Του Κώστα Κουτσουρέλη
Πολλές εκατοντάδες χιλιόμετρα προς Βορράν, στο μακρινό Εδιμβούργο, το αίτημα έχει ήδη ικανοποιηθεί. Οι Σκώτοι που πρόσφατα ανέκτησαν το εθνικό τους κοινοβούλιο και έχουν πια τοπική κυβέρνηση και First Minister να τους διοικεί, θα κληθούν του χρόνου να αποφανθούν αν επιθυμούν να παραμείνουν επαρχία του Ηνωμένου Βασιλείου ή θα γίνουν ανεξάρτητο κράτος. Λίγο πιο κάτω, Φλαμανδοί και Βαλλώνοι αποδεικνύονται όλο και πιο ανίκανοι να συμβιώσουν στο Βασίλειο του Βελγίου. Το διαζύγιο, προφητεύουν πολλοί, δεν θ' αργήσει.
Λίγα μόλις χρόνια μετά την εξαφάνιση της Σοβιετικής Ένωσης, της Γιουγκοσλαβίας, της Τσεχοσλοβακίας, τα τελευταία πολυεθνικά κράτη της Ευρώπης, κράτη παλαιά και δημοκρατικά αυτή τη φορά, κλονίζονται. Και όχι μόνο της Ευρώπης. Το ενιαίο Σουδάν και η ενιαία Γεωργία ανήκουν στο παρελθόν. Το Ανατολικό Τιμόρ είναι πια ανεξάρτητο. Η κουρδική πορεία προς την ανεξαρτησία μοιάζει αναντίστρεπτη. Σε Τίρανα, Τέτοβο, Πρίστινα, ο λαός ονειρεύεται τη μεγάλη Αλβανία. Σε καμμιά εξηνταριά σημεία του πλανήτη, όπως υπολόγιζε προ καιρού ο Economist, από τη Γροιλανδία και το Θιβέτ ώς το Κεμπέκ και το Νότιο Τιρόλο, και από την Παλαιστίνη και το Κογκό ώς τους Τσετσένους και τους Ταμίλ το αίτημα της εθνικής αυτοδιάθεσης είναι στην πρώτη γραμμή. Από τα 40 ιδρυτικά μέλη του ΟΗΕ, 70 χρόνια μετά, πλησιάζουμε τα 200. Ποιος έχει σειρά;
Πρόκειται για ειρωνεία, απ' αυτές στις οποίες αρέσκεται η ιστορία. Γιατί αν υπήρξε ένα ιδεολόγημα κοινό σε όλα τα πολιτικά στρατόπεδα μεταπολεμικά, αυτό ήταν ο διεθνισμός. Άλλοτε στην προοδευτική και άλλοτε στη φιλελεύθερη εκδοχή του, άλλοτε ως κοσμο– και άλλοτε ώς πολυπολιτισμός, σε Δύση και Ανατολή το σύνθημα που κυριάρχησε ήταν το Sans Frontières – χωρίς σύνορα. Τον προλεταριακό διεθνισμό προέτασσαν κομμουνιστές και αριστεροί, μια ιδεατή αλληλεγγύη των λαών όπου γης. Την “παγκοσμιοποίηση” μας αντιπρότειναν μάνατζερ και τεχνοκράτες, μια οικουμένη όπου κεφάλαια και εμπορεύματα δεν θα γνωρίζουν εθνικούς φραγμούς. Κι ώς χθες ακόμη, προτού η κρίση χτυπήσει την πόρτα μας, πάμπολλοι στην Ευρώπη διακήρυτταν ότι, σ' αυτήν την ήπειρο τουλάχιστον, τα έθνη-κράτη είναι οριστικά ξεπερασμένα.
Για κάθε συνεπή διεθνιστή όλα αυτά τα χρόνια, η καταδίκη του εθνικού κράτους ήταν τελετουργική υποχρέωση. Για τις θηριωδίες της πρόσφατης ιστορίας –τους ρατσισμούς, τους πολέμους, τις γενοκτονίες– έφταιγε πάντα ο πολιτικός εθνικισμός και η κοντόθωρη λογική του. Για τις ανισότητες, τη χρόνια υπανάπτυξη, τη φτώχεια; Ο οικονομικός εθνικισμός, η περιχαράκωση και οι προστατευτισμοί. Τι κι αν όλοι μας ξέρουμε ότι η ιστορία βρίθει από αλληλοσφαγές εντός και μεταξύ δυναστειών, πόλεων-κρατών, θρησκευτικών κοινοτήτων, αυτοκρατοριών, κάθε μορφής καθεστώτων και ιδεολογιών; Τι κι αν επίσης ξέρουμε καλά ότι η εισοδηματική ψαλίδα δεν άνοιξε ποτέ περισσότερο παρά ακριβώς αυτή την περίοδο των ανοιχτών υποτίθεται αγορών και συνόρων;
Είτε μας αρέσει είτε όχι, από τον καιρό της Γαλλικής Επανάστασης καμμιά πολιτική ιδέα δεν αποδείχτηκε ισχυρότερη απ' αυτήν του εθνικού κράτους. Φορείς της μάλιστα ήταν πάντοτε οι πιο δυναμικές, οι πιο προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις. “Η Δεξιά είχε σημαία της τον Βασιλιά, η Αριστερά το Έθνος”, γράφει ο Μπαλζάκ. Εν ονόματι του έθνους πολέμησαν οι Αβράκωτοι στο Βαλμύ και οι γρεναδιέροι της Grande Armée στην Ιένα. Είτε με τον Ελευθέριο Βενιζέλο εδώ σ' εμάς είτε με τους Ουίγους κατά το χτίσιμο της αγγλικής αποικιοκρατίας, αστικός φιλελευθερισμός και εθνική ολοκλήρωση πηγαίνουν παντού χέρι-χέρι.
Και όχι μόνο αυτός! Τι άλλο ήταν ο σοβιετικός κομμουνισμός παρά σημαία ευκαιρίας του μεγαλορωσσικού ηγεμονισμού; Το ραδιοφωνικό διάγγελμα του Στάλιν την επαύριο της ναζιστικής εισβολής, λ.χ., ήταν σωστό ονοματολόγιο εθνομαρτύρων και αγίων της ρωσσικής ορθόδοξης εκκλησίας. Τι άλλο είναι σήμερα ο κομμουνισμός της Κίνας παρά φύλο συκής πάνω στην αληθινή κεντρομόλο δύναμη της αχανούς αυτής χώρας, τον εθνικισμό των Χαν. Τη λεγόμενη “ενωμένη Ευρώπη”, χρειάστηκε η κρίση ώστε να μάθουμε ότι την κυβερνάει, κατά τα συμφέροντά του, το Βερολίνο. Όσο για τις τρομερές και φοβερές “πολυεθνικές”, τράπεζες και άλλες, που υποτίθεται ότι κινούν τα νήματα, η ίδια αυτή κρίση μας έμαθε πόσο αξίζουν όταν δεν βρίσκεται ένα εθνικό κράτος να τους απλώσει χέρι σωτήριο την κρίσιμη ώρα.
Ούτε η μείωση των αποστάσεων, ούτε η έκρηξη του παγκόσμιου εμπορίου, ούτε οι δυνατότητες της νέας τεχνολογίας, ούτε η πλανητική περιβαλλοντική ή οικονομική κρίση άλλαξαν κάτι σ' αυτή την πραγματικότητα. Σφαίρα δημόσια οικουμενική στον ορίζοντα δεν υπάρχει. Ευρωπαίοι φεντεραλιστές, αριστεροί και προοδευτικοί ιδεολόγοι, νεοφιλελεύθεροι και χρηματιστές, γκουρού του one world – όλοι όσοι υποσχέθηκαν κάποτε την κατάργηση των συνόρων, ζουν ένα αβέβαιο παρόν. Τα έθνη όμως είναι πάντα εδώ. Αν δεν μας πείθουν οι λαοί που διεκδικούν την αυτοδιάθεσή τους, ένας Σνόουντεν, ένας Ασσάνζ έχουν να μας κομίσουν δισεκατομμύρια αποδείξεις.