Ο «φάκελος Μανωλάδα» έκλεισε, οι Μανωλάδες παραμένουν ανοιχτή πληγή

του Θάνου Καμήλαλη

Στις 3 Σεπτεμβρίου, η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, με απόφασή της έκλεισε οριστικά την υπόθεση της Μανωλάδας, κρίνοντας ότι το ελληνικό κράτος έχει εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του προς τα θύματα, καταβάλλοντας τις αποζημιώσεις που όρισε το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, επομένως θα πρέπει να σταματήσει η εποπτεία του για το συγκεκριμένο ζήτημα.

Πρόκειται για το τελευταίο επεισόδιο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, στην υπόθεση που είχε προκαλέσει διεθνή σάλο το 2013, όταν επιστάτες άνοιξαν πυρ με καραμπίνες εναντίον περίπου 30 μεταναστών εργατών γης, κατά τη διάρκεια διαμαρτυρίας τους με αίτημα την πληρωμή των δεδουλευμέων έξι μηνών. Η απονομή δικαιοσύνης, όμως, αποδείχθηκε δαιδαλώδης, αφού τα ελληνικά δικαστήρια αθώωσαν ή επέβαλαν ποινές-χάδια στους κατηγορούμενους. Χρειάστηκε να περάσουν τέσσερα χρόνια, από όταν έγιναν γνωστά τα εγκλήματα στη Μανωλάδα, για να δικαιωθούν τα θύματα, αφού στις 30 Μαρτίου 2017, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) έκρινε ότι οι 42 εργάτες ήταν πράγματι θύματα εμπορίας ανθρώπων και επιδίκασε αποζημιώσεις 12.000-16.000 ευρώ, καθώς και για τα δικαστικά έξοδα, στους προσφεύγοντες.

Δύο από τους 35 μετανάστες που τραυμαστίστηκαν από τις επιθέσεις των επιστατών στις καλλιέργειες φράουλας.

Μάλιστα, λίγο μετά, η ελληνική κυβέρνηση αποπειράθηκε να ζητήσει από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου την επανεξέταση της καταδίκης, αποσύροντας το αίτημα εντός λίγων ωρών μετά τη δημοσιοποίηση του θέματος. Όσον αφορά το συγκεκριμένο ζήτημα, φαίνεται ότι στη συνέχεια όλα κύλησαν ομαλά, με την Ελλάδα να συμμορφώνεται και να καταβάλλει τις αποζημιώσεις στα 42 θύματα. Όσον αφορά όμως το γενικότερο πλαίσιο, η οργάνωση Generation 2.0 RED που διενεργεί τακτικές αυτοψίες στη Μανωλάδα από το 2017, υπογραμμίζει ότι τίποτα δεν έχει αλλάξει επί της ουσίας. Πρόκειται για την οργάνωση που έχει δημιουργήσει το Manolada Watch, ένα Παρατηρητήριο για τις συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των μεταναστών – εργατών γης στην περιοχή, δημοσιεύοντας κάθε μήνα εκθέσεις για την κατάσταση, που αποδεικνύουν την έλλειψη στοιχειωδών δικαιωμάτων για χιλιάδες μετανάστες στις καλλιέργειες φράουλας.

«Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου αποτελεί όργανο του Διεθνούς Οργανισμού, που ονομάζεται Συμβούλιο της Ευρώπης. Το Δικαστήριο εκδίδει αποφάσεις επί προσφυγών κατά των κρατών-μελών. Στη συνέχεια η Επιτροπή των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, σύμφωνα με το άρθρο 46 της Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), έχει ρόλο να εποπτεύει την εφαρμογή από το κράτος-μέλος της εκάστοτε δικαστικής απόφασης. Η Επιτροπή αυτή κατά τις συνεδριάσεις της επιβλέπει αν εκπληρώθηκαν τα συγκεκριμένα μέτρα που προβλέφθηκαν κατά του κράτους (όπως π.χ. την καταβολή αποζημιώσεων στους προσφεύγοντες) καθώς και εάν έχουν προβλεφθεί γενικότερα προληπτικά μέτρα προς βελτίωση της κατάστασης που οδήγησε στην καταδίκη του κράτους. Με απλά λόγια, αυτό σημαίνει ότι η Επιτροπή οφείλει να παρακολουθεί, εάν έχουν γίνει βήματα από το κράτος για τη βελτίωση των συνθηκών και του νομοθετικού πλαισίου συνολικά, ώστε να μην επαναληφθούν άλλες αντίστοιχες παραβιάσεις δικαιωμάτων» εξηγεί στο TPP για τα περί της ευρωπαϊκής διαδικασίας η Σωτηρία Χήρα, νομική συντονίστρια στο Generation 2.0.

Προσθέτει ότι «στη συγκεκριμένη υπόθεση η Επιτροπή είχε ζητήσει τα προηγούμενα χρόνια από Ελληνική Κυβέρνηση να απαντήσει εγγράφως για τις ενέργειές της σχετικά. Είχε δεχθεί, όμως, παράλληλα και γραπτές παρεμβάσεις από ανθρωπιστικές οργανώσεις όπως την Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants (PICUM) – στην οποία συμμετέχουμε κι εμείς ως Generation 2.0 RED – το AIRE Centre (Advice on Individual Rights in Europe) και τη HIAS Greece. Στις παρεμβάσεις αυτές είχε αναλυθεί ότι η κατάσταση στην Ελλάδα αναφορικά με τις συνθήκες διαβίωσης και εργασίας και το νομικό καθεστώς των μεταναστών εργατών γης δεν έχει βελτιωθεί ουσιαστικά. Οπότε, παρά τη συγκεκριμένη πληροφόρηση που έλαβε από την Κοινωνία των Πολιτών, η Επιτροπή αποφάσισε να κλείσει την εποπτεία με το σκεπτικό ότι τηρήθηκαν τα ατομικά προστατευτικά μέτρα προς τους προσφεύγοντες και αποπληρώθηκαν από το Ελληνικό Κράτος οι αντίστοιχες χρηματικές αποζημιώσεις.»

Αυτοσχέδιες παράγκες, μηδενικός έλεγχος και ενοίκια

Το εσωτερικό ενός καταυλισμού μεταναστών εργατών στη Μανωλάδα – Πηγή φώτο Generation 2.0

Σε έναν πολύ αρνητικό συμβολισμό μάλιστα, η απόφαση αυτή συμπίπτει χρονικά με την Ελληνική Προεδρία της Επιτροπής των Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. «Ως G2RED δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πώς ακριβώς λαμβάνονται οι αποφάσεις στις συσκέψεις μιας Επιτροπής ενός Διεθνούς Οργανισμού και αν πρόκειται ή όχι για θέμα συσχετισμών ή προεδρίας. Σε κάθε περίπτωση, όλα έχουν τον συμβολισμό τους. Η κατάσταση στη Μανωλάδα αποτελεί ένα από τα σύγχρονα “αγκάθια” της χώρας μας ως προς την καταπάτηση δικαιωμάτων. Ας μην ξεχνάμε μάλιστα, ότι η απόφαση του 2017 του ΕΔΔΑ είναι μια απόφαση-ορόσημο, καθώς για πρώτη φορά το Δικαστήριο έκρινε ότι η εκμετάλλευση της μεταναστευτικής εργασίας αποτελεί μορφή καταναγκαστικής εργασίας και εμπορίας ανθρώπων.Υπάρχει επομένως περαιτέρω αρνητική φόρτιση, όταν το Συμβούλιο της Ευρώπης αποφασίζει να τελειώσει την εποπτεία για μια τόσο σοβαρή υπόθεση την περίοδο που η Ελλάδα έχει αναλάβει την Προεδρία της Επιτροπής» σχολιάζει η Σωτηρία Χήρα.

Τον περασμένο Αύγουστο το Manolada Watch εξέδωσε την τελευταία μέχρι στιγμής έκθεσή του για τις συνθήκες υπό τις οποίες ζουν και εργάζονται χιλιάδες μετανάστες εργάτες. Τους καλοκαιρινούς μήνες ο αριθμός τους εκτιμάται στις 3 με 4 χιλιάδες, ενώ συνολικά εκτιμάται ότι στην περιοχή ζουν και εργάζονται 7.000 άνθρωποι. Σύμφωνα με όσα είπαν Παρατηρητήιο μετανάστες που βρίσκονται εκεί, η  πλειονότητα των συναδέλφων τους έχει μεταφερθεί σε άλλα χωριά της ελληνικής επικράτειας όπου απασχολούνται σε λοιπές καλλιέργειες, όπως ντομάτες, πατάτες, πιπεριές, καπνά κ.τ.λ.  «Οι συνθήκες διαβίωσης στους δύο καταυλισμούς, τους οποίους παρακολουθούμε, παραμένουν δυσχερείς και επικίνδυνες για την υγεία των εργατών γης» αναφέρεται στη σχετική έκθεση, που μάλιστα καταγράφει αυτοσχέδιες παράγκες και καταλύματα από κόντρα πλακέ, για τα οποία οι εργάτες πληνώνουν και ενοίκια.

Αυτοσχέδια κουζίνα σε μια από τις παράγκες | Generation 2.0 RED

Αναλυτικά, τα στοιχεία για τους δύο αυτοσχέδιους καταυλισμούς:

«Στον έναν καταυλισμό υπάρχουν οι αυτοσχέδιες παράγκες από καλάμια, σίδερα και νάιλον θερμοκηπίου. Για τη διαμονή τους σε αυτές, οι εργάτες γης πληρώνουν ένα μηνιαίο αντίτιμο ύψους 15-20 ευρώ ανά άτομο. Λόγω των ιδιαίτερα υψηλών θερμοκρασιών που καταγράφονται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, είναι αδύνατο για τους περισσότερους να παραμείνουν μέσα στις παράγκες κατά τη διάρκεια της ημέρας, όπου η θερμοκρασία πολλαπλασιάζεται εξαιτίας του νάιλον και της έλλειψης φυσικής σκιάς. Δεν υπάρχει επίσης παροχή νερού, παρά κάποιες μικρές πλαστικές δεξαμενές και για πόσιμο νερό οι εργάτες γης προμηθεύονται πλαστικά εμφιαλωμένα μπουκάλια από την αγορά. Δεν υπάρχει επίσης καμία πρόβλεψη υγειονομικής προστασίας των ανθρώπων αυτών για τη συλλογή των απορριμμάτων τους και των λυμάτων από τις αυτοσχέδιες τουαλέτες που βρίσκονται εντός του καταυλισμού.

Στον άλλον καταυλισμό, ο οποίος δημιουργήθηκε μετά την πυρκαγιά του 2018, υπάρχουν τα καταλύματα, κατασκευασμένα από κόντρα-πλακέ, τα οποία έχουν αρχίσει να κατοικούνται τους τελευταίους μήνες. Σύμφωνα με μαρτυρίες των ίδιων των εργατών γης, εκτός από το μηνιαίο αντίτιμο των 220 ευρώ ανά σπιτάκι (χωρητικότητας 8 ατόμων), τους ζητείται επιπλέον και αντίτιμο για το ρεύμα μέσω γεννήτριας, που ανέρχεται περίπου σε 60-90 ευρώ τον μήνα για όλο τον καταυλισμό.

Παρατηρήσαμε, τέλος, ότι πέρα από την έλλειψη μέριμνας για τη συλλογή των απορριμμάτων από τους δύο καταυλισμούς δεν υπάρχουν ούτε κάδοι απορριμμάτων περιμετρικά των εισόδων στις περιοχές αυτές, ώστε οι εργάτες γης να έχουν τη δυνατότητα να πετάνε εκεί τα σκουπίδια τους. Αποτέλεσμα αυτού είναι να συγκεντρώνεται τεράστιος όγκος πλαστικών μπουκαλιών και λοιπών απορριμμάτων εντός του χώρου των δύο καταυλισμών.»

Σήμερα, όπως μεταφέρει η νομική συντονίστρια του Generation 2.0, «η κατάσταση στη Μανωλάδα παραμένει ιδιαίτερα δύσκολη σε όλα τα επίπεδα. Δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή του αριθμού των εργατών γης, ο οποίος από τις εκτιμήσεις των τοπικών αρχών και των ίδιων των εργατών γης φαίνεται ότι ξεπερνά τις 7.000. Επίσης, σύμφωνα πάλι με τις εκτιμήσεις της αστυνομίας ούτε το 1/10 αυτών δεν έχει χαρτιά (είτε βεβαίωση αναβολής απομάκρυνσης για εργασία στον αγροτικό τομέα με εργόσημο είτε άδεια διαμονής για ανθρωπιστικούς λόγους). Τέλος, οι συνθήκες εργασίας παραμένουν δύσκολες χωρίς μάλιστα να υπάρχει η δυνατότητα θεσμικά να ελεγχθούν πλήρως από το ΣΕΠΕ, ενώ οι συνθήκες διαβίωσης είναι άκρως δυσχερείς, χωρίς τις ελάχιστες προϋποθέσεις αξιοπρεπών καταλυμάτων υγειονομικής προστασίας και καθαριότητας.»

Κι όλα αυτά, ενώ άλλες χώρες της Ευρώπης, κυρίως υπό την πίεση της πανδημίας, έχουν λάβει συγκεκριμένα νομοθετικά μέτρα ώστε να προστατεύσουν, πρόσκαιρα έστω, τους μετανάστες χωρίς χαρτιά:

«Καταρχάς στην Ιταλία, εφαρμόστηκε από τα τέλη Μαΐου πρόγραμμα νομιμοποίησης για μετανάστες εργαζόμενους στον αγροτικό τομέα, στα οικιακά και στην πρόνοια το οποίο παρέχει ειδική άδεια διαμονής σε όσους προσκομίσουν σύμβαση εργασίας ή προσωρινή άδεια σε όσους είχαν στο παρελθόν άδεια αλλά δεν μπόρεσαν να την ανανεώσουν, ώστε να ψάξουν για εργασία. Επίσης, η Πορτογαλία έδωσε προσωρινές άδειες διαμονής σε όλους τους μετανάστες που είχαν καταθέσει για οποιοδήποτε τύπο άδειας διαμονής αλλά δεν είχε ακόμη εκδοθεί κατά την περίοδο του COVID-19, προκειμένου να τους παρέχει προστασία στις ιδιαίτερες αυτές συνθήκες και πρόσβαση ισότιμη με των Πορτογάλων πολιτών στην υγεία, στις κοινωνικές υπηρεσίες, σε επιδόματα ανεργίας και στην αγορά εργασίας. Ακόμη, η Ισπανία – πολύ πριν την πανδημία – παρέχει τα τελευταία χρόνια δυνατότητα πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση για τους μετανάστες εργαζόμενους χωρίς χαρτιά» αναφέρει η κ.Χήρα.

Μάλιστα, η Μανωλάδα είναι σίγουρο ότι δεν είναι μόνη. Το τελευταίο διάστημα, στην επικαιρότητα έχει έρθει η κατάσταση στην περιοχή Μεσαρά του Ηρακλείου, όπου εκτιμάται ότι εργάζονται περίπου 4.000 μετανάστες εργάτες σε πολύ άσχημες συνθήκες. Στο κλίμα έντασης που έχει δημιουργηθεί τις τελευταίες εβδομάδες στην περιοχή, ήρθε να προστεθεί κι ένα ρατσιστικό συλλαλητήριο, την περασμένη Τετάρτη, κατά των μεταναστών, με επιθέσεις στα σπίτια τους με τρεις τραυματίες και φθορές σε αυτοσχέδιους χώρους λατρείας. «Σε μια συγκυρία που το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο «κλείνει» την υπόθεση της Μανωλάδας, καθώς θεώρησε ότι αποδείχθηκε η συμμόρφωση του ελληνικού κράτους με την απόφαση, έρχεται η Μεσαρά να βγάλει περίτρανα τη γλώσσα στο Στρασβούργο: 4000 μετανάστες εργάτες γης, με παράτυπη ή επισφαλή διαμονή οι περισσότεροι, εργαζόμενοι αδήλωτα στην περιοχή της Μεσαράς στο νομό Ηρακλείου Κρήτης και με απόντα κάθε ελεγκτικό μηχανισμό… Τι άλλαξε λοιπόν; Πώς «συμμορφώθηκε» το ελληνικό κράτος στην καταδικαστική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου; Ακόμα και αν η ελληνική κυβέρνηση προσπαθήσει να «ξεπλύνει» τη Μανωλάδα με την απόφαση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη λήξη της επιτήρησης, όχι μόνο παραμένει η κατάσταση εκεί ως είχε, αλλά η ελληνική επικράτεια παραμένει γεμάτη από “Μανωλάδες”» σχολιάζει σε ανακοίνωσή της η παράταξη δικηγόρων της Αθήνας «Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή»

Η υπόθεση λοιπόν που προκάλεσε σάλο και διεθνή δημοσιεύματα περί σύγχρονων σκλάβων, στα χωράφια της Ηλείας έκλεισε οριστικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κλείνει όμως ως ένα μεμονωμένο περιστατικό, ως μία υπόθεση πρωτοφανούς ρατσιστικής βιαιότητας που σόκαρε μεν, αλλά δεν προκάλεσε ουσιαστικές αλλαγές δε και δεν προκαλεί το απαραίτητο ενδιαφέρον από την Πολιτεία παρά τις συνεχείς επιτοπιες εκθέσεις των αρμόδιων φορέων.Η υπόθεση της Μανωλάδας μπορεί να μην τρέχει αίμα, όπως το 2013, αλλά παραμένει ανοιχτή πληγή.