του Κωνσταντίνου Πουλή
Μάλιστα στο σχετικό λήμμα του slang.gr αναφέρεται ένα παράδειγμα όπου η είδηση αφορά ένα κύκλωμα τράφικινγκ. Ο τίτλος είναι “Φυλάκιζαν, έδερναν και βίαζαν ανήλικες για να τις εκπαιδεύσουν” και κάποιος απαντά “Τι σου κάνει εντύπωση;” και μετά “Όλοι πεφτοσυννεφάκηδες είναι τελικά”. Η αταραξία είναι ένα επιφανειακό τεκμήριο ότι είναι κανείς ξεσκολισμένος στο κακό, μαθημένος εξ απαλών ονύχων στις ακρότητες. Δεν έχει σημασία ότι ο ίδιος άνθρωπος δεν αντέχει τις παρανυχίδες του και κάνει σαν υστερικός άμα γρατζουνιστεί το αμάξι του. Σημασία έχει ότι διαμορφώνεται μια στάση επιδεικτικής αταραξίας που είναι διαβρωτική και εντέλει αμβλύνει το σκάνδαλο.
Η αλήθεια αυτής της αντίδρασης είναι αυταπόδεικτη. Οι άνθρωποι σκοτώνουν και κλέβουν, εξαπατούν και προδίδουν για το συμφέρον τους, εδώ και αιώνες. Κάθε φορά που κάποιος το ξανακάνει, δεν προσθέτει τίποτε απολύτως στην κατανόησή μας των ανθρωπίνων. Για την ακρίβεια, κάποιος που απλώς προδίδει τις αρχές του ή εξαπατά (όχι ο βίαιος εγκληματίας του παραδείγματος με το τράφικινγκ) είναι ένας ερασιτέχνης της ανθρώπινης κακίας. Μπροστά στα βάθη της ανθρώπινης μαυρίλας, είναι ντιλετάντης του κακού: άκαπνος και άγευστος κακίας. Δίπλα στον σαδιστή χασάπη, αυτός καπνίζει σε κλειστό χώρο και νομίζει ότι είναι και μεγάλη δουλειά.
Γράφεις λοιπόν ότι κάποιος έχει offshore και σου απαντούν: “βρες κι ένα σύννεφο να πέσεις”. Σιγά το πράμα. Επιχειρηματικό συμφέρον θα πει ότι μια εταιρεία πληρώνει τζιχαντιστές για να μην πειράζουν τα εργοστάσιά της στη Συρία. Ότι οι εταιρείες που γιγαντώθηκαν επί Χίτλερ δεν μπήκαν καν στον κόπο να αλλάξουν όνομα μετά. Συνεπώς τα σκάνδαλα δεν μας μαθαίνουν ποτέ τίποτα.
Βρίσκω αυτή τη στάση κατανοητή, πλην απολύτως επιζήμια. Ας μην πέφτουμε από τα σύννεφα, αν με αυτό εννοούμε τον άνθρωπο που ήταν πεπεισμένος για τις καλές προθέσεις των εγκληματιών. Το αντίθετο της απάθειας όμως δεν είναι η αφέλεια. Είναι μια στάση πολιτικής εγρήγορσης, που ασκείται στο να μη συνηθίζουμε. Όπως ξέρουμε, η βρώμα και ο θόρυβος συνηθίζονται, το ίδιο και τα σκάνδαλα. Το ερώτημα είναι λοιπόν πώς αντέχεται η ζωή αν εξακολουθούμε να μη συνηθίζουμε.
Πιστεύω πως ό,τι καλό έχουμε να περιμένουμε, έχουμε να το περιμένουμε από τα σύννεφα. Από όσους δηλαδή είναι διατεθειμένοι πρώτον να ανέβουν στα σύννεφα και δεύτερον να ρισκάρουν να πέσουν από κει. Αντιθέτως, αυτοί που ποτέ δεν εκπλήσσονται, είναι ένα βήμα πριν από την αποδοχή του κακού. Ο άνθρωπος που δεν εκπλήσσεται, δεν πιστεύει τίποτα, δεν ισχυρίστηκε τίποτα, ήξερε ότι η Αριστερά θα διαφθαρεί, ξέρει ότι οι ΜΚΟ πλουτίζουν κλέβοντας το φαΐ του πρόσφυγα, δεν είχε να περιμένει από την ΕΕ τίποτα γιατί και ο ναζισμός κομμάτι της είναι, γενικώς δεν περιμένει τίποτα και εκπλήσσεται κάθε φορά μόνο με την αγαθότητά μας, νιώθει σα στο σπίτι του στον κόσμο μας.
Προσοχή: δεν εννοώ ότι αρκεί να αναποδογυρίσουμε αυτή τη στάση. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε αφελής προσφέρει σημαντική πολιτική υπηρεσία στο κυνήγι της ουτοπίας. Αντιθέτως, επειδή τα καύσιμα είναι πεπερασμένα, έχει μεγάλη σημασία να μην ποντάρει κανείς μονίμως σε λάθος άλογο, από ανοησία και πολιτική μυωπία. Επειδή όμως εδώ δεν κάνουμε αγκιτάτσια, αλλά προπονούμαστε στην τέχνη των λεπτών ισορροπιών, χρειάζεται κατανόηση του προβλήματος.
Ο κονδύλειος πεσιμισμός της ειρωνείας προς τα υψηλά ιδεώδη μπορεί σε καλά χέρια να χαρακτηρίζεται από ανατομική ακρίβεια στην περιγραφή των ανθρωπίνων. Η επιφύλαξή μου λοιπόν δεν αφορά την περιγραφή. Συμφωνώ, τα ανθρώπινα πράγματα είναι μια ατελείωτη σειρά επιβεβαιώσεων του κακού και οι επικλήσεις υψηλών ιδεωδών συνιστούν συχνά απλή παραμυθία ή και προπαγάνδα. Το γεγονός ότι η δική μου ζωή έχει νόημα υπό τον όρο ότι κάνω κάτι περισσότερο από το να περιγράφω ή να αναπαράγω το κακό, είναι κάτι για το οποίο δεν μπορώ να πείσω κανέναν. Αυτός που ακούει για βιασμούς ανηλίκων και απαντά “και τι περίμενες;” δεν θα αλλάξει γνώμη.
Μπορώ όμως κι εγώ να πω ότι αυτή η αφ’ υψηλού αταραξία είναι τελικά πολύ ταραγμένη, υπό την έννοια ότι συνιστά συνενοχή στην αδικία. Με εξαίρεση όσους απολαμβάνουν οι ίδιοι τη νόμιμη ή παράνομη αδικία και δικαίως χαίρονται αυτή την ελευθερία, οι υπόλοιποι θα χρειαστεί να συνεχίσουμε να εκπλησσόμαστε. Έστω με τίμημα τη μόνιμη αναταραχή. Σε αυτόν τον πολύ άνισο αγώνα που διεξάγεται, η οργή είναι ένα από τα όπλα μας, όπως ακριβώς η απάθεια είναι βούρκος.
Από τα χρόνια των αρχαίων ημών σκεπτικιστών προγόνων η ποθητή αταραξία του φιλοσόφου μπορούσε να επιτευχθεί με έναν τρόπο: την αποχή από την έκφραση άποψης, από την ανάληψη του ρίσκου της επιλογής μεταξύ σωστού και λάθους. Ανίκανοι να επιλέξουν, οι στωικοί, προτιμούν τη στάση της εποχής, της εφεκτικής κρίσης, που δεν ολοκληρώνεται. Έτσι εξασφαλίζεται η ηρεμία τους. Δεν συνιστώ αυτή την ηρεμία. Προτιμώ τους ανθρώπους που ελπίζουν και απογοητεύονται, πιστεύουν και διαψεύδονται, σκαρφαλώνουν και πέφτουν, και κυρίως εξοργίζονται.