του Θάνου Καμήλαλη

O θόρυβος ξεκίνησε με την τοποθέτηση του εκπροσώπου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, Τζέρι Ράις, που δήλωσε ότι «συζητάμε την πιθανότητα ενός νέου χρηματοδοτικού προγράμματος που θα μπορούσε να συμπεριλάβει την χρηματοδότηση του ΔΝΤ». Η τοποθέτηση του κ.Ράις  χαρακτηρίστηκε ως «βόμβα» από πολλά ελληνικά ΜΜΕ. Στην πραγματικότητα όμως, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εξετάζει εδώ και αρκετούς μήνες το ενδεχόμενο ενός τέταρτου μνημονίου, που θα περιέχει τα σκληρά μέτρα που προωθεί το ΔΝΤ, τη «σημαντική ελάφρυνση» του ελληνικού χρέους ενώ μάλιστα θα «τρέχει» παράλληλα με το τρίτο.

Ελάχιστες μέρες μετά τις δηλώσεις Ράις, τα σενάρια για τέταρτο μνημόνιο αναζωπυρώθηκαν από γερμανούς βουλευτές του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος (CDU) της Άνγκελα Μέρκελ. «Η καγκελάριος, ο υπουργός Οικονομικών και εγώ, υποσχεθήκαμε στην κοινοβουλευτική ομάδα ότι το ΔΝΤ θα συμμετέχει και αυτό εξακολουθεί να ισχύει», τόνισε ο επικεφαλής της Κ.Ο. της CDU, Φόλκερ Κάουντερ. Από την πλευρά του ο βουλευτής Πέτερ Ραμσάουερ, πρόεδρος της Οικονομικής Επιτροπής του γερμανικού Κοινοβουλίου, αναφέρει ότι «βαδίζουμε κατευθείαν προς ένα τέταρτο πρόγραμμα βοήθειας ενώ ο βουλευτής Βόλφγκανγκ Μπόσμπαχ, αναφέρει στην Bild ότι, «το αργότερο το 2018 θα ξεκινήσει και πάλι η συζήτηση για πακέτα διάσωσης δις».

Η «προφητική» συνομιλία Τόμσεν – Βελκουλέσκου

Η συζήτηση των δύο εκ των κορυφαίων στελεχών του ΔΝΤ αναφέρει τρία σημεία που, έξι μήνες μετά, επανέρχονται στη δημοσιότητα, αυτήν τη φορά με δημόσιες δηλώσεις: Την πιθανότητα του τέταρτου, παράλληλου μνημονίου, το δίλημμα που θα αντιμετωπίσει η γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, στο θέμα της χρηματοδότησης της Ελλάδας, αλλά και την έκθεση του ΔΝΤ για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους. Με βάση αυτές τις τελευταίες τοποθετήσεις, η τηλεφωνική συνομιλία Τόμσεν – Βελκουλέσκου, που διέρρευσε το Wikileaks τον περασμένο Απρίλιο, μοιάζει «προφητική» και σίγουρα επίκαιρη. Η συζήτηση των δύο εκ των κορυφαίων στελεχών του ΔΝΤ αναφέρει τρία σημεία που, έξι μήνες μετά, επανέρχονται στη δημοσιότητα, αυτήν τη φορά με δημόσιες δηλώσεις: Την πιθανότητα του τέταρτου, παράλληλου μνημονίου, το δίλημμα που θα αντιμετωπίσει η γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, στο θέμα της χρηματοδότησης της Ελλάδας, αλλά και την έκθεση του ΔΝΤ για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, που αναμένεται να αποδειχθεί καθοριστική.

Στη συζήτηση αυτή, αποκαλύπτεται ότι ο Τόμσεν προωθεί από τότε τη λύση ενός «παράλληλου προγράμματος» του ΔΝΤ για την Ελλάδα, που θα περιέχει αφενός τις πιο σκληρές «μεταρρυθμίσεις» και αφετέρου την ελάφρυνση του ελληνικού χρέους, καθιστώντας το βιώσιμο. Αμφότερες οι παραπάνω θέσεις αποτελούν τα πάγια αιτήματα του ΔΝΤ στο ελληνικό ζήτημα. Η Βελκουλέσκου εμφανίζεται να αμφιβάλλει για το κατά πόσον η πρόταση αυτή του Ταμείου θα γίνει αποδεκτή:

Τόμσεν: Θα σου πω πως θα καταλήξει αυτό. Δεν υπάρχει περίπτωση τα κράτη-μέλη να δεχθούν μείωση των στόχων του προγράμματος. Αυτό σημαίνει ότι εμείς θα πούμε ότι αυτό δεν βγαίνει.

Βελκουλέσκου: Αλλά μπορούμε να κάνουμε αυτό που πρότεινες; Να έχουμε δύο προγράμματα με δύο στόχους; Ακόμα και μεσοπρόθεσμα;

Ο Τόμσεν, επίσης, τονίζει ότι, όταν οι συζητήσεις μεταξύ των δανειστών της Ελλάδας οδηγηθούν σε αδιέξοδο, τότε η γερμανίδα καγκελάριος, Άνγκελα Μέρκελ, θα βρεθεί μπροστά σε ένα κρίσιμο δίλημμα: να προσπαθήσει να περάσει από τη Βουλή της Γερμανίας τη χρηματοδότηση της Ελλάδας χωρίς τη συμμετοχή του ΔΝΤ, ή να υποχωρήσει μπροστά στις απαιτήσεις του Ταμείου.

Τόμσεν: Αυτή είναι μια πιθανότητα. Άλλη πιθανότητα είναι μία που πίστευα ότι θα είχε συμβεί ήδη και εκπλήσσομαι που δεν έχει γίνει, είναι μάλλον εξαιτίας της κατάστασης του προσφυγικού… Είναι να πάρουν μία απόφαση. Οκ; Και οι Γερμανοί θα βάλουν το θέμα του management…Και βασικά εμείς σε εκείνο το σημείο λέμε: «Κοιτάξτε κ.Μέρκελ, αντιμετωπίζετε ένα ερώτημα και πρέπει να σκεφτείτε τι είναι ποιο ακριβό: αν προχωρήσετε χωρίς το ΔΝΤ, δε θα πει η γερμανική βουλή 'το ΔΝΤ δε συμφωνεί;'  ή να διαλέξετε την ελάφρυνση χρέους που πιστεύουμε ότι χρειάζεται η Ελλάδα για να μείνουμε στο πρόγραμμα;» Σωστά; Αυτό είναι το θέμα

Το πρώτο σενάριο μοιάζει αρκετά δύσκολο δεδομένου ότι η Μέρκελ αντιμετωπίζει ισχυρή εσωκομματική αντιπολίτευση σε κάθε έγκριση δανειοδότησης προς την Ελλάδα ενώ παράλληλα, Μέρκελ και Σόιμπλε λαμβάνουν σοβαρά υπόψιν τους την εσωτερική πίεση πριν από κάθε απόφαση τους για την ελληνική κρίση (κάτι που εξηγεί εν μέρει την αυστηρότητα και την αναποφασιστικότητα της καγκελαρίας). Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα, άξια αναφοράς: Το «Plan B» του υπουργού Εξωτερικών, Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, το 2012, ενόψει μίας πιθανής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Ιουνίου. Αλλά και η αναφορά της κυβέρνησης των ΗΠΑ στην εσωτερική πίεση που αντιμετωπίζει η Μέρκελ στη Γερμανία, όσον αφορά τη στάση της προς την Ελλάδα, γεγονός που ήταν ανάμεσα στα βασικά σημεία πίεσης των ΗΠΑ προς τον Αλέξη Τσίπρα για να δεχθεί ένα «συμβιβασμό» και να παραμείνει η Ελλάδα στην Ευρωζώνη. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι, ακόμα και με την υπόσχεση συμμετοχής του ΔΝΤ, βουλευτές των Χριστιανοδημοκρατών στη Γερμανία δεν είχαν εγκρίνει το τρίτο πακέτο «βοήθειας» προς την Ελλάδα, το καλοκαίρι του 2015.

Το τρίτο σημείο άξιο αναφοράς, είναι ότι Τόμσεν και Βελκουλέσκου συζητούν, μεταξύ άλλων, για την Έκθεση του ΔΝΤ, για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους και το αν και πότε θα δοθεί στη δημοσιότητα. Πριν από λίγες μέρες, ο εκπρόσωπος του Ταμείου έκανε ξανά αναφορά σε αυτήν την έκθεση, τονίζοντας ότι υπό προϋποθέσεις θα δοθεί στη δημοσιότητα το Δεκέμβριο. Βάσει αυτών, μοιάζει αρκετά πιθανό το ενδεχόμενο το ΔΝΤ να έχει στη διάθεση του εδώ και μήνες την συγκεκριμένη Έκθεση (που κατά πάσα πιθανότητα θεωρεί το χρέος της Ελλάδας «μη βιώσιμο») και απλά να περιμένει την κατάλληλη χρονική στιγμή για να τη δημοσιοποιήσει. Ακόμα και εάν αυτή η «θεωρία» δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, είναι σχεδόν βέβαιο ότι, εκτός συγκλονιστικού απροόπτου, η Έκθεση του ΔΝΤ για την Ελλάδα θα ορίσει το χρέος ως μη βιώσιμο, πυροδοτώντας εξελίξεις.

Βελκουλέσκου: Και το άλλο ερώτημα είναι για την Ανάλυση Βιωσιμότητας Χρέους και αν θα τη βγάλουμε σε κάποιο σημείο

Η βαρύτητα που δίνουν Ράις και Τόμσεν σε αυτήν την έκθεση δείχνει ότι το ΔΝΤ την θεωρεί καθοριστικής σημασίας για τις αποφάσεις των δανειστών για την Ελλάδα. Ο κανόνας που ακολουθεί το Ταμείο είναι ότι παρέχει οικονομική «βοήθεια» σε μία χώρα, μόνο αν το χρέος της μπορεί να θεωρηθεί βιώσιμο. Πρόκειται για έναν κανόνα με μόνο μία εξαίρεση, το πρώτο ελληνικό μνημόνιο του 2010, απόφαση που συγκαταλέγεται στις κινήσεις για τις οποίες το ΔΝΤ έχει «απολογηθεί» έκτοτε.

Όλα δείχνουν ότι η κατάσταση οδηγείται σε αδιέξοδο, κάτι που μοιάζει προδιαγεγραμμένο από τον Ιούλιο του 2015, όταν όλες οι πλευρές συμφώνησαν σε ένα πακέτο μέτρων που «δε βγαίνει». Ο ίδιος ο Τόμσεν στη συνομιλία με την Βελκουλέσκου εμφανιζόταν έκπληκτος που οι Ευρωπαίοι δεν έχουν προχωρήσει ακόμα σε οριστική λύση αυτού του αδιεξόδου και απεναντίας, προτιμούν να το παρατείνουν με δηλώσεις όπως, ότι «σημειώνεται πρόοδος» και άλλα σχετικά. Η εκτίμηση του ήταν ότι οι Ευρωπαίοι (δηλ. η Μέρκελ) ήταν διστακτικοί, λόγω της προσφυγικής κρίσης που απασχολούσε για πολλούς μήνες την Ευρώπη, ενώ προέβλεψε ότι λόγω του δημοψηφίσματος της Βρετανίας για το Brexit, η συζήτηση για την Ελλάδα θα μπορούσε να παραταθεί ακόμα περισσότερο. «Σε αυτήν την περίπτωση, αν συνεχιστεί μέχρι τον Ιούλιο, ξεκάθαρα οι Ευρωπαίοι δε θα έχουν συζητήσεις για ένα μήνα πριν το Brexit, μετά θα θέλουν να κάνουν διάλειμμα και θα ξεκινήσουν ξανά μετά το Ευρωπαϊκό δημοψήφισμα» έλεγε τότε.


Τα σενάρια για το αδιέξοδο

Το αδιέξοδο αυτό (όπως περιγράφηκε και στο 1ο μέρος του ρεπορτάζ), συνοπτικά έχει ως εξής: Οι Γερμανοί θεωρούν το χρέος βιώσιμο και είναι πρόθυμοι να το εξετάσουν μετά το τέλος του τρίτου μνημονίου (και τις γερμανικές εκλογές) το 2018, ενώ παράλληλα θέτουν ως προϋπόθεση για τη συνέχιση της χρηματοδότησης την συμμετοχή του ΔΝΤ. Το ΔΝΤ όμως πιστεύει ότι το υπάρχον πρόγραμμα θα αποτύχει, επιθυμεί μικρότερα πρωτογενή πλεονάσματα και σκληρότερα μέτρα για την Ελλάδα (με ιδιαίτερη αναφορά σε εργασιακά και ασφαλιστικό), ενώ θέτει ως «κόκκινη γραμμή» για τη συμμετοχή του στο ελληνικό πρόγραμμα την ελάφρυνση του χρέους, το οποίο θεωρεί μη βιώσιμο.

Η ελληνική κυβέρνηση, ανάμεσα σε συμπληγάδες, θέλει να κερδίσει κάτι και από τους δύο. Από τους Ευρωπαίους τη δέσμευση ότι δε θα υπάρχουν σκληρότερα μέτρα και από το ΔΝΤ την ενίσχυση της θέσης της ότι το χρέος δεν είναι βιώσιμο. Έξι χρόνια ελληνικού δράματος όμως θα έπρεπε να της έχουν διδάξει ότι οι πολυαναμενόμενες υποχωρήσεις από τους δανειστές δεν έρχονται ποτέ. Συν τοις άλλοις, επιπλέον μέτρα που ξεπερνούν το τρίτο μνημόνιο εντάσσονται σε αυτό από την άνοιξη του 2016 (βλ. «Μνημόνιο 3,5» και «κόφτη» αυτόματων δημοσιονομικών δαπανών).

Τα παραπάνω στοιχεία οδηγούν σε τέσσερα διαφορετικά σενάρια για την Ελλάδα, ανάλογα με το πώς θα διαμορφωθεί η στάση των πιστωτών τις επόμενες εβδομάδες και μήνες:

Α) Η Ευρώπη αναγνωρίζει τη μη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους καθώς και ότι το τρίτο μνημόνιο δεν οδηγεί την Ελλάδα στην έξοδο από την κρίση και υιοθετεί τη στάση του ΔΝΤ, δηλαδή ελάφρυνση χρέους και σκληρότερες «μεταρρυθμίσεις» (καθότι η Ευρωζώνη εδώ και έξι χρόνια πιστεύει ότι η λιτότητα είναι πανάκεια).

Β) Το ΔΝΤ θεωρεί ξαφνικά βιώσιμο το ελληνικό χρέος και ασπάζεται την άποψη των Ευρωπαίων για δραστική λύση μετά την ολοκλήρωση του τρίτου μνημονίου, το 2018. Αυτό το ενδεχόμενο μοιάζει σχεδόν αδύνατο, καθώς εκτός των άλλων, εσωτερική έκθεση του Ταμείου τον Ιούλιο του 2016 έχει καταγγείλει τα λάθη του ΔΝΤ στην Ελλάδα, ασκώντας σκληρή κριτική στην τότε ηγεσία του για το ότι από το πρώτο μνημόνιο έλειπε η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Για την Λαγκάρντ μια ανάλογη, προσωρινή τακτική, δεν είναι λύση.

Γ) Το ΔΝΤ αποχωρεί από τα ελληνικά προγράμματα «διάσωσης» και τα κράτη της Ευρωζώνης αναλαμβάνουν μόνα τους τη δανειοδότηση της Ελλάδας. Οι εσωτερικές αντιρρήσεις σε Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Φινλανδία και αλλού κάμπτονται και η Ελλάδα εφαρμόζει κανονικά το τρίτο μνημόνιο. Σε αυτήν την περίπτωση η Ευρώπη θα πρέπει να αναλάβει και το οικονομικό βάρος της επιπλέον χρηματοδότησης της Ελλάδας, ένα ποσό που είναι πολύ πάνω από τα 8 δισ. της συμμετοχής του ΔΝΤ στο τρίτο μνημόνιο.

Δ) Οι δύο πλευρές εμμένουν στις πάγιες απόψεις τους, κάτι που κατά πάσα πιθανότητα (και καθώς οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν μπορούν να διανοηθούν το σενάριο ενός Grexit) οδηγεί την Ελλάδα στο τέταρτο, παράλληλο μνημόνιο που προωθεί πλέον ανοικτά το ΔΝΤ.

Πιθανότερο σενάριο, κατά την προσωπική άποψη του γράφοντος, είναι το τελευταίο. Οι δανειστές έχουν αποδείξει εδώ και χρόνια τη σκληρή στάση τους απέναντι στην Ελλάδα και, υπό σημαντικές εσωτερικές πιέσεις, είναι εξαιρετικά αμφίβολο ότι θα αλλάξουν στάση τώρα. Δυστυχώς όλα τα παραπάνω σενάρια περιέχουν την ίδια, αποτυχημένη πολιτική της περισσότερης λιτότητας.

Το «σχέδιο Σόιμπλε» (και ποιος το υλοποιεί)

Η ελληνική κυβέρνηση αυτήν τη στιγμή, όσο κι αν δεν θέλει να το παραδεχθεί, ακολουθεί το «σχέδιο Σόιμπλε». Μπορεί ο Αλέξης Τσίπρας, πριν από μερικές μέρες να ισχυρίστηκε ότι «σχέδιο Σόιμπλε» ήταν η αποβολή της Ελλάδας από την Ευρωζώνη, ωστόσο κάτι τέτοιο δε φαίνεται να επαληθεύεται από την πραγματικότητα. Η άποψη αυτή του Τσίπρα έχει διαψευστεί και από κορυφαίους Ευρωπαίους παράγοντες. «Πιστεύω ότι ούτε ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ήθελε ένα Grexit», τόνισε ο Επίτροπος Οικονομικών της Ε.Ε, Πιερ Μοσκοβισί, σε συνέντευξη του στο πλαίσιο του ντοκιμαντέρ. «Αλλά χρησιμοποίησε το Grexit για να κερδίσει περισσότερα από την Ελλάδα» πρόσθεσε.

Σε αυτό το σημείο αξίζει να θυμηθούμε ένα καθοριστικό σημείο κατά τις πυρετώδεις και πολύωρες διαπραγματεύσεις Ελλάδας – δανειστών στις 12 Ιουλίου. Τότε, το υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας διαρρέει δύο έγγραφα που αφορούν την Ελλάδα. Το πρώτο αναφέρει ότι ο Σόιμπλε υποστηρίζει την 5ετή αποβολή της Ελλάδας από την Ευρωζώνη και η διαρροή αναφέρει ότι το έγγραφο αυτό κυκλοφόρησε στους υπόλοιπους υπουργούς Οικονομικών. Είναι το σχέδιο που έμεινε να ονομάζεται: «σχέδιο Σόιμπλε».

Το «σχέδιο Σόιμπλε» μοιάζει ξεκάθαρο. Όσο η Ελλάδα λέει συνεχώς «ναι» στα μέτρα λιτότητας, ο γερμανός υπουργός Οικονομικών υποστηρίζει την παραμονή της στην Ευρωζώνη.Το δεύτερο, ότι η Γερμανία ζητάει από την Ελλάδα τη δημιουργία ενός Υπερταμείου Ιδιωτικοποιήσεων, που θα αναλάβει να συγκεντρώσει έσοδα 50 δισ. από πωλήσεις δημόσιας περιουσίας και θα έχει έδρα το Λουξεμβούργο. Η ειδοποιός διαφορά είναι ότι μόνο το δεύτερο έγγραφο τέθηκε επίσημα σε εκείνο το μαραθώνιο Eurogroup, ενώ το πρώτο έμεινε στα παρασκήνια, ως υποβόσκουσα απειλή. Η συνέχεια είναι γνωστή. Το σχέδιο του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών εγκρίθηκε από τους δανειστές και συμπεριλήφθηκε, μαζί με άλλα σκληρά μέτρα λιτότητας, στο τρίτο μνημόνιο. Η ελληνική κυβέρνηση το μόνο που κατάφερε είναι να μεταφέρει την έδρα του Ταμείου από το Λουξεμβούργο στην Ελλάδα (αλλά με επικεφαλής επιλεγμένο από τους δανειστές).Το «σχέδιο Σόιμπλε» μοιάζει ξεκάθαρο. Όσο η Ελλάδα λέει συνεχώς «ναι» στα μέτρα λιτότητας, ο γερμανός υπουργός Οικονομικών υποστηρίζει την παραμονή της στην Ευρωζώνη.

Οι διαφορετικές απόψεις Ευρωπαίων και ΔΝΤ για την Ελλάδα σχηματίζουν ένα γόρδιο δεσμό, που υπάρχει από τον Ιούλιο του 2015 και παραμένει ακόμα άλυτος. Μέχρι σήμερα, οι δανειστές προτιμούν να παραμερίζουν πρόσκαιρα τις διαφορές τους, μεταθέτοντας την (κατά τη γνώμη τους) «οριστική διευθέτηση της ελληνικής κρίσης» σε μια επόμενη ημερομηνία. Όταν αυτή θα έρθει κάποια στιγμή, τότε η επόμενη «βραδιά πόκερ» της Ελλάδας θα ξεκινήσει. Και η ιστορία έχει δείξει πώς τελειώνουν αυτές οι παρτίδες…