Μετανάστες, εποχική εργασία και επισιτιστική κρίση

Στα καθ’ ημάς, το υπουργείο αγροτικής ανάπτυξης φαίνεται να επιμένει στην ίδια αποτυχημένη συνταγή προ COVID-19, που οδήγησε στην πλήρη απορρύθμιση της εργασίας στην ύπαιθρο, από το 2008 μέχρι σήμερα. Το περίφημο σχέδιο οργανωμένης εποχιακής απασχόλησης των αιτούντων άσυλο, που διαμένουν σε camps, δε φαίνεται να υλοποιείται, 4 χρόνια μετά το «κλείσιμο» της βαλκανικής οδού, παρά την ύπαρξη αξιόλογου αριθμού προσφυγικού πληθυσμού, που θα μπορούσε να εργαστεί. Αντί αυτών φαίνεται ότι στη Βόρεια Ελλάδα, λόγω του παρωχημένου συστήματος μετάκλησης του Κώδικα Μετανάστευσης, το εργατικό δυναμικό αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από πολίτες Αλβανίας, οι οποίοι εισέρχονται βάσει του κώδικα Σένγκεν για ένα τρίμηνο στη χώρα ως τουρίστες, χωρίς πρόσβαση στην αγορά εργασίας, ήτοι εργαζομένων άτυπα. Παρ’ όλα αυτά, το υπουργείο φαίνεται να προσανατολίζεται σε επιλεκτικό άνοιγμα των συνόρων με την Αλβανία για αυτή την ιδιότυπη κατηγορία τουριστών-αγρεργατών που παραμένουν αδήλωτοι, βάση της κείμενης νομοθεσίας. Στη νότια Ελλάδα, φαίνεται ότι οι εργοδότες, για λογιστικούς λόγους, εντάσσουν κατά μέσο όρο μόνο έναν στους είκοσι εργάτες γης στο υβριδικό σύστημα του άρ. 13^α ν. 4251/2014, το οποίο προβλέπει κατ’ εξαίρεση εργασία παράτυπων μεταναστών στην αγροτική οικονομία για χρονικό διάστημα έξι μηνών. Παρά το γεγονός ότι από την εισαγωγή του το 2016 μέχρι σήμερα, το σύστημα αυτό έχει αποτύχει πλήρως να ρυθμίσει την απασχόληση των παράνομα διαμενόντων πολιτών τρίτων χωρών στην αγροτική οικονομία, πρόσφατη Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου εμμένει στη λογική της παρανομιμότητας (νόμιμη απασχόληση, μη νόμιμη διαμονή). Η εν λόγω νομική κατασκευή όχι μόνο καταργεί την ήδη ισχύουσα από τον 3386/2005 σύνδεση της άδειας εργασίας με άδεια διαμονής (βλ. Απόστολο Καψάλη, ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΕΡΓΑΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ), αλλά και αντίκειται σε πλήθος κοινοτικών οδηγιών (employer sanction directive, single permit directive), νομιμοποιώντας παράλληλα τη de facto απόλυτη εξάρτηση του εργάτη γης από τον εργοδότη του, υπό την ανοχή των αστυνομικών αρχών (κατάσταση που οδήγησε στην καταδίκη της χώρας από το ΕΔΔΑ στην υπόθεση της Μανωλάδας).

Με βάση τα παραπάνω, μια μέχρι πρότινος αόρατη κατηγορία αδήλωτης εργασίας μεταναστών στην αγροτική οικονομία, φαίνεται να βγαίνει στο προσκήνιο. Οι συγκεκριμένοι εργάζονται εδώ και χρόνια άτυπα, χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα και χωρίς κανένα προστατευτικό-κοινωνικοασφαλιστικό δίχτυ, εξαιτίας των επιλογών του Έλληνα νομοθέτη. Στη χώρα μας η νομιμοποίηση της διαμονής κάποιων δεκάδων εξ αυτών βασίστηκε σε τυχαία γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος που εμπίπτουν στο πεδίου του ποινικού δικαίου (πυροβολισμοί 35 μεταναστών στη Μανωλάδα τον Απρίλιο του 2013, πυρκαγιά σε οικισμό 289 μεταναστών στη Μανωλάδα τον Ιούνιο του 2018) και τους χορηγήθηκε άδεια διαμονής είτε ως θύματα εμπορίας ανθρώπων για τον σκοπό τη εργασιακής εκμετάλλευσης (άρ. 323^Α πκ), είτε ως θύματα ιδιαίτερα καταχρηστικών όρων εργασίας (άρ. 88,89 ν, 4052/2012), διαδικασιών δηλαδή που εξαρτώνται από την εμπλοκή κατασταλτικών μηχανισμών του κράτους και την άσκηση ποινικής δίωξης εις βάρος εργοδοτών και όχι από προληπτικές παρεμβάσεις της ρυθμιστικής διοίκησης.

Οι εργαζόμενοι στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις, από τις οποίες εξαρτάται η τροφοδοσία τροφίμων, είναι από τους πιο ευάλωτους στις επιπτώσεις στην υγεία λόγω του κορωνοϊού. Καλούνται να παραμένουν στη δουλειά, παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι δεν έχουν πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και πολλοί λαμβάνουν λίγη ή καθόλου καθοδήγηση σχετικά με το πώς να παραμένουν ασφαλείς κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των αγρεργατών (συχνά σε στέγη που παρέχεται από εργοδότες) είναι ακατάλληλες και οι εργοδότες ενδέχεται συχνά να μην παρέχουν πρόσβαση σε γάντια ή σαπούνι και νερό, παρά το γεγονός ότι βρίσκονται σε στενή επαφή με άλλους.

Η πανδημία «έχει τραβήξει την κουρτίνα» στο σύστημα εφοδιασμού τροφίμων και στις χιλιάδες των εργαζομένων πίσω από αυτό. Η απασχόληση στην αγροτική οικονομία, πέραν των προβλημάτων που συνδέονται με το χαρακτήρα της ως ευέλικτη μορφή εργασίας, χαρακτηρίζεται διαχρονικά από ισχνή συλλογική οργάνωση, εξαιρέσεις από παγιωμένες ρυθμίσεις της εργατικής νομοθεσίας και ελλιπές θεσμικό πλαίσιο για την πραγματοποίηση ελέγχων από την επιθεώρηση εργασίας. Ο κορωνοϊός έχει καταστήσει σαφές ότι ορισμένες από τις κοινωνικές και οικονομικές δομές που έχουν στηρίξει την καθημερινή ζωή για δεκαετίες θα μπορούσαν να καταρρεύσουν κάτω από το πρόσθετο βάρος μιας υγειονομικής κρίσης. Οι εργαζόμενοι στα αγροκτήματα και στη μεταποίηση τροφίμων ήταν υπερβολικά υπο-αμειβόμενοι και μη προστατευμένοι και πριν την πανδημία.

Τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων στην αγροτική οικονομία, όπως η δίκαιη αμοιβή, η αμειβόμενη άδεια ασθενείας και οι ασφαλείς συνθήκες εργασίας – δεδομένα σε πολλούς εργαζόμενους σε άλλους τομείς και τα οποία οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε αυτονόητα, δεν εξασφαλίζονται νομικά στην περίπτωσή τους. Τέτοιες διατάξεις είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία της δημόσιας υγείας και της ασφάλειας. Η αυξανόμενη παγκόσμια πανδημία καθιστά γρήγορα σαφές πόσο εύθραυστο και δυσλειτουργικό είναι το σύστημα διατροφής μας και πόσο επικίνδυνο είναι αυτό για όλους μας. Καθώς εκατομμύρια από εμάς αναρωτιούνται για πόσο καιρό θα πρέπει να μείνουμε απομονωμένοι και πώς θα διατηρήσουμε τη διατροφή μας, η χώρα μας αντιμετωπίζει μια κρίσιμη ευκαιρία να αλλάξει τη φύση αυτού του συστήματος μια για πάντα, καθώς η συλλογική μας ευημερία δεν πρέπει και -τελικά- δεν συναρτάται με τη συστηματική εκμετάλλευση της εργασίας οικονομικά εξαθλιωμένων πληθυσμών στις «Μανωλάδες». Το «υγειονομικό διαβατήριο» αυτής της κατηγορίας πολιτών τρίτων χωρών είναι ένα μόνιμο και νόμιμο σχήμα εργατών γης που θα τους μετέτρεπε από ξένους χωρίς χαρτιά σε ισότιμους πολίτες-συμμετόχους στην επανεκκίνηση της αγροτικής οικονομίας.

Ο Βασίλης Κερασιώτης είναι δικηγόρος αθηνών παρ αρείω πάγω και νομικός παραστάτης των μεταναστών στην υπόθεση της Μανωλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.

*H στήλη (φιλ≠) ελευθέρως παίρνει θέση σε ζητήματα επικαιρότητας από ριζοσπαστική σκοπιά. Η σύνταξη της στήλης γίνεται συλλογικά από τη συντακτική της ομάδα και είναι ανοιχτή σε κάθε ενδιαφερόμενο. Μπορείτε να βρείτε τα άρθρα της στήλης: εδώ. Μπορείτε να βρείτε το πολιτικό μας πλαίσιο εδώ. Για προτάσεις κειμένων σε συμφωνία με το πλαίσιό μας ή για επικοινωνία με τη συντακτική ομάδα της στήλης μπορείτε να μας αποστέλλετε e–mail στο editorial@peernet.gr