του Νικόλα Κοσματόπουλου
Ο Λίβανος έχει ένα κοινοβουλευτικό σύστημα βασισμένο σε θρησκευτικές κοινότητες, απότοκο του συμβιβασμού των Οθωμανών με την οικονομική και πολιτική επιρροή της Δύσης από το 1860 και μετά. Πρόσχημα τότε ήταν η προστασία των χριστιανικών πληθυσμών και όχημα η απονομή μονοπωλιακών εμπορικών αδειών σε χριστιανούς και ειδικά Μαρωνίτες αστούς. Το 1942 η γαλλική ήττα στον 2ο Παγκόσμιο επέτρεψε στη χώρα να ξεφύγει από την μέγγενη της αποικιοκρατίας και ιδρύθηκε ο τυπικά ανεξάρτητος Λίβανος, με Σύνταγμα ωστόσο βασισμένο στο γαλλικό μοντέλο, που προέβλεπε μοιρασιά της Βουλής σε Χριστιανούς και Μουσουλμάνους. Αυτό το μοντέλο επικράτησε και μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο (1975-1990).
Το πιο επιτυχημένο «αποτυχημένο κράτος» της Μέσης Ανατολής;
Στο εκλογικό προκείμενο: οι προβλέψεις που ήθελαν την εκλογική αποτυχία του πρωθυπουργού Σουνίτη Λιβανεζο-Σαουδάραβα μεγαλοαστού Σααντ Χαρίρι επαληθεύθηκαν, αλλά όχι στο βαθμό της καταστροφής του. Επέζησε χάνοντας το ⅓ της εκλογικής του δύναμης. Πολλοί, αλλά όχι όλοι οι ψηφοφόροι του δεξιού κόμματος του «Μέλλοντος» έμειναν σπίτι τους, επειδή δεν ξεπέρασαν τον εξευτελισμό του Χαρίρι από το Σαουδάραβα πρίγκιπα Μπιν Σαλμάν, ο οποίος κάποιες εβδομάδες πριν είχε εξωθήσει τον πρωθυπουργό της χώρας σε τηλεοπτική παραίτηση μέσω ομηρίας του στο Ριάντ. Κάποιοι άλλοι οπαδοί του δεν πήγαν να ψηφίσουν επειδή θεώρησαν ότι δεν είναι σκληρός όσο πρέπει με την Χεζμπολάχ, ο οποίος ήταν ο βασικός λόγος της ομηρίας του από τον Σαουδάραβα πρίγκιπα άλλωστε.
Η Χεζμπολάχ ανέβασε τις έδρες της από 11 σε 13, αλλά πρόκειται για καθαρή νίκη, αν σκεφτεί κανείς ότι ήδη μπαίνει στον 6ο χρόνο στρατιωτικής εμπλοκής στην Συρία. Ωστόσο, στο εσωτερικό μέτωπο κανείς δεν ξέρει αν θα κρατήσει η πολιτική συμμαχία με τον Μαρωνίτη πρώην στρατηγό Αούν. Ειδικά τώρα που ο γαμπρός του τελευταίου πήρε το κόμμα στα χέρια του κι αποδεικνύεται πολύ φιλόδοξος και κινητικός, αλλά και αρκετά αθυρόστομος, αφού μπλέκεται σε λεκτικές διαμάχες με τους Σιίτες συμμάχους του πεθερού του, το κίνημα Αμάλ. Ο πόλεμος στην Συρία είναι προς στιγμή η κολλητική ουσία πολιτικών συμμαχιών στο Λίβανο.
Νικητές μεταξύ των μικρών ήταν το ακροδεξιό κόμμα των Λιβανικών Δυνάμεων, μια εμφυλιοπολεμική διάσπαση των φαλαγγιτών, με ηγέτη τον Σαμίρ Ζάζα, τον μοναδικό πολέμαρχο που έκανε φυλακή για εγκλήματα πολέμου. Το εκλογικό σύστημα τους ευνόησε, όπως θα ευνοούσε κάθε δύναμη με ένα σταθερό 10-15% σε πολλές περιφέρειες, παρά μεγάλα πλειοψηφικά μπλοκ σε λίγες. Ο Ζάζα υποστηρίζει τη σκληρή γραμμή απέναντι στη Χεζμπολάχ και γι’ αυτό το λόγο συνομιλεί συχνά και ίσως συναλλάσσεται με τον Μπιν Σαλμάν. Πολλοί λένε ότι ο Ζάζα είναι το νέο πουλέν του Μπιν Σαλμάν, ο οποίος έχει χάσει την πίστη του στον Χαρίρι αλλά και στην πολιτική διαδικασία στον Λίβανο γενικότερα, και τώρα επενδύει σε πόλεμο στην Υεμένη, Συρία, Κατάρ κι αλλού.
Παραπέρα, οι κάλπες δεν άλλαξαν πολλά, όπως δεν άλλαξαν οι μαζικές διαδηλώσεις του 2015-16. Σίγουρα άλλαξε αρκετά πράγματα ο πόλεμος στη Συρία (και οι 1.5 εκατομμύρια πρόσφυγες στην χώρα), αλλά γενικά το Λιβανέζικο πολιτικό σύστημα αποδεικνύεται ατσαλένιο, σε πείσμα όσων «ειδικών» έγραφαν για «αποτυχημένο κράτος».Φυσικά, ο ελέφαντας στο δωμάτιο παραμένει και δεν είναι άλλος από το τεράστιο δημόσιο χρέος της χώρας. Αυτό θα κληθεί να αντιμετωπίσει η νέα κυβέρνηση και το ΔΝΤ ανυπομονεί να κάνει τον Λίβανο… Ελλάδα με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Αν οι εκλογές άλλαζαν τα πράγματα θα ήταν παράνομες
Για τις εναλλακτικές, ριζοσπαστικές πολιτικές δεν ήταν μια καλή ημέρα η χτεσινή. Πότε είναι οι εκλογές άλλωστε καλή μέρα για τέτοιου είδους κινήματα; Ήδη η ανακοίνωση των αποτελεσμάτων έβγαλε κόσμο στο δρόμο, σε μια ad hoc διαδήλωση έξω από το Υπουργείο Εσωτερικών με αίτημα την αλλαγή του εκλογικού νόμου και την παραίτηση της παλιάς πολιτικής τάξης.
Στο επίπεδο της πολιτικής διανομής της εξουσίας οι εκλογές ανέδειξαν λίγο πολύ τα ίδια κόμματα και πρόσωπα. Κάποιοι βγήκαν περισσότερο ενισχυμένοι από άλλους, αλλά δυστυχώς δεν υπήρξε η ριζική ανανέωση που πολλοί έλπιζαν στην κοινωνία των πολιτών. Η αποχή ήταν ακόμα μεγαλύτερη από τις προηγούμενες εκλογές με ποσοστό μικρότερο του 50%.Οι αιτίες για αυτό είναι πολλές, άλλες διαχρονικές, κάποιες συγκυριακές. Οι μόνιμες είναι η μεγάλη διασπορά του Λιβάνου σε όλον τον πλανήτη (π.χ. ο Τεμερ της Βραζιλίας είναι λιβανέζικης καταγωγής), ο χαρακτήρας των εκλογών, όπου χρήματα αλλά και η στενή σχέση των κομμάτων με κοινωνικές παροχές ελλείψει ενός δίκαιου κοινωνικού κράτους έχουν μεγάλη επιρροή, αλλά και νέες αιτίες που αφορούν στην ΜΚΟποίηση πολλών ριζοσπαστικών πρωτοβουλιών, η απογοήτευση των Σουνιτών με τον Χαρίρι και των πολιτών με την εκλογική διαδικασία γενικότερα. Περισσότερο ίσως ο πόλεμος στην Συρία και η ακύρωση των ελπίδων των αραβικών εξεγέρσεων ωθούν ψηφοφόρους στην αγκαλιά των παλιών κομμάτων κι αυξάνει την απροθυμία για πειραματισμούς. Οι κομμουνιστές δεν έβγαλαν έδρα, ούτε κάποιο από τα πολιτικά κινήματα της διετίας 2015-16 που μετατράπηκαν σε κόμματα. Οι μόνες έδρες για την κοινωνία των πολιτών πήγαν σε δυο γυναίκες σούπερσταρ των μίντια, γνωστές κυρίως από το γυαλί. Ο δρόμος τελικά δεν είπε την δική του ιστορία. Και για μια εκλογική αναμέτρηση ακόμα, η Έμμα Γκόλντμαν αποδεικνύεται σωστή: αν οι εκλογές άλλαζαν τα πράγματα θα ήταν παράνομες.
Το εκλογικό σκιάχτρο της Χεζμπολάχ, προοίμιο Ισραηλινής επίθεσης στο Λίβανο
Εκτός Λιβάνου το πρόβλημα είναι ήδη η ανάγνωση του εκλογικού αποτελέσματος. Προβοκατόρικες δηλώσεις από το Ισραήλ ότι τώρα πια Λίβανος= Χεζμπολάχ ή δημοσιεύματα στον δυτικό τύπο ότι το Ιράν ελέγχει την χώρα είναι εκ του πονηρού και αποδεικνύουν ότι το Ισραήλ ήδη χτίζει την επόμενη βάση προπαγάνδας για επικείμενη ολική επίθεση. Σε απόλυτους αριθμούς, η Xεζμπολάχ κέρδισε 13 έδρες από τις 128 συνολικά στη βουλή, ένα 10% δηλαδή. Σύμμαχοί της είναι το χριστιανικό σοσιαλδημοκρατικό κόμμα με διπλάσιες έδρες από την ίδια και η Αμάλ, η σιιτική οργάνωση του προέδρου της βουλής, με 16 βουλευτές. Μαζί έχουν μια καλή κοινοβουλευτική δύναμη, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι η συμμαχία είναι ιδεολογικά δεμένη, ούτε αιώνια, και θα χρειαστεί συμμάχους από το αντίπαλο στρατόπεδο για να χτίσει κυβέρνηση.
Η δύναμη της Χεζμπολάχ αυτήν τη στιγμή έγκειται στο ότι αναγνωρίζεται από όλους – εχθρούς και φίλους – ότι με τα όπλα της έσωσε τον Λίβανο από την απειλή του Ισλαμικού Κράτους, αν και η ύπαρξή της μάλλον οδήγησε στην απειλή της χώρας από το Ισλαμικό Κράτος καταρχάς. Το σίγουρο είναι ότι η στρατιωτική συμμαχία της με τον Άσαντ – ακόμα κι αν στηρίζεται σε καθαρά υπαρξιακές ανησυχίες – της έχει κοστίσει ακριβά στον αραβικό δρόμο.
Παρ’ όλα αυτά η στρατιωτική επικράτηση στα συριακά μέτωπα και η χτεσινή εκλογική απόδοση στο Λίβανο αποτελούν ίσως τα μόνα ουσιαστικά εμπόδια απέναντι σε μια δημόσια συμμαχία Ισραήλ-Σαουδικής Αραβίας στην περιοχή. Κι αυτό την κάνει άμεσο στόχο και των δύο, ακριβώς την στιγμή που και οι δύο φαίνεται να έχουν αποφασίσει να επενδύσουν σε μια γενικευμένη πολεμική σύρραξη στην περιοχή.
* Ο Νικόλας Κοσματόπουλος είναι αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικών Σπουδών και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού Οι πολιτικές της βίας και της θάλασσας αποτελούν τα κύρια ερευνητικά και διδακτικά του αντικείμενα. Έχει διδάξει στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, το Πολυτεχνείο της Λωζάνης, το Κολούμπια της Νέας Υόρκης, το Sciences Po του Παρισιού, το Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης, το Πάντειο Πανεπιστήμιο κι αλλού, ενώ επίσης αρθρογραφεί στον ελληνικό και διεθνή Τύπο. Είναι επιβλέπων πλοηγός στο Πλωτό Εργαστήρι της Δράσης και Θεωρίας στην Θάλασσα (www.floatsea.org).