Πρόκειται για τη δυνατότητα των πολιτών να εισηγούνται προτάσεις νόμου στη Βουλή συγκεντρώνοντας έναν αριθμό υπογραφών. Ο θεσμός αυτός, που ισχύει σε πολλά κράτη με διάφορες παραλλαγές, εισήχθη στο ελληνικό σύνταγμα με την αναθεώρηση του 2019. Η σχετική διάταξη υπερψηφίστηκε με ευρύτατη πλειοψηφία από το σύνολο σχεδόν της Βουλής μετά από πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ, την οποία αποδέχθηκε και η Νέα Δημοκρατία, αυξάνοντας όμως τον αριθμό των απαιτούμενων υπογραφών από 100.000 που είχε προτείνει ο ΣΥΡΙΖΑ σε 500.000.
Η διάταξη του Συντάγματος (Άρθρο 73, παράγραφος 6) έχει αναλυτικά ως εξής: «Με υπογραφή πεντακοσίων χιλιάδων πολιτών που έχουν δικαίωμα ψήφου, μπορούν να κατατίθενται έως δύο ανά κοινοβουλευτική περίοδο προτάσεις νόμων στη Βουλή, οι οποίες με απόφαση του Προέδρου της παραπέμπονται στην οικεία κοινοβουλευτική επιτροπή προς επεξεργασία και εν συνεχεία εισάγονται υποχρεωτικά προς συζήτηση και ψήφιση στην Ολομέλεια του Σώματος. Οι προτάσεις νόμων του προηγούμενου εδαφίου δεν μπορεί να αφορούν θέματα δημοσιονομικά, εξωτερικής πολιτικής και εθνικής άμυνας. Νόμος ορίζει τους όρους και τις προϋποθέσεις εφαρμογής της παρούσας παραγράφου.»
Όπως επισημαίνουν οι οργανώσεις πολιτών που συνυπογράφουν την επιστολή, πρόκειται αναμφίβολα για μια «θετική πολιτική καινοτομία για τη χώρα μας», έστω και αν ο υπέρογκος αριθμός των 500.000 υπογραφών «περιορίζει σημαντικά την εμβέλεια του θεσμού και δρα αποτρεπτικά στην εφαρμογή του». Και αυτό τη στιγμή που σε άλλες άλλες χώρες σε Ευρώπη και ΗΠΑ προβλέπονται πολύ λιγότερες υπογραφές. Για παράδειγμα, στην Αυστρία, που έχει πληθυσμό ανάλογο της Ελλάδας χρειάζονται 100.000 υπογραφές, στην Ιταλία των 50 εκατομμυρίων χρειάζονται 50.000, στην Ισπανία 500.000, ενώ για ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση απαιτούνται ένα εκατομμύριο υπογραφές. (Βλ. περισσότερα στοιχεία στο άρθρο του Χρ. Λυντέρη, «Νομοθετική πρωτοβουλία πολιτών»: Γιατί αδιαφορούν τα κόμματα στην Ελλάδα;», HuffPost GR, 27.05.2022).
Το ζήτημα είναι ότι για να εφαρμοστεί ο θεσμός, έστω και με αυτούς τους περιορισμούς, απαιτείται η ψήφιση εκτελεστικού νόμου, για τον οποίο δεν έχει γίνει τίποτα στα τρία χρόνια που έχουν περάσει, ούτε από την Κυβέρνηση, ούτε από τα κόμματα της αντιπολίτευσης. Η αδράνεια αυτή, γράφουν οι οργανώσεις στην επιστολή τους, συνιστά «αποκαρδιωτική περιφρόνηση προς το Σύνταγμα, τους πολίτες και τους δημοκρατικούς θεσμούς» και ζητούν από την Κυβέρνηση να προχωρήσει στις απαιτούμενες ενέργειες για την ψήφιση του εκτελεστικού νόμου.
Σημειώνουν μάλιστα, ότι η «Πρωτοβουλία για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή», που συνυπογράφει την επιστολή, έχει ήδη συντάξει ένα πρώτο Σχέδιο του απαιτούμενου εφαρμοστικού νόμου, ανοικτό σε τροποποιήσεις και προσθήκες, με την ελπίδα και πρόθεση το σχέδιο αυτό να αποτελέσει μια αρχική βάση για την αναγκαία δημόσια διαβούλευση τόσο σε επίπεδο πολιτών όσο και πολιτικών. Θα ήταν, γράφουν, «μια πρώτης τάξεως ευκαιρία ο εφαρμοστικός νόμος να έχει προταθεί από πολίτες σαν γόνιμη και ελπιδοφόρα αφετηρία για τις ανάλογες νομοθετικές πρωτοβουλίες».
Την επιστολή υποβάλλουν προς την Κυβέρνηση: ο Στέφανος Λουκόπουλος εκ μέρους του Vouliwatch και ο Χρήστος Λυντέρης για λογαριασμό της Πρωτοβουλίας για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή. Συνυπογράφουν οι οργανώσεις και κινήσεις πολιτών: «Greenpeace Greece», «Διεθνής Διαφάνεια Ελλάδος», «Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ)», «Ομάδα ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ & ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ», «Οργανισμός Ανοιχτών Τεχνολογιών – ΕΕΛΛΑΚ», «Ελληνική Ομάδα για τα Δικαιώματα των Μειονοτήτων (ΕΟΔΜ)», «ΑΡΙΩΝ – Ερευνητικό Κέντρο Διάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών», «’Επιστήμη για Σένα’ ΑΜΚΕ (SciFY)», «50και Ελλάς», «Career Sign – Σύμβουλοι Σταδιοδρομίας», «Changemakers Lab», «Σύλλογος Κοινωνικοοικονομικής Δικτύωσης και Αλληλοβοήθειας ‘Cosmus DIY’», «Diversity United», «Fridays for Future Greece», «Generation 2.0 for Rights, Equality & Diversity», «Ακαδημία Εθελοντισμού HELPHELLAS», «Higher Incubator Giving Growth & Sustainability (HIGGS)», «Homo Digitalis», «Inter Alia», «KROMA ΑΜΚΕ – Διεθνής Πλατφόρμα Σύγχρονης Τέχνης & Πολιτισμού», «People Behind», «We Love Marathon», «Women Do Business», «Εικαστικό Θέατρο Κούκλας ‘Πράσσειν Άλογα’», «Ένωση Ουμανιστών Ελλάδας (ΕΝΩ.ΟΥΜ.Ε.)», «Καθετή», «Κέντρο Καθοδήγησης Καρκινοπαθών – ΚΑΠΑ3», «Κίνηση οικογενειών και φίλων για την ψυχική υγεία (Κ.Ο.ΦΙ.Ψ.Υ.)», «Περιβαλλοντική Οργάνωση ‘Μαμαγαία’» «ΑΜΚΕ ΜοιαΖΩ – Φορέας γονέων για στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης ατόμων με αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού)», «Ομάδα παραστατικών τεχνών Α(r)CT: Art can ACT», «Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Οργανώσεων για την Ψυχική Υγεία (ΠΟΣΟΨΥ)», «ΣΟΦΨΥ Ιωαννίνων», «Σύλλογος για την Ψυχική Υγεία Σ.Ο.Ψ.Υ. Πάτρας», «Σύλλογος Οικογενειών & Φίλων για την Ψυχική Υγεία (ΣΟΦΨΥ) Ημαθίας», «Σύλλογος Οικογενειών & Φίλων για την ψυχική Υγεία (ΣΟΨΥ) Κορυδαλλού & Δυτικών Προαστίων», «Σύλλογος Οικογενειών/Φροντιστών και Φίλων για την Ψυχική Υγεία, Νόσο Alzheimer και Συναφείς Διαταραχές (ΣΟΦΨΥ Ν.Σερρών)», «Αλέξανδρος Δελούκας, Σύμβουλος Συμμετοχικών Δημοτικών Προϋπολογισμών», «ΣΥΝΑΙΝΟΥΝΤΕΣ ΔΟΤΕΣ», «Σωματείο ‘Τεχνοδρομώ’», «Φιλότης», «Openous», «Αστερίας ΑΜΚΕ», «Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση ΑΝΕΜΟΣ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ»,
Βλ. την ιστοσελίδα του Vouliwatch: https://vouliwatch.gr/actions/article/nomothetiki-protovoylia-politon
Η επιστολή (pdf): https://vouliwatch.gr/resources/file/2022/11/25/13b66282-11b5-412b-92f6-09a98e1c8caf.pdf