Ο πατέρας δωρητής – Σκέψεις πάνω στο βιβλίο του Γιάννη Μπρούζου «Τι πραγματικά αξίζει. 24 γράμματα στον γιο μου».

Σύμφωνα με ένα από τα αγαπημένα βιβλία του Γιάννη – το οποίο ειρήσθω εν παρόδω μου δώρισε στο γάμο μου – ο «πατέρας που απομένει στη δύση του πατέρα της πατριαρχίας είναι ο πατέρας του δώρου του λόγου και όχι της δήμευσης του, είναι το σύμβολο ενός Νόμου που δεν πραγματοποιείται στην απαγόρευση και στην αποστέρηση, αλλά που ξέρει να ανοίγει τη ζωή στη δύναμη της επιθυμίαςꞏ είναι αυτή η μορφή που ξέρει να προκαλεί τον σεβασμό ο οποίος δεν περνάει από τον φόβο αλλά προκύπτει από τη μαρτυρία» (Massimo Recalcati, Τι απομένει από τον πατέρα, σελ. 11).

Στο βιβλίο του «Τι πραγματικά αξίζει. 24 γράμματα στο γιό μου» ο Γιάννης  κάνει ακριβώς αυτό, ανοίγει τη ζωή στη δύναμη της επιθυμίας με τρόπο που προκύπτει από τη μαρτυρία, απευθυνόμενος στο γιo του, τον αγαπημένο μας Στέλιο. Ενδεικτικά παραθέτω (σελ. 19): «Με τις χορδές τους συντονίζονται οι καρδιές. Είναι πάμπολλες οι στιγμές που έχω ζήσει μοναδική σύνδεση με ανθρώπους παίζοντας μουσική» και (σελ. 25) «Διάβασα πολλά βιβλία, κάποια από αυτά τα ξέρεις κιόλας και δούλεψα πολύ για να γίνω καλύτερος μπαμπάς» ή τη σελίδα 41 «Μέσα σε αυτές τια φωνούλες, πιστεύω θα υπάρχει πάντα ένας χώρος και για τη φάλτσα φωνή του μπαμπάκη» και από τη σελίδα 56, όπου γράφει «Αλλά γιατί βάζω ζευγαράκι μάθηση και δημιουργία; Τείνω να τις βλέπω ως μια μοναδική ενιαία πράξη, ή σαν δύο όψεις του ίδιου νομίσματος» Το ρήμα αξίζει είναι το ρήμα της μαρτυρίας, το ρήμα της εμπειρίας, το ρήμα που όπως λέει ο Ρεκαλκάτι κάνει τον πατέρα, εκείνον «που φέρει τον λόγο και όχι αυτός που τον διεκδικεί ως ιδιοκτησία του, ως αυτόν που έχει την ικανότητα να ανοίγει λόγους και όχι να τους κλείνει, ως αυτόν που μπορεί, μέσω των πράξεων του, να τεθεί όχι ως εμβληματικό παράδειγμα προς μίμηση, αλλά ως μάρτυρας. Μάρτυρας ποιου πράγματος; Του γεγονότος ότι η ζωή μπορεί να έχει ένα νόημα, μια ομορφιά, ότι μπορεί να γλιτώσει από τον πειρασμό της καταστροφής (Massimo Recalcati, Τι απομένει από τον πατέρα, σελ. 11-12).

Στο βιβλίο του «Το νόημα της ζωής» ο Terry Eagleton αναφέρει «Η ευτυχία λοιπόν, ή ευδαιμονία για τον Αριστοτέλη, εμπεριέχει τη δημιουργική πραγμάτωση των ανθρώπινων ικανοτήτων μας. Είναι εξίσου κάτι που κάνουμε και κάτι που είμαστε – και μάλιστα όχι απομονωμένοιꞏ και σ ’αυτό, μεταξύ άλλων, διαφέρει από την επιδίωξη της ηδονής». Σε αυτό το μοτίβο γράφει ο Γιάννης (σελ. 61) «Απολαμβάνεις τέχνη, θέατρο, μουσική, διάβασμα, αλλιώτικα και βαθύτερα, αν έχεις υπάρξει έστω για λίγο κι εσύ καλλιτέχνης, ηθοποιός, μουσικός, συγγραφέας. Ερασιτέχνης; Ναι, με πάθος και έρωτα για τις τέχνες». Για να γίνεις καλός θεατής, πρέπει να προσπαθήσεις να ανέβεις και στη σκηνή. Έτσι, η απόλαυση μετατρέπεται από παθητική σε ενεργητική, ακόμα και όταν απλώς παρακολουθείς».

Συνεχίζοντας ο Terry Eagleton θα αναφέρει «Αν η ζωή έχει ένα νόημα, σίγουρο δεν είναι κάτι το θεωρητικό. Το νόημα της ζωής δεν είναι τόσο μια πρόταση, όσο μια πρακτική. Δεν είναι μια συγκεκριμένη αλήθεια, αλλά μια συγκεκριμένη μορφή ζωής».  Είναι από τη μία η πρακτική. Γράφει ο Γιάννης (σελ. 88) «Μόνο με πράξεις δίνουμε τις απαντήσεις». Αλλά είναι και η μορφή ζωής από την άλλη, η μορφή της ζωής που προτείνει ο Γιάννης παλεύοντας με την ασθένεια του, μια πρακτική, ή μάλλον ένα σύνολο πρακτικών γεμάτες αγάπη, αλληλεγγύη, αντίσταση και αξιοπρέπεια. Είναι η οικοδόμηση εκείνου του περιβάλλοντος που η κοινή πρακτική «θα ήταν μια μορφή ανταποδοτικής αμοιβαιότητας που θα δημιουργούσε ένα περιβάλλον όπου κάθε άτομο θα μπορούσε να ευδοκιμήσει. Η παραδοσιακή λέξη για αυτή την αμοιβαιότητα είναι η αγάπη» θα μας πει ο Eagleton (σελ. 146) και συνεχίζει (σελ. 152) «Και η αγάπη μπορεί κανείς να ισχυριστεί είναι η ίδια κατάσταση ιδωμένη υπό όρους σχέσεων – η κατάσταση όπου η ευδοκίμηση του κάθε ατόμου προκύπτει μέσα από την ευδοκίμηση των άλλων» και (σελ. 153) «Γιατί αγάπη σημαίνει να δημιουργείς για τον άλλο τον χώρο μέσα στον οποίο μπορεί να διαπρέψει, ενώ κάνει ταυτόχρονα το ίδιο αυτός για σένα. Η ολοκλήρωση του καθενός γίνεται το έδαφος για την ολοκλήρωση του άλλου». Στο ίδιο πρίσμα θα μας πει ο Γιάννης (σελ. 25) «Η λογική και η κρίση δεν έχουν καμία απολύτως αξία, παρά μόνο αν υπηρετούν την αγάπη» και (σελ. 89) «Σημασία έχει να φτιάχνεις. Να καταστρέφεις είναι εύκολο. Να φτιάχνεις. Να δίνεις μορφή. Να κάνεις τον κόσμο καλύτερο και πιο όμορφο από όσο τον βρήκες. Αυτό αξίζει». Μιλώντας για την αγάπη θα γράψει ο Ναζίμ Χικμέτ «Είμαι κομμουνιστής / Είμαι αγάπη απ’ την κορφή ως τα νύχια, / αγάπη θα πει βλέπω, σκέφτομαι, κατανοώ, / αγάπη θα πει το παιδί που γεννιέται, / το φως που πλημμυρίζει / αγάπη θα πει να δέσεις μια κούνια στ’ άστρα / αγάπη θα πει να χύνεις τ’ ατσάλι μ’ απέραντο μόχθο / Είμαι κομμουνιστής. / Είμαι αγάπη απ’ την κορφή ως τα νύχια…» (Ναζίμ Χικμέτ Από τον επίλογο του μυθιστορήματός του «Οι Ρομαντικοί»).

Έτσι η ταυτότητα του κομμουνιστή ανθρώπου αναδύεται πάλι ως μαρτυρία στο βιβλίο του Γιάννη, άλλοτε μαρτυρία για την ομορφιά της πάλης των κομμουνιστών και κομμουνιστριών και άλλοτε μαρτυρία για τις αντιφάσεις και τις αδικίες του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Στη σελίδα 29 γράφει «Πώς να αλληλοφροντιζόμαστε, πώς να ζούμε μαζί, αλληλέγγυα, παρά τις διαφορές μας. Πέρα από συμφέροντα ή επιδιώξεις, χωρίς δόλο ή υπολογισμό. Είναι η μικρή κκλίμακα της πανανθρώπινης αδερφικής σχέσης που σε μικρή κλίμακα κάποιοι θα ονομάζαμε κομμουνισμό. Πες το και ουτοπία. Πες το όπως θες». Ενώ παρακάτω (σελ. 46) γράφει «Η ανθρώπινη σύνδεση είναι το σημαντικότερο. Κι αυτή δεν είναι είδος προς κατανάλωση ή αγοροπωλησία. Γιατί όταν γίνεται εμπόρευμα, δεν κρατάει παρά μόνο όσο διαρκεί η εμπορευματική σχέση. Η σύνδεση που αξίζει είναι έξω από το κύκλωμα του εμπορεύματος». Στον καπιταλισμό, ο θρίαμβος του αντικειμένου στην οικονομία πηγαίνει χέρι χέρι με τον λόγο του καπιταλιστή, συμπίπτοντας με την εξάχνωση του πατέρα και τον αποκλεισμό των πραγμάτων του έρωτα (Recalcati, σελ. 46). Με τα λόγια του Recalcati «η κένωση, η δύση, η πτώση της συμβολικής του λειτουργίας αντιστοιχούν σε μια περιθωριοποίηση του ερωτικού λόγου» (Recalcati, σελ. 46).  Τίθεται επομένως το ζήτημα της προάσπισης τόσο του ερωτικού λόγου, όσο και του έρωτα. Γράφει ο Γιάννης στο 6^ο γράμμα με τίτλο Έρωτες (σελ. 34) αναφερόμενος στον έρωτα «Δημιουργεί κάτι πανέμορφο: τον χώρο της συνύπαρξης, τον χώρο του Δύο. Όχι του Ένα. Είναι ανόητο το αφήγημα της ταύτισης του «να γίνουμε ένα». Ο Έρωτας αξίζει ακριβώς γιατί η διαφορά, η αντίθεση, βρίσκουν τρόπο να συνυπάρξουν και να ενωθούν δημιουργικά». Για τον Recalcati, η αληθινή λειτουργία του πατέρα είναι «να εξανθρωπίσει το νόμο, να τον απελευθερώσει από την τυφλή του βία, να ενώσει και να μην αντιπαραθέσει, όπως υπενθυμίζει ο Λακάν, τον Νόμο στην επιθυμία» (Massimo Recalcati, Τι απομένει από τον πατέρα, σελ. 12). Έτσι ο Γιάννης εκτός του ρήματος αξίζει, χρησιμοποιεί το ρήμα «σε ενθαρρύνω» και αλλού γράφει «εγώ σου δίνω μόνο κάποια στοιχεία»

Το νόημα της ζωής θα μπορούσε να παραλληλιστεί με το ευ ζην, εικόνα του οποίου θα μπορούσε να είναι μια ορχήστρα τζαζ θα μας πει πάλι ο Eagleton, ένα τζαζ συγκρότημα που αυτοσχεδιάζει, όπου κάθε μέλος είναι ελεύθερο να εκφραστεί όπως του αρέσει, όπου η βελτίωση της επίδοσης του κάθε μουσικού είναι έμπνευση για τους υπόλοιπους, όπου «κάθε συντελεστής συνεισφέρει στο καλό του συνόλου χωρίς καμία κατσούφικη αυτοθυσία, απλώς εκφράζοντας τον εαυτό του» (Eagleton, σελ .157). Αυτή ακριβώς είναι η πρακτική του Γιάννη που χωρίς διάθεση ηρωοποίησης εκφράζει τον εαυτό του, συνεισφέροντας στο καλό όλων μας, λέγοντας «Συνεχίζω να ζω: χαμογελάω, συνδέομαι, μοιράζομαι, μαθαίνω, δημιουργώ, αντιστέκομαι, παίζω και απολαμβάνω μαζί σου και με όλο τον κόσμο που αγαπώ, κάθε στιγμή που είμαι ακόμα ζωντανός. Όχι γιατί δεν με νοιάζει που θα πεθάνω, αλλά παρόλο που θα πεθάνω. Συνεχίζω να αγωνίζομαι για όσα μπορώ. Αυτά που αξίζουν».

Φάνης Παπαγεωργίου

Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών, ποιητής