του Γιάνη Βαρουφάκη για το Project Syndicate

Η ευρωπαϊκή ιδέα οδηγείται σε υποχώρηση λόγω των συνδυαζόμενων δυνάμεων της άρνησης, της εξέγερσης και της πλάνης. Η άρνηση του ευρωπαϊκού κατεστημένου να παραδεχθεί ότι η οικονομική αρχιτεκτονική της Ε.Ε. δεν ήταν σχεδιασμένη για να αντέξει την τραπεζική κρίση του 2008 είχε ως αποτέλεσμα αποπληθωριστικές δυνάμεις που απονομιμοποιούν το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Η προβλέψιμη αντίδραση στον αποπληθωρισμό ήταν η εξέγερση αντιευρωπαϊκών κομμάτων σε όλη την ήπειρο. Και, το πιο ανησυχητικό απ’όλα, το κατεστημένο απάντησε ότι η «μικρή ομοσπονδιοποίηση» μπορεί να αποκρούσει το εθνικιστικό κύμα.

Δεν μπορεί. Από το ξεκίνημα της ευρωπαϊκής κρίσης, οι Ευρωπαίοι ανατριχιάζουν στη σκέψη να δώσουν στην Ε.Ε. περισσότερη εξουσία στις ζωές και τις κοινότητές τους. Μία πολιτική ένωση της Ευρωζώνης, με μικρό ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και κάποιο διαμοιρασμό των κερδών, εξόδων και χρέους θα ήταν χρήσιμη το 1999, όταν γεννήθηκε το κοινό νόμισμα. Αλλά τώρα, υπό το βάρος τεράστιων τραπεζικών εξόδων και χρεών που προκλήθηκαν από τη λανθασμένη αρχιτεκτονική του ευρώ, η μικρή ομοσπονδιοποίηση (όπως προτάθηκε από τον υποψήφιο για τη γαλλική προεδρία Εμανουέλ Μακρόν) είναι πολύ λίγη, πολύ αργά. Θα είχε ως αποτέλεσμα τη μόνιμη Ένωση Λιτότητας, την οποία ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε επιθυμεί εδώ και χρόνια. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο δώρο στη σημερινή «Εθνικιστική Διεθνή».

Για να το θέσω απλά, οι προοδευτικοί πρέπει να θέσουν ένα ευθύ ερώτημα: Γιατί η ευρωπαϊκή ιδέα πεθαίνει; Οι απαντήσεις είναι ξεκάθαρες: ακούσια ανεργία και ακούσια μετανάστευση εντός της Ε.Ε.

Η ακούσια ανεργία είναι το αποτέλεσμα των ανεπαρκών επενδύσεων στην Ευρώπη, λόγω της λιτότητας, και των ολιγοπωλιακών δυνάμεων που έχουν συγκεντρώσει τις θέσεις εργασίας στις πλεονασματικές οικονομίες της Ευρώπης κατά τη διάρκεια της αποπληθωριστικής εποχής. Η ακούσια μετανάστευση είναι το αποτέλεσμα των οικονομικών αναγκών στην ευρωπαϊκή περιφέρεια. Η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων, Βουλγάρων και Ισπανών δε μετακομίζουν στη Βρετανία ή τη Γερμανία για το κλίμα. Μετακομίζουν γιατί πρέπει.

Οι ζωές των Βρετανών και των Γερμανών δε θα βελτιωθούν με το χτίσιμο ηλεκτρικών φραχτών και με την υποχώρηση στο δόγμα του έθνους – κράτους, αλλά με τη δημιουργία αξιοπρεπών συνθηκών σε κάθε ευρωπαϊκή χώρα. Και αυτό ακριβώς είναι που χρειάζεται για να αναγεννηθεί η ιδέα της δημοκρατικής, ανοιχτής Ευρώπης. Κανένα ευρωπαϊκό έθνος δεν μπορεί να αναπτυχθεί βιώσιμα αν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι υποφέρουν από ύφεση. Για το λόγο αυτό, η Ευρώπη χρειάζεται μία Νέα Συμφωνία πολύ πριν αρχίσει να σκέφτεται την ομοσπονδιοποίηση.

Το Φεβρουάριο, το κίνημα DiEM 25 θα καταθέσει μία τέτοια Ευρωπαϊκή Νέα Συμφωνία, την επέτειο της Συνθήκης της Ρώμης. Αυτή η Νέα Συμφωνία θα βασίζεται σε έναν απλό οδικό κανόνα: Όλοι οι Ευρωπαίοι θα πρέπει να απολαμβάνουν στη χώρα τους το δικαίωμα σε εργασία με βιώσιμο μισθό, αξιοπρεπή στέγαση, υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης και καθαρό περιβάλλον.

Αντίθετα με την πρωτότυπη Νέα Συμφωνία του Φραγκλίνου Ρούζβελτ τη δεκαετία του 1930, η Ευρωπαϊκή Νέα Συμφωνία θα πρέπει να γίνει πραγματικότητα χωρίς τα εργαλεία μίας λειτουργικής ομοσπονδίας, αλλά βασιζόμενη στους υπάρχοντες θεσμούς της Ε.Ε. Αλλιώς, η αποσύνθεση της Ευρώπης θα επιταχυνθεί, μην αφήνοντας στο πέρασμα της τίποτα για να ομοσπονδιοποιηθεί.

Η Ευρωπαϊκή Νέα Συμφωνία θα πρέπει να περιλαμβάνει πέντε συγκεκριμένους στόχους και τους τρόπους για να επιτευχθούν αυτοί, στο πλαίσιο των ήδη υπαρχόντων ευρωπαϊκών θεσμών, χωρίς κανένα συγκεντρωτισμό εξουσιών στις Βρυξέλλες ή άλλες απώλειες εθνικής κυριαρχίας:

  • Οι πράσινες επενδύσεις μεγάλης κλίμακας θα χρηματοδοτηθούν από μία συνεργασία μεταξύ των τραπεζών δημοσίων επενδύσεων της Ευρώπης (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, KfW και άλλες) και κεντρικές τράπεζες (στη βάση της ποσοτικής χαλάρωσης για επενδυτικά ομόλογα) για να μετατραπεί το 5% του συνολικού ευρωπαϊκού εισοδήματος σε επενδύσεις πράσινης ενέργειας και βιώσιμων τεχνολογιών.
  • Ένα σύστημα εγγύησης της εργασίας που θα παρέχει θέσεις εργασίας με βιώσιμους μισθούς σε δημόσιους και μη κερδοσκοπικούς τομείς για κάθε Ευρωπαίο, στη χώρα γέννησης του, διαθέσιμες για όλους όσοι τις επιθυμούν. Με την προϋπόθεση ότι το σύστημα δε θα αντικαταστήσει θέσεις εργασίας δημοσίων υπαλλήλων ή υπάρχουσες παροχές, θα δημιουργήσει μία εναλλακτική στην επιλογή μεταξύ μιζέριας και μετανάστευσης.
  • Ένα ταμείο κατά της φτώχειας που θα ικανοποιεί τις βασικές ανάγκες σε όλη την Ευρώπη και θα λειτουργεί επίσης ως βάση για μία επόμενη ένωση επιδομάτων.
  • Ένα καθολικό βασικό μέρισμα για την κοινωνικοποίηση μεγαλύτερου μέρους των αυξανόμενων εσόδων που επιστρέφουν στο κεφάλαιο
  • Άμεση προστασία από τις εξώσεις, με τρόπο που θα επιτρέπει στους ιδιοκτήτες που αντιμετωπίζουν έξωση να παραμείνουν στα σπίτια τους σε ένα δίκαιο ενοίκιο που θα αποφασίζεται από τις τοπικές κοινότητες. Μακροπρόθεσμα, η Ευρώπη θα πρέπει να χρηματοδοτεί και να εγγυείται για αξιοπρεπή στέγαση για κάθε Ευρωπαίο στη χώρα γέννησής του, αποκαθιστώντας το μοντέλο της κοινωνικής στέγασης που έχει αποσυναρμολογηθεί σε όλη την ήπειρο.

Και το σύστημα εργασίας και το πρόγραμμα κατά της φτώχειας θα πρέπει να βασίζονται σε μία σύγχρονη έκδοση μίας παλιάς πρακτικής. Δημόσιο τραπεζικό σύστημα για δημόσιο συμφέρον, χρηματοδοτούμενο από μία ρεαλιστική αλλά ριζοσπαστική νομισματική μεταρρύθμιση εντός της Ευρωζώνης και της Ε.Ε., όπως επίσης και σε χώρες εκτός της Ε.Ε. Ειδικότερα, όλα τα κυριαρχικά έσοδα των κεντρικών τραπεζών θα χρησιμοποιούνται γι αυτούς τους σκοπούς.

Επιπλέον, σε κάθε χώρα θα πρέπει να θεσπιστεί ένας ηλεκτρονικός δημόσιος μηχανισμός για καταθέσεις και πληρωμές (εκτός του τραπεζικού συστήματος). Οι φορολογικοί λογαριασμοί θα λειτουργούν για να δέχονται καταθέσεις, να αποδέχονται πληρωμές και να διευκολύνουν μεταφορές μέσω web banking, εφαρμογών για πληρωμές και χρεωστικών καρτών. Τα έσοδα που θα δημιουργηθούν, θα χρησιμοποιηθούν για τη χρηματοδότηση του ταμείου που θα υποστηρίζει την εργασία και τα προγράμματα κατά της φτώχειας και θα ασφαλίζονται από ένα ευρωπαϊκό σύστημα προστασίας των καταθέσεων, ενώ τα ελλείμματα θα καλύπτονται από ομόλογα κεντρικών τραπεζών, εκδιδόμενα με χαμηλό επιτόκιο από τις εθνικές κυβερνήσεις.

Μόνο μία Ευρωπαϊκή Νέα Συμφωνία μπορεί να σταματήσει την αποσύνθεση της Ε.Ε. Κάθε ευρωπαϊκή χώρα θα πρέπει να σταθεροποιηθεί και να ευημερήσει. Η Ευρώπη δεν μπορεί να επιβιώσει ούτε ως ελεύθερη για όλους ούτε ως Ένωση Λιτότητας, στην οποία κάποιες χώρες, πίσω από ένα φύλλο συκής για ομοσπονδιοποίηση, καταδικάζονται σε μόνιμη ύφεση και οι χρεωμένοι στερούνται δημοκρατικών δικαιωμάτων. Για «να πάρουμε πίσω τη χώρα μας» πρέπει να ξανακερδίσουμε κοινή αξιοπρέπεια και να επαναφέρουμε την κοινή λογική σε όλη την Ευρώπη.

Το ThePressProject είναι ο επίσημος συνεργάτης του Project Syndicate στην Ελλάδα