ΝΥΤ: Πώς σκοτώνει η λιτότητα

Των David Stuckler και Sanjay Basu
Άρθρο δημοσιευμένο στους NYT

Η ιταλική κυβέρνηση στα πλαίσια των μέτρων λιτότητας αύξησε το όριο συνταξιοδότησης και εξαιτίας αυτού ο κύριος Dionisi, πρώην εργάτης οικοδομής έγινε ένα από τους ιταλούς escodati (αποκλεισμένους) – μεγάλους εργάτες που εξωθήθηκαν στην φτώχεια χωρίς κανένα δίχτυ ασφαλείας. Στις 5 Απριλίου αυτός και η γυναίκα του άφησαν ένα σημείωμα στο αυτοκίνητο του γείτονα ζητώντας του συγχώρεση και μετά κρεμάστηκαν και οι δύο σε μια αποθήκη κοντά στο σπίτι τους. Όταν ο αδελφός της Sopranzi, Giuseppe Sopranzi, 73 ετών, άκουσε τα νέα έπεσε και πνίγηκε στην Αδριατική.

Η συσχέτιση μεταξύ ανεργίας και αυτοκτονίας έχει παρατηρηθεί ήδη από τον 19ο αιώνα. Όσοι ψάχνουν για δουλειά έχουν διπλάσιες πιθανότητες να τερματίσουν τη ζωή τους σε σχέση με όσους εργάζονται.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το ποσοστό των αυτοκτονιών, που αυξανόταν με αργό ρυθμό από το 2000 εκτοξεύτηκε κατά τη διάρκεια και μετά την ύφεση του 2007-2009. Σε ένα νέο βιβλίο εκτιμάται ότι έχουν διαπραχτεί 4750 αυτοκτονίες περισσότερες από ότι έδειχναν οι στατιστικές μεταξύ του 2007 και του 2010. Τα ποσοστά των αυτοκτονιών είναι σημαντικά μεγαλύτερα στις πολιτείες που δέχτηκαν μεγάλο πλήγμα στις θέσεις εργασίας. Οι θάνατοι από αυτοκτονίες ξεπέρασαν αυτούς από αυτοκινητιστικά ατυχήματα το 2009.

Αν οι αυτοκτονίες ήταν ένα αναπόφευκτο επακόλουθο της οικονομικής κρίσης, αυτή η ιστορία θα ήταν άλλη μια ιστορία φόρου αίματος της Μεγάλης Ύφεσης, αλλά δεν είναι έτσι. Χώρες που έκοψαν τον προϋπολογισμό υγείας και κοινωνικής ασφάλισης, όπως η Ελλάδα, η Ισπανία και η Ιταλία συνεχίζουν να έχουν οριακά χειρότερα αποτελέσματα στον τομέα της υγείας από τη Γερμανία, την Ισλανδία ή τη Σουηδία, που κρατάνε το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας και επενδύουν στην ανάπτυξη αντί της λιτότητας.

Ως μελετητές της δημόσιας υγείας και την πολιτικής οικονομίας παρακολουθούμε εμβρόντητοι τους πολιτικούς να εμπλέκονται σε ατέλειωτες συζητήσεις για χρέη και ελλείμματα χωρίς να περιλαμβάνουν το ανθρώπινο κόστος στις αποφάσεις τους. Την τελευταία δεκαετία ξοδέψαμε τεράστια ποσά σε όλο τον κόσμο προκειμένου να κατανοήσουμε πως το οικονομικό σοκ – Από την Μεγάλη Ύφεση στο τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, στην Ασιατική Κρίση και στην Μεγάλη Ανάπτυξη – επηρεάζει την υγεία. Αυτό που βρήκαμε είναι ότι οι άνθρωποι δεν αρρωσταίνουν ή πεθαίνουν υποχρεωτικά εξαιτίας της επιβράδυνσης της οικονομίας. Η δημοσιονομική πολιτική, όπως αποδεικνύεται, μπορεί να είναι θέμα ζωής ή θανάτου.

Στο ένα άκρο βρίσκεται η Ελλάδα που διανύει μια πραγματική καταστροφή της δημόσιας υγείας. Ο εθνικός προϋπολογισμός για την υγεία έχει μειωθεί κατά 40% από το 2008 προκειμένου να επιτευχθούν οι στόχοι μείωσης του ελλείμματος που έθεσε η λεγόμενη Τρόικα, που αποτελείται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ως  μέρος του πακέτου μέτρων λιτότητας του 2010. Περίπου 35.000 γιατροί, νοσοκόμοι και άλλοι υπάλληλοι υγείας έχουν χάσει τη δουλειά τους.
Οι εισαγωγές στα νοσοκομεία έχουν εκτοξευθεί αφού οι Έλληνες αποφεύγουν να κάνουν προληπτικές ή εξετάσεις ρουτίνας εξαιτίας των μεγάλων χρόνων αναμονής και της αύξησης της τιμής των φαρμάκων. Η βρεφική θνησιμότητα έχει αυξηθεί κατά 40%. Τα νέα κρούσματα H.I.V. έχουν διπλασιαστεί εξαιτίας των ενδοφλέβιων ναρκωτικών αφού ο προϋπολογισμός για το μοίρασμα αποστειρωμένων βελόνων έχει διακοπεί. Μετά την ακύρωση ψεκασμού αντικουνουπικών στη Νότια Ελλάδα καταγράφονται περιστατικά μαλάριας σε σημαντικά νούμερα για πρώτη φορά από το 1970.

Αντίθετα η Ισλανδία απέφυγε την καταστροφή της δημόσιας υγείας παρόλο που το 2008 πέρασε την χειρότερη τραπεζική κρίση στην ιστορία σε αναλογία με το μέγεθος της οικονομίας. Μετά την κατάρρευση τριών εμπορικών τραπεζών το συνολικό χρέος εκτοξεύτηκε, η ανεργία εννεαπλασιάστηκε και η αξία του νομίσματος της, η krona, κατέρρευσε. Η Ισλανδία ήταν η πρώτη Ευρωπαϊκή χώρα που ζήτησε την βοήθεια του ΔΝΤ μετά το 1976. Αλλά αντί να σωθεί το τραπεζικό σύστημα και να περικοπούν οι προϋπολογισμοί, όπως απαίτησε το ΔΝΤ, οι Ισλανδοί πολιτικοί έκαναν ένα ριζοσπαστικό βήμα: έθεσαν την λιτότητα σε ψηφοφορία. Σε δύο δημοψηφίσματα το 2010 και το 2011 οι Ισλανδοί ψήφισαν συντριπτικά να εξοφλήσουν τους πιστωτές τους σταδιακά και όχι μονομιάς μέσω της λιτότητας. Η οικονομία της Ισλανδίας έχει ανακάμψει σημαντικά, ενώ η Ελληνική κινδυνεύει  με κατάρρευση. Κανείς στην Ισλανδία δεν έχασε την πρόσβασή του στο σύστημα υγείας ακόμα και όταν η τιμή των εισαγόμενων φαρμάκων αυξήθηκε. Δεν καταγράφηκε σημαντική αύξηση στις αυτοκτονίες. Πέρυσι η πρώτη αναφορά των Ηνωμένων Εθνών για τον Δείκτη Ευτυχίας κατέγραψε την Ισλανδία ως ένα από τα ευτυχισμένα έθνη.

Οι σκεπτικιστές θα επισημάνουν τις δομικές διαφορές μεταξύ Ελλάδας και Ισλανδίας. Η συμμετοχή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη έκανε την υποτίμηση του νομίσματός της αδύνατη και έτσι είχε λιγότερες εναλλακτικές προκειμένου να απορρίψει το σχέδιο του ΔΝΤ για λιτότητα. Ωστόσο η μεγάλη διαφορά ενισχύει την θέση μας ότι η οικονομική κρίση δεν σημαίνει απαραίτητα και κρίση στο δημόσιο σύστημα υγείας.

Κάπου στο ενδιάμεσο μεταξύ αυτών των άκρων Βρίσκονται οι Ηνωμένες Πολιτείες. Το πακέτο υποστήριξης του 2009 ανέβασε το δίχτυ ασφαλείας. Αλλά υπήρχαν σήματα κινδύνου – πέραν του ανεβασμένου δείκτη αυτοκτονιών – ότι το σύστημα υγείας χειροτέρευε. Οι συνταγές για αντικαταθλιπτικά αυξήθηκαν. Τα 3/4 κάθε εκατομμυρίου ανθρώπων (συγκεκριμένα άνεργοι νέοι άντρες)  ξεκίνησαν την ευκαιριακή κατανάλωση αλκοόλ. Πάνω από πέντε εκατομμύρια αμερικάνοι έχασαν την πρόσβαση του στο σύστημα υγείας κατά την ύφεση εξαιτίας της απώλειας της θέσης εργασίας τους. Οι προληπτικές ιατρικές επισκέψεις έχουν πέσει και πολλοί από αυτούς που ανέβαλαν την ιατρική τους περίθαλψη κατέλειψαν στις μονάδες εντατικής θεραπείας (ο Νόμος του Ομπάμα για την υγεία μπορεί να διευρύνει την δημόσια κάλυψη αλλά αυτό γίνεται σταδιακά).

 Το πρόγραμμα περικοπών των 85 δισεκατομμυρίων που ξεκίνησε από την 1η Μαρτίου περιλαμβάνει την διακοπή επιδότησης διατροφής για περίπου 600.000 έγκυες γυναίκες, νεογέννητα και βρέφη μέχρι το τέλος του χρόνου. Ο κρατικός προϋπολογισμός για την ενίσχυση των οικογενειών θα μειωθεί κατά σχεδόν 2 δισ. δολάρια το τρέχον έτος την ώρα που περισσότερα από 1.4 εκατομμύρια σπίτια βρίσκονται σε καθεστώς αποκλεισμού. Ακόμα και ο προϋπολογισμός για το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών, το κρατικό βασικό εργαλείο για την καταπολέμηση των επιδημιών όπως η περσινή μεταδοτική μηνιγγίτιδα, περικόπηκε κατά τουλάχιστον 18 εκατομμύρια.

Για να ελέγξουμε την υπόθεσή μας ότι η λιτότητα είναι θανατηφόρα αναλύσαμε και δεδομένα από άλλες περιοχές και άλλες εποχές. Μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 η Ρωσική οικονομία κατέρρευσε. Η φτώχεια αυξήθηκε και το μέσο προσδόκιμο ζωής έπεσε, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων αντρών σε παραγωγική ηλικία. Αυτό όμως δεν συνέβη παντού στην πρώην σοβιετική σφαίρα. Η Ρωσίας, το Καζακστάν και οι βαλτικές χώρες (Εστονία, Λετονία και Λιθουανία) που υιοθέτησαν την οικονομική “θεραπεία σοκ” όπως σχεδιάστηκε από οικονομολόγους σαν τον D. Sachs και τον Lawrence H. Summers, σημείωσαν τις μεγαλύτερες αυξήσεις στις αυτοκτονίες, στις καρδιοπάθειες και στους θανάτους που οφείλονται σε κατανάλωση αλκοόλ.

Χώρες όπως η Λευκορωσία, η Πολωνία και η Σλοβενία επέλεξαν μια άλλη, πιο προοδευτική προσέγγιση, όπως σχεδιάστηκε από τους οικονομολόγους σαν τον E. Stiglitz και τον πρώην ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης Mikhail S. Gorbachev. Σε αυτές τις χώρες που οι ιδιωτικοποιημένες δομές τους ελέγχονταν από το κράτος είδαν πολύ καλύτερα αποτελέσματα στον τομέα της υγείας σε σχέση με τις άλλες που προχώρησαν σε μαζικές αποκρατικοποιήσεις και πωλήσεις που επέφεραν σοβαρές οικονομικές και κοινωνικές διαταραχές.

Ο David Stuckler, ανώτερος κορυφαίος αναλυτής στην κοινωνιολογία της Οξφόρδης και ο Sajay Basu, βοηθός καθηγητή ιατρικής και επιδημιολογίας στο κέντρο πρόληψης του Στάντφορντ είναι οι συγγραφείς του «The body Economic: Why Austerity Kills».