του Μιχάλη Γιαννεσκή

Η πρόσφατη έξαρση του ρατσισμού και του φασισμού δεν οφείλεται μόνο σε οικονομικά αίτια. Όμως η αύξηση της ανισότητας οδηγεί ολοένα και περισσότερους πολίτες σε ένα οικονομικό τέλμα. Το κοινό αντιλαμβάνεται την κοροϊδία των ελίτ και των εκάστοτε κυβερνώντων. Οι ελίτ αμύνονται, ανακατευθύνοντας με την προπαγάνδα τους την οργή των πολιτών κατά των μειονοτήτων και των «λαθρομεταναστών». Αυτή η τακτική έχει ανατριχιαστικές ομοιότητες με τις εξελίξεις στη γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης, οι οποίες συνετέλεσαν στην άνοδο του ναζισμού.

Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οι ελίτ διαφόρων κρατών χρησιμοποιούσαν τον πόλεμο ως μέθοδο μεγιστοποίησης των κερδών τους. Ο 1ος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν «πόλεμος των εμπόρων» των αντίπαλων κρατών για το κέρδος, όπως τον είχε χαρακτηρίσει ο συγγραφέας του «Δέκα ημέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο» Τζον Ριντ. Αντίθετα, το εμπόριο μεταξύ αμερικανικών και γερμανικών εταιρειών άκμαζε κρυφά κατά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι οικονομικές ελίτ δεν είχαν πλέον «πατριωτικούς» ενδοιασμούς. Παρόμοια,  η πολιτική ελίτ των ΗΠΑ δεν είχε κανένα ενδοιασμό όταν στρατολογούσε 1.000 Ναζί κατάσκοπους μετά το 1945. Οι άπατρεις ελίτ συνεργάζονταν, ενώ ταυτόχρονα προωθούσαν έναν τοξικό και φαύλο πατριωτισμό που είχε δρομολογηθεί από τη μεσοπολεμική περίοδο.

Οι πρώτοι διδάξαντες

Ο Μεταναστευτικός Νόμος των ΗΠΑ του 1924 περιόριζε ή απαγόρευε τη μετανάστευση ορισμένων εθνικών ομάδων, για να παύσει η «χωρίς διακρίσεις αποδοχή όλων των φυλών». Ο καθηγητής Τζέισον Στάνλει εξηγεί στο πρόσφατο βιβλίο του «Πως λειτουργεί ο φασισμός» ότι ο Χίτλερ εμπνεύστηκε εν μέρει από αυτόν τον Νόμο όταν έγραφε το Mein Campf.

Όπως έχει επισημάνει ο Νόαμ Τσόμσκι, «όσο περισσότερο αυξάνεις τον φόβο … των μεταναστών και των ξένων, τόσο περισσότερο ελέγχεις το κοινό». Ο έλεγχος του κοινού αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο κάθε ολοκληρωτικού ή φασιστικού καθεστώτος, και υποθάλπει τον εκφασισμό της κοινωνίας μέσω της στοχοποίησης των «άλλων».

Το 2015, ο Τζεφ Σέσιονς, ο νυν Γενικός Εισαγγελέας της κυβέρνησης του Τραμπ, επαινούσε τον ρατσιστικό Νόμο του 1924. Ένα χρόνο αργότερα, ο Τραμπ εκλέχτηκε πρόεδρος υποσχόμενος ότι θα χτίσει ένα τείχος για να περιορίσει τη μετανάστευση από τη λατινική Αμερική και για ένα διάστημα δεν έδινε βίζες σε υπηκόους ορισμένων μουσουλμανικών κρατών. Η αντιμεταναστευτική ρητορική προκάλεσε έξαρση του ρατσισμού στις ΗΠΑ και προσέφερε ένα βολικό φύλλο συκής στους φασίστες της χώρας. Το ίδιο συνέβηκε και στην Ευρώπη.

Η ακροδεξιά αποθρασύνεται και διεθνοποιείται

Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος για το Brexit μπορεί να ήταν μια «μούντζα» προς την ΕΕ, αλλά ταυτόχρονα πυροδότησε το αντιμεταναστευτικό κίνημα στην Αγγλία. Οι φασίστες και οι ακροδεξιοί της χώρας έχουν αποθρασυνθεί. Ένας Πολωνός μετανάστης δολοφονήθηκε στην Αγγλία το 2016. Ο αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας του Συνδικάτου των Εργατών Μεταφορικών Μέσων RMT ξυλοκοπήθηκε τον περασμένο Ιούλιο από ακροδεξιούς. Τον Αύγουστο, ακροδεξιοί που φορούσαν καπέλα με το σλόγκαν «Να ξανακάνουμε την Βρετανία μεγάλη» εισέβαλλαν στο αριστερό βιβλιοπωλείο Bookmarks στο Λονδίνο και το έκαναν φύλλο και φτερό. Ο συγγραφέας Ταρίκ Αλί έχει τονίσει ότι τέτοια συμβάντα σηματοδοτούν μια ριζική αλλαγή της τακτικής των φασιστικών και ακροδεξιών οργανώσεων. Πριν από το δημοψήφισμα του Brexit, μόνο μερικές δεκάδες ατόμων συμμετείχαν στις ακροδεξιές και φασιστικές διαδηλώσεις στην Αγγλία, έχοντας απέναντί τους εκατοντάδες αντιφασίστες. Τον Ιούνιο, η καμπάνια για την αποφυλάκιση του φασίστα Τόμι Ρόμπινσον προσέλκυσε έναν πρωτοφανή αριθμό 10.000 διαδηλωτών στο Λονδίνο.

Παρόμοιες εξελίξεις παρατηρούνται και στην υπόλοιπη Ευρώπη. Η ακροδεξιά οργάνωση Generation Identity – η οποία ιδρύθηκε στη Γαλλία και σήμερα έχει παρακλάδια στη Γερμανία, στην  Αυστρία, στην Ιταλία και στην Βρετανία – αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα. Σύμφωνα με τον Μάρκους Σέλνερ, τον πιο γνωστό εκπρόσωπό της, κύριος στόχος της οργάνωσης είναι η «διατήρηση της εθνικής ταυτότητας και της πολιτιστικής  και βιολογικής κληρονομιάς» των λαών της Ευρώπης.

Η ιδεολογία της οργάνωσης περιγράφεται στο βιβλίο του Guilliame Faye, ο οποίος ισχυρίζεται ότι «η ταυτότητα έχει βιολογική βάση· χωρίς αυτή, η κουλτούρα είναι ανυπόστατη». Ο Σέλνερ δηλώνει αδαώς ότι η βιολογική κληρονομιά [των λευκών Ευρωπαίων] έχει ιστορία 30.000 ετών. Ο Σέλνερ και οι ομοϊδεάτες του δεν κωλύονται από το γεγονός ότι η ιστορία και η γενετική γελοιοποιούν τους ισχυρισμούς τους. Η πολιτιστική κληρονομιά δεν μεταδίδεται μέσω του DNA και δεν οριοθετείται από τα σύνορα ενός κράτους. Η βιολογική κληρονομιά εξελίσσεται συνεχώς (βλέπε, για παράδειγμα, εδώ και εδώ): οι πρόγονοι των κατοίκων της κεντρικής Ευρώπης και της Βρετανίας είχαν σκούρο δέρμα. Όμως τα θεμέλια της εθνικιστικής προπαγάνδας είναι η άγνοια και η επιλεκτική ερμηνεία της ιστορίας.

Η Generation Identity έχει κάνει πολλές διαδηλώσεις στην Ευρώπη και το 2017 προσπάθησε να σταματήσει τη διάσωση μεταναστών στη Μεσόγειο από διάφορες ΜΚΟ. Οι προσπάθειές της απέτυχαν, χάρις στις κινητοποιήσεις της καμπάνιας Hope Not Hate και άλλων. Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πήραν φέτος τη σκυτάλη, με πρωτοστάτη την ακροδεξιά του Σαλβίνι, απωθώντας τα πλοία των μεταναστών. Η πρόσφατη συμμαχία του Σαλβίνι με τη Λεπέν στις ευρωεκλογές προμηνύει εντατικοποίηση της ακροδεξιάς προπαγάνδας, την οποία έχει δηλώσει ότι θα την  υποστηρίξει ο Στιβ Μπάνον, ο πρώην κύριος σύμβουλος του Τραμπ.

Περασμένα «μεγαλεία»

Το σλόγκαν του Τραμπ «να ξανακάνουμε την Αμερική μεγάλη» είναι ενδεικτικό της πλάνης αυτής της προπαγάνδας. Το πραγματικό παρελθόν παραγκωνίζεται, διότι δεν μπορούν να προβληθούν ως «μεγαλεία» η γενοκτονία των Ινδιάνων, η δουλεία, ο ρατσισμός, και η αρπαγή του πλούτου δεκάδων κρατών από αμερικανικές επιχειρήσεις. Το ίδιο συμβαίνει στις πρώην αποικιοκρατικές χώρες. Οι γενοκτονίες, η καταδυνάστευση και η εκμετάλλευση των ιθαγενών καταχωνιάζονται στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και προβάλλεται ο «εκπολιτιστικός» ρόλος των αποικιοκρατών. Οι Τραμπ και Σία δεν σκοτίζονται για την ιστορική ακρίβεια των δηλώσεών τους. Ό,τι δεν συνάδει με αυτές χαρακτηρίζεται fake news. Όποιος τις αμφισβητεί θεωρείται άπατρις και προδότης.

Καθότι όμως τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα των κρατών έχουν δημιουργήσει ένα άδοξο παρόν, η ευθύνη για την απώλεια των «μεγαλείων» του «ένδοξου» παρελθόντος μεταβιβάζεται σε έναν αποδιοπομπαίο τράγο, εναντίον του οποίου διοχετεύεται η οργή της κυρίαρχης εθνικής ομάδας. Οι πολίτες εμποτίζονται με την εμμονή ότι αποτελούν μέρος μιας προικισμένης εθνότητας, η οποία απειλείται από τις μειονότητες και τους «λαθρομετανάστες».

Η προπαγάνδα υποκινεί τα γκλομπ

Κωδικοποιημένα ρατσιστικά μηνύματα από τα ΜΜΕ και τους πολιτικούς προωθούν σήμερα τη συνεργία συντηρητικών, ακροδεξιών και φασιστών. Ο Νόαμ Τσόμσκι είχε πει ότι σε μια «δημοκρατία» η προπαγάνδα έχει τον ίδιο ρόλο με αυτόν που έχει το γκλομπ σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς. Η προπαγάνδα υποκινεί ταυτόχρονα τα γκλομπ και τις σιδερογροθιές των φασιστών, οι οποίοι έχουν διεισδύσει στις δυνάμεις ασφαλείας διαφόρων χωρών, όπως η Ελλάδα και η Βρετανία.

Μολαταύτα, τα περισσότερα αριστερά κόμματα διυλίζουν τον κώνωπα των ιδεολογικών διαφορών ή των προσωπικών φιλοδοξιών των ηγετών τους και καταπίνουν την κάμηλο του εκφασισμού. Μάλλον δεν έχουν μάθει τίποτα από τα οδυνηρά λάθη των προκατόχων τους κατά τη δεκαετία του 1930. Μέχρι στιγμής, μόνο ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης, αντιφασιστικές και αλληλέγγυες οργανώσεις, και καμπάνιες όπως η προαναφερθείσα περίπτωση του Hope Not Hate, δραστηριοποιούνται επιτυχημένα κατά της προπαγανδιστικής λαίλαπας, και απαντούν στον φαύλο πατριωτισμό. Μια λακωνική και εύστοχη απάντηση δόθηκε από έναν μετανάστη, όταν τον ερώτησε κάποιος τι να πει στους γείτονές του που απεχθάνονται τους μετανάστες: «πες τους ότι οι μετανάστες είναι άνθρωποι σαν κι’ αυτούς».