημα από όλα αυτά είναι κάτι που οι σκανδιναβικές χώρες έμαθαν πολύ καιρό πριν. Οι μικρές χώρες της περιοχής κατανοούσαν ότι το άνοιγμα ήταν το κλειδί για την ταχεία οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία. Αν όμως ήταν να παραμείνουν ανοιχτές και δημοκρατικές, οι πολίτες τους έπρεπε να είναι πεπεισμένοι ότι σημαντικά τμήματα της κοινωνίας δεν θα εγκαταλειφτούν.
Το κράτος πρόνοιας έγινε έτσι αναπόσπαστο μέρος της επιτυχίας των σκανδιναβικών χωρών. Κατάλαβαν ότι η μόνη βιώσιμη ευημερία είναι η κοινή ευημερία. Είναι ένα μάθημα που οι ΗΠΑ και η υπόλοιπη Ευρώπη πρέπει τώρα να μάθουν.
Το TPP είναι αποκλειστικός συνεργάτης του Project Syndicate στην Ελλάδα
Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς είναι νομπελίστας οικονομολόγος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια