του Θάνου Καμήλαλη
Στο πρώτο μέρος του ρεπορτάζ θα επιδιώξουμε να μάθουμε λίγα περισσότερα για μερικούς από τους παίκτες του τραπεζιού. Τη Ρωσία και το ΔΝΤ μετά τις αποκαλύψεις Ολάντ και τις ΗΠΑ μετά τα emails που διέρρευσε το Wikileaks. Στο δεύτερο, θα ασχοληθούμε με το τι συμβαίνει όταν ο άτυχος τζογαδόρος μας, κατορθώνει να κερδίσει κάποια παρτίδα (βλ. Eurogroups με «αποφάσεις για το χρέος»)
Ο Ολάντ για Ρωσία και δραχμή
Από το τέλος της περιπετειώδους διαπραγμάτευσης του 2015 και την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, αρκετές φορές έχει επιχειρηθεί να απαντηθεί το ερώτημα εάν η πρώτη κυβέρνηση του Αλέξη Τσίπρα είχε σκεφθεί σοβαρά το ενδεχόμενο του Grexit σε περίπτωση «ναυαγίου» στις διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές. Τελευταίο στοιχείο είναι το βιβλίο των δημοσιογράφων Ζέραρντ Νταβέ και Φαμπρίς Λομ, που έχει τίτλο «Ένας πρόεδρος δεν θα έπρεπε να τα λέει αυτά» και περιέχει μαρτυρίες του Γάλλου Προέδρου Φρανσουά Ολάντ. Σε αυτό ο Ολάντ αποκαλύπτει μια συνομιλία με τον Ρώσο ομόλογο του, Βλάντιμιρ Πούτιν, ο οποίος του δίνει την πληροφορία ότι η Ελλάδα απευθύνθηκε στη Ρωσία για να τυπώσει τη νέα δραχμή. Η ερώτηση αυτή της ελληνικής κυβέρνησης φαίνεται ότι έγινε μία ημέρα μετά το δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου. Ολόκληρη η στιχομυθία Ολάντ – Πούτιν έχει ως εξής:
Πούτιν: Θέλω να σου δώσω μια πληροφορία που πρέπει να μείνει μεταξύ μας.
Ολάντ: Ναι, κανένα πρόβλημα. Πες μου
Πούτιν: Η Ελλάδα μας ζήτησε να τυπώσουμε δραχμές καθώς δεν διαθέτουν πιεστήρια για να το κάνουν»
Ολάντ: Τι τους απάντησες;
Πούτιν: Τους είπα ότι μπορούμε να το κάνουμε αλλά ήθελα να μάθω τι σκέφτεσαι και εσύ.
Ολάντ: Η Ελλάδα είναι κυρίαρχη χώρα. Εάν έβγαινε από την Ευρωζώνη, και αν χρειαζόταν χαρτονομίσματα, δεν θα μου έκανε έκπληξη εάν το έκανε η Ρωσία.
Πούτιν: Ήθελα να σου δώσω αυτή την πληροφορία ώστε να καταλάβεις καλά ότι δεν ήταν δική μας πρόθεση.
Ένα σημαντικό στοιχείο που αποκαλύπτει η συνομιλία είναι ότι η Ρωσία δεν απάντησε αρνητικά στο ελληνικό ερώτημα, αντίθετα ο Πούτιν είπε ότι «μπορούμε να το κάνουμε». Αυτό που επιθυμεί η Ρωσία τονίζεται στην τελευταία σειρά της συνομιλίας Πούτιν – Ολάντ, δηλαδή είναι να καταστήσει σαφές ότι δεν έχει την πρόθεση να οδηγήσει την Ελλάδα εκτός Ευρωζώνης, απλώς να διευκολύνει την επόμενη μέρα εάν κάτι τέτοιο συμβεί.
Στο πρώτο εξάμηνο του 2015 οι επαφές Ελλάδας Ρωσίας ήταν συχνές, με κυρίαρχο θέμα την κατασκευή του «Greek Stream, του ελληνικού τμήματος του Turkish Stream. Με το έργο εκείνο «μπαίνει ένα ακόμη σημαντικότατο λιθάρι στην ανάπτυξη των ελληνορωσικών σχέσεων, που είναι τόσο σημαντικές για την Ευρώπη, αλλά ιδιαιτέρως για την περιοχή της ΝΑ Ευρώπης» δήλωνε ο υπουργός Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος & Ενέργειας , Παναγιώτης Λαφαζάνης, σε συνέντευξη του στο «Ρωσία-24» τον Ιούνιο του 2016 ενώ βρισκόταν στη Μόσχα. Την ρωσική πρωτεύουσα είχε επισκεφθεί και ο Αλέξης Τσίπρας, τον Απρίλιο του 2015 σε επίσκεψη που ήταν προγραμματισμένη για τον Μάιο αλλά επισπέφθηκε. Σε κάθε συνομιλία Ελλάδας – Ρωσίας εν μέσω της πολύμηνης διαπραγμάτευσης, ο ευρωπαϊκός Τύπος ανησυχούσε για το ενδεχόμενο ότι αυτές σήμαιναν την πρόθεση της χώρας να εγκαταλείψει την Ευρωζώνη. Θα πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι, εκτός του Μαξίμου, και η Λαϊκή Ενότητα διέψευσε τους ισχυρισμούς Ολάντ.
Οι αποκαλύψεις Wikileaks για το ρόλο των ΗΠΑ στη διαπραγμάτευση
Στο πρώτο email με τίτλο «ένα πιθανό πλήγμα στις διακρατικές σχέσεις με την Ελλάδα» η «Manatos&Manatos» ένα από τα μεγαλύτερα λόμπι των ΗΠΑ με ειδίκευση στις Ελληνοαμερικανικές σχέσεις, στέλνει επιστολή σε πάνω από 50 Αμερικανούς αξιωματούχους για την σημασία της Ελλάδας ως στενού συμμάχου των ΗΠΑ, με αφορμή μια «γκάφα» της αμερικανικής κυβέρνησης και συγκεκριμένα την άρνηση του αμερικανού υπουργού Άμυνας, Τζον Κάρτερ ναι δει τον ομόλογο του, Πάνο Καμμένο στην Ουάσιγκτον, μολονότι ο ίδιος του είχε απευθύνει πρόσκληση.
«Σε αυτό το καθοριστικό σημείο της ελληνικής ιστορίας, κάποιοι κατεστραμμένοι οικονομικά και ευάλωτοι Έλληνες αναζητούν μία δραματική αποχώρηση από το status quo και φλερτάρουν με τον Ρώσο πρόεδρο, Βλάντιμιρ Πούτιν. Κάποιοι Έλληνες αναρωτιούνται γιατί η χώρα τους δεν βλέπει ποτέ τα πλεονεκτήματα του να αφήνουν τις ΗΠΑ να χρησιμοποιούν τη βάση της Σούδας, στην Κρήτη, κάτι που συμβαίνει πάντα με την Τουρκία για τη βάση του Ιτσιρλίκ» αναφέρει η επιστολή. «Αυτό το αίσθημα μπορεί να εκδηλωθεί μετά το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης για την οικονομική διάσωση της Ελλάδας με οδηγό τη Γερμανία» προσθέτει, ενώ το ελληνοαμερικανικό λόμπι ανησυχεί για τη πιθανότητα νέων εκλογών στην Ελλάδα, που θα μπορούσαν να έχουν ως αποτέλεσμα κυβέρνηση λιγότερο επιθυμητή για τις ΗΠΑ.
H «Manatos&Manatos» αναφέρεται στη συνέχεια στο περιστατικό με την επίσκεψη Καμμένου στις ΗΠΑ, παραθέτοντας την αντιμετώπιση που είχε το «άδειασμα» του από τον Τύπο. Τονίζει τη σημασία της Ελλάδας ως συμμάχου των ΗΠΑ, αναφέροντας μάλιστα ότι είναι το σύνορο της Δυτικής Δημοκρατίας στην περιοχή, μαζί με το Ισραήλ και την Κύπρο και ότι είναι μία από τις επτά χώρες που στήριξαν τις ΗΠΑ σε κάθε διεθνή κρίση τον 20ο αιώνα. Στη συνέχεια το λόμπι αναφέρεται στις πρόσφατες συναντήσεις Τσίπρα – Πούτιν με θέμα την ενεργειακή και την οικονομική συνεργασία, που γεννούν ανησυχία λόγω και της επερχόμενης πολιτικής κρίσης που θα αντιμετωπίσει η Ελλάδα μετά το όποιο αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης. «Θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε πάντα τους Έλληνες ως σημαντικούς συμμάχους. Ειδικά σε μία εποχή όπου α) δεν έχουμε ξοδέψει τίποτα για να βοηθήσουμε την σύμμαχο μας που βρίσκεται σε βίαιη οικονομική καταστροφή και β)οι προσπάθειες του αμερικανικού στρατού απέναντι στις μεγαλύτερες απειλές για τις ζωές Αμερικανών βασίζονται στην ελληνική βάση της Σούδας. Καταλήγοντας, το λόμπι ζητεί από την διοίκηση Ομπάμα «να αντιμετωπίσει κατάλληλα το ελληνικό ζήτημα».
Η πίεση των ΗΠΑ στην Ελλάδα και το Σχέδιο Β
Σε άλλα emails, γίνεται λόγος για το Plan A των ΗΠΑ όσον αφορά την ελληνική διαπραγμάτευση και είναι όπως ήταν γνωστό, η παραμονή της χώρας στην Ευρωζώνη. Για το λόγο αυτό καλούνται οι Ελληνοαμερικανοί πολιτικοί Φιλ Αγγελίδης και Μάικ Δουκάκης, να βρουν διαύλους επικοινωνίας με τον Αλέξη Τσίπρα για την επίτευξη του στόχου. Μάλιστα ενεργοποιείται και ο πρώην Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον. Μολονότι η επικοινωνία Κλίντον – Τσίπρα δεν ήταν δυνατή στις 12 Ιουλίου, λόγω των πυρετωδών διαπραγματεύσεων Ελλάδας – δανειστών, από την εσωτερική επικοινωνία του επιτελείου του Κλίντον με τον Ποντέστα μαθαίνουμε και τα σημεία στα οποία θα εστιάσει ο Κλίντον στην τηλεφωνική του επικοινωνία με τον Έλληνα Πρωθυπουργό. Αυτά είναι:
- Το ότι πρέπει να μείνει ήρεμος ακόμα και εάν οι συνομιλητές του προβάλουν παράλογες απαιτήσεις
- Την σημασία της παραμονής στο ευρώ για γεωπολιτικούς και οικονομικούς λόγους
- Αναγνώριση ότι αναδιάρθρωση χρέους είναι «σημαντική νίκη» για την Ελλάδα και κάτι «που οι προκάτοχοι του δεν κατάφεραν να πετύχουν»
- Συμβουλή ότι για να χτίσει εμπιστοσύνη θα πρέπει να δείξει την ικανότητα της Ελλάδας να εφαρμόζει μεταρρυθμίσεις. Θα πρέπει επίσης να περάσει σημαντικές μεταρρυθμίσεις από τη Βουλή τις επόμενες μέρες
- Να θυμίσει ότι και η Μέρκελ και οι άλλοι ευρωπαίοι ηγέτες αντιμετωπίζουν πολιτικές πιέσεις στις χώρες τους και χρειάζονται σοβαρές αποδείξεις ότι η Ελλάδα είναι αποφασισμένη να κάνει μεταρρυθμίσεις και πρόθυμη να είναι «ευέλικτη»
Το τέλος της διαπραγμάτευσης Ελλάδας – δανειστών είναι γνωστό. Αυτό που αμφισβητείται όμως είναι το εάν πράγματι αυτή η λύση και με τέτοιους, επαχθείς όρους ήταν «μονόδρομος», όπως αποκαλείται έκτοτε. Η επιθυμία των ΗΠΑ να στηρίξουν τη χώρα μετά το Grexit, η καταφατική απάντηση της Ρωσίας στο ερώτημα για την τύπωση της νέας δραχμής στο έδαφος της, αλλά και οι ενδιάμεσες εναλλακτικές λύσεις (έλεγχος Τράπεζας της Ελλάδας, «κούρεμα» των ελληνικών ομολόγων της ΕΚΤ και έκδοση IOUs) που απεργαζόταν η «ομάδα Βαρουφάκη» στο υπουργείο Οικονομικών, μοιάζουν να αμφισβητούν αυτόν τον ισχυρισμό. Για το πόσο σοβαρά αναζήτησε η ελληνική κυβέρνηση λύσεις εκτός Ευρωζώνης, αρμόδιοι να απαντήσουν είναι μόνο ο Αλέξης Τσίπρας και οι πιο στενοί του συνεργάτες. Μόνο που από τη θέση ότι «εξέτασαμε όλες τις εναλλακτικές και τις απορρίψαμε» η νυν κυβέρνηση έχει υποχωρήσει στο ότι «ο μόνος ρεαλιστικός δρόμος ήταν η παραμονή της Ελλάδας στην Ευρωζώνη». Οπότε το ερώτημα του εάν ο Αλέξης Τσίπρας σκέφτηκε σοβαρά «να σηκωθεί από το τραπέζι» παραμένει.
To ΔΝΤ υπέρ του Grexit και το αδιέξοδο μνημόνιο
Η θέση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για την αδύνατη ανάκαμψη της Ελλάδας δεν φαίνεται ότι έχει αλλάξει από τότε, καθώς 15 μήνες μετά την υπογραφή του τρίτου Μνημονίου από τον Αλέξη Τσίπρα, το ΔΝΤ δεν έχει αποφασίσει ακόμα εάν θα συμμετέχει οικονομικά σε αυτό. Η κατάσταση μοιάζει με έναν «γόρδιο δεσμό», που όσο παραμένει άλυτος, στερεί κρίσιμο χρόνο από την χώρα. Το αδιέξοδο συνοπτικά έχει ως εξής: Η Γερμανία είναι κάθετα αντίθετη στο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους (οι κανονές της Ευρωζώνης το απαγορεύουν άλλωστε) αντίθετη σε μια δυναμική αναδιάρθρωση του, ενώ θεωρεί ότι δεν είναι αυτό το μείζον ζήτημα αφού το χρέος είναι βιώσιμο. Παράλληλα όμως επιθυμεί διακαώς να παραμείνει η Ελλάδα στην Ευρωζώνη (παρά την αντίθεση Σόιμπλε) ενώ θέλει επίσης να μην αναλάβει η Ευρώπη ολόκληρο το κόστος της ελληνικής «διάσωσης», αλλά να συμμετέχει το ΔΝΤ στη χρηματοδότηση. Το Ταμείο από την πλευρά του, επιθυμεί σκληρότερα δημοσιονομικά μέτρα (από εκείνα που παραδέχεται ότι απέτυχαν), θεωρεί ότι το ελληνικό χρέος είναι μη βιώσιμο και δεν μπορεί να συμμετέχει στο ελληνικό πρόγραμμα μέχρι να διευθετηθεί.
Η ελληνική κυβέρνηση, ανάμεσα σε αυτές τις Συμπληγάδες, έχει υιοθετήσει πλήρως τον «μονόδρομο» της παραμονής στο ευρώ, επιλέγει να εφαρμόζει κατά γράμμα το τρίτο Μνημόνιο, περιμένοντας πότε οι πιστωτές θα συμφωνήσουν στην αναδιάρθρωση του χρέους και ελπίζοντας ότι μετά το 2018 και τη λήξη του Μνημονίου θα έχει να εκπληρώσει χαμηλότερους στόχους (π.χ μικρότερα πρωτογενή πλεονάσματα)
Το αδιέξοδο αυτό περιγράφηκε και στη συνομιλία Τόμσεν – Βελκουλέσκου που είχε αποκαλύψει το Wikileaks τον Απρίλιο του 2016. Tότε τα δύο υψηλόβαθμα στελέχη του ΔΝΤ εξέφραζαν την ανησυχία για το γεγονός ότι η διαπραγμάτευση συνεχίζεται χωρίς οι θεσμοί να έχουν συμφωνήσει μεταξύ τους για τους στόχους του προγράμματος αλλά και το πακέτο της ελάφρυνσης χρέους. Έκαναν επίσης λόγο για το ενδεχόμενο ανάγκης νέου, τέταρτου μνημονίου για την Ελλάδα, ενώ ανησυχούσαν για το ενδεχόμενο ενός νέου ελληνικού δράματος τον Ιούλιο. Τελικά η Ελλάδα υπέγραψε ένα «συμπληρωματικό» μνημόνιο (ή «Μνημόνιο 3,5, όπως το είχαμε ονομάσει στο TPP όταν το αποκαλύψαμε τον Μάιο), ενώ στο Eurogroup της 24ης Μαϊου αποφασίστηκε (θεωρητικά) ο «οδικός χάρτης για το χρέος». Απόφαση όμως που μοιάζει περισσότερο με… «παράταση χρόνου και βλέπουμε», παρά με οριστική, δεσμευτική συμφωνία. Ας μην ξεχνάμε ότι λίγες μέρες μετά, η Λαγκάρντ απάντησε γελώντας σε ερώτηση για τη συμφωνία στο Eurogroup, τονίζοντας «ποια ελάφρυνση του χρέος;».
Η ειρωνική απάντηση της Λαγκάρντ είναι κατανοητή, καθώς έξι χρόνια μετά το ξεκίνημα της ελληνικής κρίσης, οι αποφάσεις των Eurogroups μοιάζουν χαρτιά χωρίς καμία σημασία (μάρκες χωρίς καμία αξία αν θέλουμε να συνεχίσουμε την αρχική παρομοίωση), που συνοδεύονται από τυποποιημένες, άνευ περιεχομένου δηλώσεις για την έξοδο από την κρίση. Αλλά αυτό θα είναι το θέμα του δεύτερου μέρους του ρεπορτάζ.