του Μιχάλη Γιαννεσκή
Ο Σουρκόφ θεωρείται πρωτεργάτης της «ελεγχόμενης δημοκρατίας» που εφαρμόζει η κυβέρνηση της Ρωσίας, και έχει χαρακτηριστεί ο «σκοτεινός πρίγκηπας» του Κρεμλίνου. Ήταν αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ρωσίας το 2012-13, ενώ σήμερα είναι προσωπικός σύμβουλος του Πούτιν και έχει παίξει μεγάλο ρόλο στη διατήρηση της δημοτικότητας του Ρώσου προέδρου σε ποσοστά άνω του 80%.
Η πολιτική φιλοσοφία του Πούτιν
Ο Μισέλ Ελτσανινόφ, καθηγητής φιλοσοφίας στη Γαλλία, αναλύει στο βιβλίο του «Στο μυαλό του Βλαντίμιρ Πούτιν» τον τρόπο με τον οποίο ο Ρώσος πρόεδρος έχει δημιουργήσει ένα θεωρητικό υπόβαθρο για να υποστηρίξει την πολιτική του. Σύμφωνα με την ανάλυση του Ελτσανινόφ, η πολιτική φιλοσοφία του Πούτιν αποτελεί ένα κράμα ρωσικού εθνικισμού, πανσλαβισμού, συντηρητισμού και ορθοδοξίας, και έχει ως κύριο στόχο να αποδώσει στη Ρωσία μια διεθνή ιδεολογική αποστολή.
Η εν λόγω φιλοσοφία έχει αξιοποιηθεί για να εδραιωθεί και να διατηρηθεί η κυριαρχία του Πούτιν στη Ρωσία και στις χώρες που επηρεάζονται άμεσα από αυτή. Το θεωρητικό μέρος υποστηρίζεται στην πράξη από πολύπλοκες και φαινομενικά αντιφατικές μεθόδους χειραγώγησης της κοινής γνώμης, τις οποίες ενορχηστρώνει ο Σουρκόφ.
Ο «εγκέφαλος» πίσω από το «θρόνο»
Ο ρόλος του Σουρκόφ ως αρχιτέκτονα του αυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης που εφαρμόζει ο Πούτιν σχολιάζεται εύστοχα στο ντοκιμαντέρ του BBC «Hyper Normalisation». Ο δημιουργός του ντοκιμαντέρ Άνταμ Κέρτις υποδεικνύει το Σουρκόφ ως ένα μεγάλης ολκής χειριστή της πραγματικότητας.
Ο Σουρκόφ, παρατηρεί ο Κέρτις, είχε δουλέψει στο θέατρο και χρησιμοποίησε την εμπειρία του για να υπονομεύσει την αντίληψη του ρωσικού κοινού για την πραγματικότητα, ώστε κανείς να μην είναι σίγουρος για το τι ακριβώς συμβαίνει. Χρηματοδότησε με κονδύλια του Κρεμλίνου πολλών ειδών πολιτικά κινήματα, από αντιφασιστικές οργανώσεις μέχρι νεοναζιστικά γκρουπ, ακόμα και υποστηρικτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτικά κόμματα που επιτίθενται στον Πούτιν.
Ανάλογες είναι και οι παρατηρήσεις του Αρκάντι Οστρόβσκι, συντάκτη και ανταποκριτή του περιοδικού Economist, στο βιβλίο του «Η εφεύρεση της Ρωσίας». Ο Σουρκόφ, επισημαίνει ο Οστρόβσκι, δημιούργησε ένα σύστημα γεμάτο ψευδαισθήσεις, μέσω του οποίου επισκιάζεται η πολιτική πραγματικότητα της χώρας.
Ο δημιουργός της εσκεμμένης σύγχυσης
Η ιδιαιτερότητα της τακτικής του Σουρκόφ είναι ότι δεν κρατάει κρυφές τις αντιφατικές μεθόδους που χρησιμοποιεί, με αποτέλεσμα οι πολίτες της χώρας να μη μπορούν να ξεχωρίσουντι είναι αλήθεια και τι δεν είναι. Η στρατηγική του Σουρκόφ καταφέρνει επίσης να μπερδέψει την αντιπολίτευση: η πραγματικότητα εμφανίζεται τόσο απροσδιόριστη, ώστε η αντιμετώπιση της να είναι πολύ δύσκολη.
Όταν οι Financial Times σχολίασαν ότι κανείς δεν καταλαβαίνει την πολιτική της Ρωσίας στη Συρία, ο Άλαν Κέρτις απέδωσε αυτό στη μέθοδο του Σουρκόφ, ο οποίος πυροδοτούσε διάφορες θεωρίες συνωμοσίας που δημοσιεύονταν στα διεθνή ΜΜΕ. Το αποτέλεσμα ήταν ότι όσοι παρακολουθούσαν την εξέλιξη της ρωσικής πολιτικής στη Συρία, δεν μπορούσαν να προσδιορίσουν ποιες ειδήσεις ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα και ποιες όχι.
Ο ρόλος του Σουρκόφ στην εξωτερική πολιτική του Πούτιν είναι αναμφισβήτητα σημαντικός. Τον περασμένο Ιανουάριο, ο Σουρκόφ αντιπροσώπευσε τη ρωσική κυβέρνηση στις συνομιλίες με την υφυπουργό εσωτερικών των ΗΠΑ σχετικά με την κατάσταση στην Ουκρανία. Επίσης, ενδεικτικό του ρόλου του είναι το γεγονός ότι ειδικά για αυτόν έχουν παρακαμφθεί οι κυρώσεις που επέβαλλε η ΕΕ στη Ρωσία.
ΣτονΆθω και στο Βερολίνο, παρά τις κυρώσεις της ΕΕ
Το 2014 η ΕΕ απαγόρευσε σε 146 συνεργάτες του Πούτιν και υψηλόβαθμα στελέχη της Ρωσικής Ομοσπονδίας την είσοδο στα κράτη της Ένωσης. Η απαγόρευση ισχύει μέχρι τις 15 Μαρτίου 2017. Ανάμεσα σε αυτούς είναι και ο Σουρκόφ, γιατί σύμφωνα με την ΕΕ ήταν ένας από τους ενορχηστρωτές της προσάρτησης της Κριμέας στη Ρωσία.
Ωστόσο, σύμφωνα με δημοσίευμα του περιοδικού Time, ο Σουρκόφ επισκέφθηκε τον περασμένο Μάιο τον Άθω, περίπου την ίδια εποχή με τον Πούτιν, παρά τις κυρώσεις της ΕΕ. Το δημοσίευμα τονίζει ότι η επίσκεψη του Σουρκόφ, ο οποίος έχει χλευάσει στο παρελθόν την ορθοδοξία, δεν μπορεί να έγινε για θρησκευτικούς λόγους. Σύμφωνα με το περιοδικό, ο υφυπουργός Εξωτερικών Ι. Αμανατίδης, που είχε το συντονισμό της ρωσικής επίσκεψης στην Ελλάδα, δεν είχε απαντήσει στις γραπτές αιτήσεις του περιοδικού για σχόλια επί του θέματος μέχρι την ημέρα της δημοσίευσης του άρθρου.
Οι Γερμανοί επίσης επέτρεψαν στο Σουρκόφ να επισκεφθεί την Γερμανία. Στις 19 Οκτωβρίου ο Σουρκόφ ταξίδεψε στο Βερολίνο για να συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη στην Ουκρανία. Στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κάθονταν δίπλα στον Πούτιν και παραδίπλα του βρισκόταν η Μέρκελ.
Στο στόχαστρο της CIA
Παρότι οι Ευρωπαίοι φάνηκαν ανεκτικοί απέναντι στο Σουρκόφ, οι ΗΠΑ μάλλον ακολουθούν διαφορετική τακτική. Στις 25 Οκτωβρίου δημοσιεύθηκε από Ουκρανούς «χάκερ» ένας τεράστιος αριθμός e-mail, τα οποία υποτίθεται ότι προέρχονταν από το γραφείο του Σουρκόφ.
Ένα εύλογο ερώτημα είναι εάν οι εν λόγω χάκερ έχουν τη δυνατότητα να παρακάμψουν τα συστήματα ασφαλείας του Κρεμλίνου. Οι δηλώσεις ενός εκπροσώπου του Λευκού Οίκου των ΗΠΑ στις 11 Οκτωβρίου, γεμάτες υπονοούμενα για αντίποινα στην αποκάλυψη από Ρώσους χάκερ των αρχείων του Δημοκρατικού Κόμματος των ΗΠΑ, υποδεικνύουν ότι οι διαρροές μάλλον οργανώθηκαν από τη CIA. Εξάλλου, αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ παραδέχθηκαν πρόσφατα ότι η CIA είχε προετοιμάσει ηλεκτρονικές επιθέσεις κατά της Ρωσίας.
Όλες οι παραπάνω εξελίξεις δείχνουν τον εξέχοντα ρόλο που κατέχει ο Σουρκόφ στην προώθηση της πολιτικής του προέδρου της Ρωσίας. Ο Σουρκόφ έχει χαρακτηριστεί ως ο «Ρασπούτιν του Πούτιν», αλλά αυτός ο χαρακτηρισμός μάλλον δεν αρμόζει στο ρόλο του: ο τσάρος δεν έλεγχε το Ρασπούτιν, ενώ ο Πούτιν ασκεί στενό έλεγχο στους υφισταμένους του. Ο Σουρκόφ και οι άλλοι συνεργάτες του Πούτιν απλώς κινούν τα νήματα της προεδρικής εξουσίας.