Οι Θεωρίες Διεθνών Σχέσεων, ο Θουκυδίδης και ένα Δικαστήριο για τη Γάζα

Του Γιώργου Ρήγα

Οι απολογητές της στάσης της Δύσης σε σχέση με τη γενοκτονία που συντελείται στη Γάζα συχνά επικαλούνται τη φράση του Πάλμερστον περί μη ύπαρξης φιλιών αλλά συμφερόντων στις διεθνείς σχέσεις. Ο σαφής υπαινιγμός δεν είναι άλλος από το να δώσουμε προτεραιότητα στη γεωπολιτική και να αφήσουμε στην άκρη τους όποιους παρελκυστικούς συναισθηματισμούς. Για την ιστορία ο Πάλμερστον είπε τα συγκεκριμένα λόγια στο πλαίσιο μιας αγόρευσης του στη Βουλή των Κοινοτήτων το 1850 με την ιδιότητα του Υπουργού Εξωτερικών. Στα 174 χρόνια που μεσολάβησαν από τότε ευτυχώς έχει υπάρξει μεγάλη πρόοδος και στο πεδίο της μελέτης των Διεθνών Σχέσεων. Ως εκ τούτου, έχουν αναπτυχθεί μια σειρά από σχολές και προσεγγίσεις για την καλύτερη κατανόηση της διάδρασης μεταξύ των οργανωμένων ανθρώπινων κοινοτήτων. Συγκεκριμένα υπάρχει η ρεαλιστική, η φιλελεύθερη, η μαρξιστική, η καπιταλιστική, η κονστρουκτιβιστή προσέγγιση καθώς και ένα σωρό ακόμα παραφυάδες των παραπάνω. Όλες αυτές οι θεωρίες, που συχνά αλληλοσυμπληρώνονται, αναπτύχθηκαν γιατί τα προς εξήγηση φαινόμενα είναι πολύ σύνθετα για να κατανοηθούν στη βάση μαύρο-άσπρο ή καλύτερα συμφέρον-ασύμφορο.

Προς αποφυγή παρεξηγήσεων η έννοια του συμφέροντος δεν είναι άσχετη με την κατανόηση των διεθνών σχέσεων και συνακόλουθα βρίσκεται στο πυρήνα της πιο παλιάς προσέγγισης, αυτής του ρεαλισμού. Τον συγκεκριμένο μάλιστα τρόπο σκέψης απηχεί και η ρήση του Πάλμερστον γιατί ίσως ο πιο σοβαρός δάσκαλος της δεν είναι άλλος από τον κορυφαίο ιστορικό της ελληνικής αρχαιότητας, τον Θουκυδίδη. Όμως, όπως καλά ξέρουν όσοι έχουν διαβάσει έστω μέρος του έργου του, ο ιστορικός του πελοποννησιακού πολέμου δεν αρκείται στην παρουσίαση των συμφερόντων των εμπολέμων. Αντίθετα αυτό που ξεχωρίζει τα γραπτά του είναι οι περίφημες δημηγορίες, δηλαδή η σύνοψη των λόγων των πρωταγωνιστών σε διάφορες κρίσιμες καμπές του πολέμου. Μάλιστα κάποιοι από αυτούς τους λόγους, όπως ο γνωστός Επιτάφιος του Περικλή, θα μπορούσαν κάλλιστα να αποδοθούν ως προπαγάνδα που ο Θουκυδίδης τους διασώζει γιατί απλά καταλαβαίνει πόσο σημαντικό για την κατανόηση ιστορικών γεγονότων είναι το πως αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους οι άμεσα εμπλεκόμενοι σε αυτά.

Με άλλα λόγια, όση και να είναι η βαρύτητα των συμφερόντων δεν θα πρέπει ποτέ να παραβλέπουμε τα υποκείμενα που αφορούν την κάθε διαμάχη, τις επιδιώξεις αυτών των υποκειμένων, και τέλος τα ιδεολογικά, πολιτικά, και θρησκευτικά πιστεύω που συνδιαμόρφωσαν αυτές τις επιδιώξεις. Και όποιος θεωρεί ότι αυτά είναι ψιλά γράμματα σε σχέση με τη συνεχιζόμενη τραγωδία στη Γάζα, ας προσπαθήσει να υποδείξει το συμφέρον που έχουν οι ΗΠΑ από την παροχή τυφλής και άνευ όρων στήριξης σε ένα κράτος που η ύπαρξη του τις αποξενώνει από μια περιοχή με στρατηγικά ενεργειακά αποθέματα. Δηλαδή γιατί οι ΗΠΑ δεν στέκονται στο πλευρό των μουσουλμανικών κρατών στων οποίων το υπέδαφος τυγχάνει να βρίσκεται άφθονο πετρέλαιο και φυσικό αέριο; Ο γρίφος λύνεται όταν πάψουμε να εστιάζουμε στο ευρύτερο γεωπολιτικό συμφέρον της υπερδύναμης και αντίθετα αρχίζουμε να δίνουμε βάση στο στενό συμφέρον του πολιτικού προσωπικού της καθώς και την ιδεολογική διαπαιδαγώγηση αυτού. Η πλήρης απάντηση στο πως σημειώθηκε το παραπάνω παράδοξο υπάρχει στην εμπεριστατωμένη μελέτη των κορυφαίων στις Διεθνείς Σχέσεις καθηγητών Stephen Walt και John Mearsheimer.

Στο βαθμό λοιπόν που στην εξωτερική πολιτική μετράνε και οι αξίες, καλό είναι να θυμόμαστε τι είναι αυτό που μας κάνει πολιτισμένους ανθρώπους και άρα μας επιβάλει να υψώνουμε ανάστημα απέναντι στη συντελούμενη γενοκτονία στη Γάζα. Και αν η λέξη είναι για κάποιους βαριά, ας μας υποδείξουν κάποια άλλη αφού πρώτα δουν μερικά από τα αμέτρητα βίντεο που τεκμηριώνουν μέρος από τους χιλιάδες νεκρούς στη Γάζα τους τελευταίους τρεις μήνες. Και αν αυτό για κάποιους εξακολουθεί να παραμένει φτηνός λαϊκισμός ευτυχώς υπήρξε η πρωτοβουλία ενός κράτους όπου σε μια λεπτομερή έκθεση 84 σελίδων περιγράφει με επιστημονικό τρόπο γιατί η τραγωδία της Γάζας αντιστοιχεί σε αυτό που ο νομικός πολιτισμός της ανθρωπότητας έχει ορίσει ως γενοκτονία.

Ίσως από μια ειρωνεία της τύχης η χώρα που κίνησε τη διαδικασία εναντίον του Ισραήλ είναι η Νότιος Αφρική που στο συλλογικό θυμικό είναι ταυτισμένη με μια ακραία μορφής ρατσιστικής αποικιοκρατίας που τελείωσε σχετικά πρόσφατα διότι, σε μεγάλο βαθμό, δε σύναδε με τις διακηρυγμένες αξίες της Δύσης. Είναι χαρακτηριστικό πως η χειραφέτηση της Νοτίου Αφρικής χαιρετίστηκε και νομιμοποιήθηκε από το σύνολο του πολιτικού και πνευματικού κόσμου της Δύσης.

Πάλι οι ρεαλιστές, που ξέροντας καλύτερα από εμάς τους αδαείς συνιστούν τόσο καιρό σιωπηλή ανοχή στη γενοκτόνο πολιτική του Ισραήλ, θα ισχυριστούν πως όλο αυτό είναι θεατρινισμοί άνευ ουσίας. Πράγματι, οι πιθανότητες το Ισραήλ να καταδικαστεί από τους 15 δικαστές που εκπροσωπούν τα 5 μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ συν άλλες 10 χώρες που παραδοσιακά βρίσκονται κοντά στις πρώτες, είναι λίγες αλλά όχι τελείως αμελητέες.

Το βασικό στη συγκεκριμένη διαδικασία είναι ότι το Ισραήλ θα υποστεί τη βάσανο να κάτσει στο εδώλιο του κατηγορουμένου. Η ουσία της υπόθεσης είναι απλή όχι μόνο εξαιτίας των συνεπειών της άνευ προηγουμένου επιθετικότητας του Ισραήλ στη Γάζα, αλλά και επειδή οι στρατιώτες και η πολιτική ηγεσία του Ισραήλ έχουν κατ’ επανάληψη προκρίνει γενοκτόνες προσεγγίσεις. Για να έχουμε μια τάξη μεγέθους, οι Ναζί όχι απλά δεν διαφήμιζαν το ολοκαύτωμα, αλλά μάλιστα παρουσίαζαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στον Ερυθρό Σταυρό ως κάτι που προσιδίαζε σε κέντρα αναψυχής. Έτσι, ενώ το σενάριο της κατά πλειοψηφία απαλλαγής του Ισραήλ φαίνεται ιδιαίτερα ρεαλιστικό, το χτύπημα στην αξιοπιστία των δυτικών θεσμών δεν θα είναι αδιάφορο και αυτό γιατί το δικαστήριο δεν το στελεχώνουν κάποιοι περαστικοί αχυράνθρωποι αλλά δικαστές με πλούσιο βιογραφικό και διακρίσεις. Και όλοι τους φυσικά ξέρουν τη φήμη των δικαστών καταδίκασαν τον Σωκράτη, τον Χρηστό ή τον Ντρέυφους.

Εν κατακλείδι, ό,τι λάβει χώρα στη Χάγη στις 11 Ιανουαρίου 2024 θα έχει μεγάλη σημασία γιατί υπάρχουν δύο μόνο ενδεχόμενα. Το πρώτο συνίσταται στο να δούμε μια υπέρβαση που θα δώσει μια σημαντική ώθηση στην κατάπαυση του πυρός. Το δεύτερο ενδεχόμενο θα σημάνει πως μια από τις θεμελιώδεις αξίες του σύγχρονου κόσμου, αυτή του διεθνούς δικαίου, θα βρεθεί αποκεφαλισμένη όπως ακριβώς και οι Ερμές στην Αθήνα πριν τη σικελική εκστρατεία και όποιος έχει διαβάσει Θουκυδίδη ξέρει καλά πως αυτή ήταν η αρχή του τέλους για την υπερδύναμη της κλασσικής αρχαιότητας.