Μία από τις πιο γνωστές (παραλλαγμένες, αν και λίγη σημασία έχει) ατάκες της διαβόητης κάποτε υποψήφιας των Ρεπουμπικάνων για την αντιπροεδρία των ΗΠΑ, πρώην κυβερνήτου και πρώην Μις Αλάσκα, Σάρα Πέιλιν, ήταν εκείνο το «ανοίγω το παράθυρο μου και βλεπω τους Ρώσους απέναντι». Η ακριβής φράση της Πέιλιν – που έδωσε βάση στο σχετικό ανέκδοτο – ήταν «οι Ρώσοι είναι γείτονές μας, και όντως υπάρχει νησί εδώ στην Αλάσκα από το οποίο μπορείς να δεις τη Ρωσία». Η αναφορά – που η Πέιλιν δεν εξήγησε- αφορούσε στα δύο νησάκια, τον Μικρό Διομήδη και τον Μεγάλο Διομήδη, με απόσταση δυο μίλια και ένα εικοσιτετράωρο μεταξύ τους: ο Μικρός Διομήδης ανήκει στις ΗΠΑ (Αλάσκα) κι ο Μεγάλος Διομήδης στην Τσουκότκα. Στην τοπική γλώσσα των κατακτημένων Εσκιμώων Τσούκσι, ονομάζονται Ιναλίκ. Βρίσκονται στο Βερίγγειο Πορθμό και είναι τα βορειότερα νησιά του Ειρηνικού. Ακριβώς ανάμεσά τους, περνά αυτή η νοητή γραμμή των ωρών, οπότε πέραν των δύο μιλίων τα νησιά χωρίζουν και 21 ώρες, εξ ου και τα παρατσούκλια τους, το Νησί του Χτες (Μικρός Διομήδης) και το Νησί του Αύριο (Μεγάλος Διομήδης). «Όταν κοιτάς προς το Μεγάλο Διομήδη, κοιτάς το μέλλον», είχε σχολιάσει κάποιος στην σχετική σελίδα της NASA, με πολύ ενδιαφέρουσες εικόνες από τα νησάκια.

Οσο για το χριστιανικό τους όνομα, αυτό τους δόθηκε από τον, αγαπητό στον τσάρο, δανέζικης καταγωγής αξιωματικό του ρωσικού ναυτικού Βίτους Βέρινγκ  – που ηγείτο ρωσικής εξερευνητικής αποστολής – γιατί έφτασε στα νησιά την ημέρα που τιμάται από την Ορθοδοξία η μνήμη του Αγίου Διομήδη του Ανάργυρου και Ταρσέως (16 Αυγούστου).  Στα λοιπά περίεργα των νησιών, το χειμώνα τα ενώνει η παγωμένη θάλασσα και μπορείς να περπατήσεις, μες σε δύο μίλια, από την Ρωσία στον ΗΠΑ ή από τις ΗΠΑ στη Ρωσία, αν δεν απαγορευόταν τόσο αυστηρά. Είναι αυτή η απαγορευμένη παγωμένη οδός που τον καιρό του πρώτου ψυχρού πολέμου έφερε το όνομα «Παγωμένο Παραπέτασμα» – ανατολικό αντίστοιχο του Σιδηρού τοιούτου… Στην, μικρή χρονικά, εποχή της προσέγγισης, μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, οι Ρώσοι, μάλιστα είχαν προτείνει και τη δημιουργία τούνελ κάτω από το Βερίγγειο, με «στάση» στα νησάκια, ώστε να ενωθούν με τραίνο ΗΠΑ και Ρωσική Ομοσπονδία.

Σήμερα, ο Μεγάλος Διομήδης δεν κατοικείται, στον Μικρό ζουν περίπου 80 ιθαγενείς. Το δράμα του χωρισμού οικογενειών το έζησαν οι ντόπιοι το 1948, όταν οι Σοβιετικοί μετακίνησαν στην Καμτσάτκα όλον τον ντόπιο πληθυσμό για να χτίσουν εκεί προκεχωρημένη στρατιωτική βάση – πρόκειται για το ανατολικότερο σημείο της Ρωσίας, άλλωστε. Κάποιες από τις οικογένειες αυτές, τα μέλη που επιβίωσαν ή συντήρησαν τη μνήμη, επανενώθηκαν 70 χρόνια αργότερα. Σήμερα, οι Ρώσοι υποστηρίζουν πως στο νησί συντηρούν μόνον ένα, φυλασσόμενο από το στρατό, μετεωρολογικό κέντρο – λίγο δύσκολο να το πιστέψει κανείς, ειδικά τον τελευταίο χρόνο.

 

Μέχρι και την ουκρανική κρίση, τα δύο νησάκια αποτελούσαν αγαπημένο θέμα μόνο σε στήλες περί «γεωγραφικών παράδοξων» και στον τοπικό τύπο της Αλάσκας και της Σιβηρίας, κάθε φορά που κάποια καιρική παρατήρηση έφερνε στο φως νέα ανησυχητικά δεδομένα για την κλιματική αλλαγή, που, όπως επιμένουν οι ιθαγενείς, το πρώτο που θα καταστρέψει είναι τον παραδοσιακό τρόπο ζωής τους, ή, μάλλον, επιβίωσης τους, στο λιγότερο φιλικό προς τον άνθρωπο περιβάλλον επί γης, που, ας σημειωθεί, αλλάζει και τους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους προς όφελος της Ρωσίας.

Η γεωστρατηγική σημασία του αρκτικού κύκλου είναι θέμα που στον ειδικό τύπο εμφανίζονταν από καιρού εις καιρόν. Σήμερα, μαζί με τα νησιά Διομήδης, εμφανίζεται όμως πολύ περισσότερο, πολύ συχνότερα, έχει εισβάλλει στην ειδησεογραφία και αποτελεί σημαντική παράμετρο του πολέμου και τηε ρωσο-  ΝΑΤΟικής σύγκρουσης. Η επανεμφάνισή τους στο δημόσιο λόγο θα συνεχιστεί, για έναν άλλο λόγο: δίπλα στα νησάκια περνούν οι δύο κορυφαίες αρκτικές θαλάσσιες οδοί, η οδός της Βόρειας Θάλασσας και το Βορειοδυτικό Πέρασμα, που έχουν γίνει πολύ ευκολότερα, ακριβώς λόγω της κλιματικής αλλαγής, και αποκτούν ακόμη μεγαλύτερη σημασία με δεδομένο ότι υπολογίζεται πως περίπου το ένα τέταρτο του ανεκμετάλλευτου υπόγειου πλούτου της γης βρίσκεται στον αρκτικό κύκλο.

Τον περασμένο Σεπτέμβρη, μεσούντος του πολέμου, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ προχώρησαν στην ανάθεση του ρόλου του «Αρκτικού πρέσβυ» στον διπλωμάτη Τζιμ ντε Χαρτ, με στόχο «την προώθηση της επιστημονικής έρευνας, ειδικά σε θέματα κλιματικής αλλαγής, τη συνεργασία με το Αρκτικό Συμβούλιο.. με παράλληλη προστασία της εθνικής ασφάλειας και των συμφερόντων των ΗΠΑ στην περιοχή». Η ανακοίνωση συνοδεύτηκε από την επίσκεψη Στόλτενμπεργκ στις καναδικές αρκτικές περιοχές, όπου και αναφέρθηκε στην σημασία του Βορείου Πόλου στο νέο γεωστρατηγικό και οικονομικό πεδίο που διαμορφώνεται. Η Αρκτική, και τα νησάκια, αποτελούν «τον συντομότερο δρόμο των ρωσικών πυραύλων ή βομβαρδιστικών προς την Βόρειο Αμερική», είχε αναφέρει ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ. Εκείνο που δεν είχε αναφέρει είναι ότι το Κέντρο Αρκτικών Μελετών των ΗΠΑ ανήκει στο αμερικάνικο πεντάγωνο και είναι μέρος του ΝΑΤΟϊκού στρατηγικού σχεδιασμού, που ήδη βλέπει τον αρκτικό κύκλο ως πεδίο μελλοντικών συγκρούσεων. Όπως και ότι η υπόθεση Λομονόσωφ απέκτησε δανέζικη διάσταση όταν άρχισε ο ακήρυχτος πόλεμος για την εκμετάλλευση της Αρκτικής: μέχρι το 2007 κανείς δεν είχε ασχοληθεί με τα δικαιώματα που είχε αιτηθεί η Ρωσία κοντά μια δεκαετία πριν, υποβάλλοντας τα σχετικά έγγραφα στον ΟΗΕ.

Ειρήσθω εν παρόδω, μία περίεργη σύμπτωση, που μπορεί να έχει μπορεί και να μην έχει σημασία: ΗΠΑ και Ρωσία είχαν δημιουργήσει, με την πτώση της ΕΣΣΔ, την RUSALCA, σημαντική συμφωνία συνεργασίας για τον Αρκτικό Κύκλο, η οποία υπήρξε και ενεργή και με αποτελέσματα, αλλά περνά στα αζήτητα το 2015, ένα χρόνο μετά το Μαϊντάν.

Δεν είναι μόνο η Ρωσία, όμως: και η Κινα έχει βλέψεις, και υποστηρίζει ότι έχει συμφέροντα να υπερασπιστεί στον αρκτικό κύκλο, ως «χώρα πλησίον του» – το «πλησίον» δεν είναι και τόσο πλησίον, αφού ξεπερνά τα χίλια χιλιόμετρα, αλλά η δημιουργική πολιτική δεν τα λογαριάζει αυτά ειδικά όταν στηρίζεται στην οικονομική διπλωματία της Κίνας.

Καλλυμένη και αυτή κάτω από τον μανδύα της επιστημονικής έρευνας και της ανησυχίας για την κλιματική αλλαγή, η Κίνα έχει αρκετά χρόνια που διευρύνει το ρόλο και την επιρροή της σε μια περιοχή που μονοπωλούσαν ΗΠΑ και Ρωσία.  Αμερικάνικες δεξαμενές σκέψης εκτιμούν πως «η Κίνα έχει στόχο να επιτύχει τους αρκτικούς της στόχους μέχρι το 2030» ακόμη και αν «επίτηδες υποβιβάζει το θέμα δημοσίως». Ασχέτως προπαγανδιστικής υπερβολής, υπάρχει γερή δόση αλήθειας στο θέμα των προθέσεων, με δεδομένο ότι η Κίνα έχει αποκτήσει πλέον στόλο παγοθραυστικών, που, άμεσα τουλάχιστον, δεν μοιάζει να της χρειάζονται κάτι που ήδη από το 2018 είχε ανησυχήσει τις ΗΠΑ. Ειδικά καθώς οι Κινέζοι δημοσιογράφοι συχνά πυκνά περιγράφουν τον αρκτικό κύκλο ως «το νέο στρατηγικής σημασίας σύνορο» και νεώτεροι κινεζικοί νόμοι επιτρέπουν στην Κίνα να «υπερασπιστεί» και εκεί τα συμφέροντά της λόγω της κλιματικής αλλαγής και του πληθυσμού της που κινδυνεύει και που «δικαιούται» μερίδιο του αρκτικού πλούτου «λόγω του μεγέθους του»… Οι «πολικοί δρόμοι του Μεταξιού» ήδη χαράσσονται στο χάρτη, επιμένουν τα αμερικάνικα ινστιτούτα. Τα ίδια ινστιτούτα που υπολογίζουν ότι στον αρκτικό κύκλο βρίσκεται «κρυμμένο» το 30% του φυσικού αερίου του πλανήτη και κάπου 160 δις βαρέλια πετρέλαιο.

Ήδη πολλές εταιρίες ζητούν – και κάποιες λαμβάνουν – δικαίωμα έρευνας. Στην Ευρώπη, η πιο γνωστή υπόθεση είναι αυτή της προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο της Greenpeace και πολιτών κατά του νορβηγικού κράτους, όταν το τελευταίο έδωσε σε πετρελαϊκές δικαίωμα ερευνών για πετρέλαιο εντός του αρκτικού κύκλου. Η προσφυγή έγινε στηριζόμενη στα άρθρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων δικαιωμάτων, περί προστασίας της ανθρώπινης ζωής και περί προστασίας εστιών και οικογένειας – κάτι που αφορά στα δικαιώματα των τοπικών, ιθαγενικών, πληθυσμών, και, στην περίπτωση αυτή, των Σάμι, που θα δουν τη γη τους να μολύνεται. Έχουν παραδείγματα: η καταστροφή του 1989 στην Αλάσκα (Εξον Βαλντέζ) και στη ρωσική αρκτική το 2020, ευτυχώς δεν έχουν ξεχαστεί. Παρ’ όλα αυτά, και οι ΗΠΑ και η Ρωσία δίνουν ή εξετάζουν να ξαναδώσουν άδειες σε πετρελαϊκές. Και η Κίνα ελπίζει σε γερό κομμάτι αυτού του «πλούτου» που η εξόρυξή του μπορεί να καταστρέψει στον πλανήτη, όπως και στην (σημαντικότατη) μείωση του κόστους μεταφοράς αγαθών από τους νέους, αρκτικούς, δρόμους…

Η συνεργασία της Κίνας με τη Ρωσία είναι βέβαιο πως αφορά και στην Αρκτική – το Σινορωσικό Αρκτικό Φόρουμ υπάρχει, λειτουργεί και διευρύνεται – όπου η Κίνα έχει σαφείς βλέψεις και η Ρωσία είναι πιθανό να χρειαστεί βοήθεια.  Γιατί, μπορεί η Μόσχα να ελέγχει πάνω από 45% του αρκτικού χώρου, όμως τα υπόλοιπα αρκτικά κράτη (Καναδάς, ΗΠΑ, Δανία λόγω Γροιλανδίας, Φιλανδία, Ισλανδία, Νορβηγία, Σουηδία*) ανήκουν στο δυτικό στρατόπεδο, και κάποια βιάζονται ή πιέζονται να μπουν και στο ΝΑΤΟϊκό.. Ειδικά η Σουηδία και η Νορβηγία θα πιεστούν ακόμη περισσότερο, καθώς και οι δύο έχουν επιτρέψει την κινεζική έρευνα και τη δημιουργία κέντρων αρκτικής μελέτης στο έδαφός τους, ενώ ειδικά η Νορβηγία πριν τον πόλεμο πολύ συχνά στήριζε την κινεζική θέση πως η Κίνα πρέπει να συμμετέχει σε όλα τα αρκτικά συμβούλια και να έχει αναβαθμισμένο ρόλο παρατηρητή ως «πλησίον» χώρα. Καθεστώς που Βρετανία και ΕΕ επίσης καλοβλέπουν, ας σημειωθεί.

Το σύνολο των εξελίξεων, δείχνει πως ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους για τον πλανήτη, είναι η μετατροπή της αρκτικής περιοχής σε περιοχή συγκρούσεων- κίνδυνος πολύ πιο ορατός από τον, τόσο συχνά αναφερόμενο, πυρηνικό κίνδυνο. Οι «αμυντικές ανησυχίες» των μεγάλων παικτών απειλούν όλο τον πλανήτη, στην πιο κρίσιμη, μαζί με τον Αμαζόνιο, περιοχή για την υγεία του. Η στρατικοποίηση της περιοχής, επίσης. Με πρώτο θύμα τους ιθαγενείς λαούς, και εδώ, και πάλι,  με τέτοια κλιμάκωση του κινδύνου που η λαϊκή διπλωματία, που κατά καιρούς έχει ανθίσει στην περιοχή, να μην έχει καμία πιθανότητα και την επιβίωση των ίδιων και της κουλτούρας τους να περνά από την μετατροπή τους σε πολεμική μηχανή.

Το 2019, το National Geographic έστελνε στα αρκτικά σύνορα της βόρειας Αμερικής ένα μικρό συνεργείο, για να καταγράψει την στρατιωτική παρουσία στην περιοχή. Το άρθρο αναδείκνυε τη σημασία των ιθαγενικών λαών στην άμυνα αυτών των περιοχών, σε μια εποχή που «η καναδική κυβέρνηση.. επανεκτιμούσε το ρόλο τους» – αναβάθμιζε και μάλιστα πολύ – καθώς «οι πολιτικοί στην Οττάβα» μετρούσαν τον πλούτο της περιοχής, ξανάβλεπαν την στρατιωτική της σημασία και εξέταζαν πως μπορούν να αναπτύξουν ακόμη περισσότερο την στρατιωτική τους παρουσία εκεί και να χρησιμοποιήσουν την πολύτιμη ιθαγενική εμπειρία για την εκπαίδευση των ειδικών αρκτικών δυνάμεων.  Η επίσκεψη και ομιλία Πομπέο στο Αρκτικό Συμβούλιο, που αναφέρεται στο άρθρο, είναι αποκαλυπτική. Όπως είναι και τα δελτία τύπου του ΝΑΤΟ για τις αρκτικές ασκήσεις που πραγματοποιεί στις σκανδιναβικές υποψήφιες χώρες του.

 

*Τα κράτη αυτά έχουν δικαιώματα από το δίκαιο της θάλασσας τόσο για την εκμετάλλευση όσο και για την δημιουργία αποκλειστικών οικονομικών ζωνών ως και 370 χιλιόμετρα από τις ακτές τους – κάτι που αφορά όχι μόνο στο πετρέλαιο, αλλά και στο ψάρεμα.