του Μιχάλη Γιαννεσκή

Διάφοροι σχολιαστές έσπευσαν να συγκρίνουν τις προτάσεις του ΔΝΤ με πολιτικά προγράμματα όπως του Κόρμπιν στην Βρετανία, με το οποίο ομολογουμένως υπάρχουν κοινά σημεία. Όμως μια προσεκτική ανάγνωση του εγγράφου του ΔΝΤ δείχνει κάτι διαφορετικό. Η φορολόγηση των πλουσίων δεν πρέπει να είναι «υπερβολική». Η δημοσιονομική βιωσιμότητα πρέπει να διατηρηθεί, ιδίως σε χώρες με μεγάλο χρέος. Η αύξηση της εισοδηματικής ανισότητας θεωρείται αναγκαία σε κράτη με μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης. Οι διάφορες διευκρινήσεις και επεξηγήσεις «απαλύνουν» δραστικά τις επιφανειακά ριζοσπαστικές προτάσεις του ΔΝΤ για τη μείωση της ανισότητας.

Το ΔΝΤ στην ουσία προτείνει ότι η αντιλαϊκή δημοσιονομική πολιτική πρέπει να εφαρμόζεται «με το γάντι». Οι προτάσεις του Ταμείου αποτελούν σιωπηρή αναγνώριση ότι το οικονομικοπολιτικό σκηνικό έχει αλλάξει: η αγανάκτηση των εργαζομένων και φορολογουμένων και η πολυπλοκότητα της τρέχουσας κρίσης καθιστούν αναγκαία μια διαφορετική προσέγγιση.

Οι χρηματοπιστωτικές εταιρείες, υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ και άλλων διεθνών οργανισμών και με τη συγκατάθεση των κυβερνώντων, αντιμετωπίζουν την κρίση και τα σκαμπανεβάσματα των αγορών εδώ και πολλά χρόνια εφαρμόζοντας τη γνωστή μέθοδο: ιδιωτικοποιούμε τα οφέλη, κοινωνικοποιούμε τις απώλειες, και αδιαφορούμε για τις κοινωνικές συνέπειες.

Μια κρίση διαφορετική από τις άλλες

Ωστόσο η κρίση του 2008 αποδείχθηκε αρκετά διαφορετική και πιο πολύπλευρη από τις προηγούμενες, όπως το κραχ του 1929. Η παρούσα κρίση του καπιταλισμού συνοδεύεται από το ανεξέλεγκτο ταρακούνημα των τιμών των ενεργειακών πρώτων υλών, τις τεράστιες ζημιές από τις αλλεπάλληλες καταστροφές που επιδεινώνονται συνεχώς λόγω της κλιματικής αλλαγής, και τις επιπτώσεις των πολέμων στη Μέση Ανατολή και αλλού.

Ο έλεγχος της κρίσης γίνεται ολοένα πιο δύσκολος. Οι ανερχόμενες οικονομικές υπερδυνάμεις (Κίνα, Ινδία) ανταγωνίζονται τη Δύση, αναζητώντας μεγαλύτερα μερίδια στις διεθνείς αγορές. Πολλοί όμιλοι επιχειρήσεων, όπως η BlackRock, έχουν εξελιχθεί σε σκιώδεις υπερδυνάμεις, με γιγαντιαία κεφάλαια στη διάθεσή τους που τους δίνουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν τις αγορές περισσότερο από πολλές κυβερνήσεις.  Η παγκοσμιοποίηση έχει δημιουργήσει μια πολυπλοκότητα αλληλοσυγκρουόμενων συμφερόντων, τα οποία εύκολα παρακάμπτουν κρατικούς και διεθνείς περιορισμούς.

Ο έλεγχος των πολιτικών εξελίξεων γίνεται επίσης ολοένα δυσκολότερος. Η επιφόρτιση των εργαζομένων και των φορολογουμένων με τις απώλειες του χρηματοπιστωτικού συστήματος έχει οδηγήσει σε δυσανασχέτηση του πληθυσμού, την οποία έχουν εκμεταλλευθεί οι ακροδεξιοί και λαϊκιστές πολιτικοί στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, με αποτέλεσμα η αντιμεταναστευτική ρητορική τους να απειλεί τις πηγές φτηνού εργατικού δυναμικού. Παράλληλα, η λιτότητα έχει προκαλέσει σημαντική πτώση της κατανάλωσης, περιορίζοντας τα περιθώρια κέρδους των εταιρειών.

Όλες οι παραπάνω εξελίξεις ανησυχούν το ΔΝΤ, και δυσχεραίνουν  τις προσπάθειές του να διατηρήσει την επισφαλή ισορροπία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Η ανάκαμψη δεν φαίνεται στον ορίζοντα

Ο κεϊνσιανισμός προσέφερε έναν τρόπο προσωρινής αντιμετώπισης των επιπτώσεων του κραχ του 1929, συνεχίζοντας τον γνωστό κύκλο «Boom and Bust», δηλαδή ότι μετά από κάθε περίοδο ευημερίας ακολουθεί μια περίοδος ύφεσης, κοκ. Όμως οι μηχανισμοί αναχαίτισης των κρίσεων που ο καπιταλισμός χρησιμοποιούσε στο παρελθόν έχουν πλέον αφανιστεί. Η σημερινή στάση του ΔΝΤ και άλλων οικονομικών πρακτόρων υποδεικνύει την εύλογη αμφιβολία τους ότι η παρούσα ύφεση θα ακολουθηθεί από μια περίοδο ευημερίας και ανάπτυξης.

Αφενός, έχει αρχίσει να γίνεται αντιληπτό ότι το κόστος της «ανάπτυξης» επισκιάζει τα οφέλη  της. Η ραγδαία και ανεξέλεγκτη κατανάλωση των φυσικών πόρων καθιστά την ανανέωσή τους δαπανηρή σε πρώτο στάδιο και αδύνατη σε βάθος χρόνου. Οι δυνατότητες της επιστήμης να αναχαιτίσει τις συνέπειες της ασύστολης ανάπτυξης είναι περιορισμένες. Οι περισσότερες επιστημονικές εξελίξεις χρηματοδοτούνται και προσανατολίζονται με στόχο την αύξηση των πωλήσεων και των κερδών, ενώ οι λύσεις που προφέρουν αφορούν τα συμπτώματα και όχι τα αίτια της εξάντλησης των πόρων, και έχουν εύστοχα συγκριθεί με το πλημμύρισμα ενός μπάνιου: αντί να κλείσουν την βρύση, απλώνουν ολοένα περισσότερες πετσέτες στο πάτωμα.

Αφετέρου, οι προτάσεις του ΔΝΤ αποτελούν έμμεση παραδοχή ότι το ζωνάρι των φτωχών πολιτών δεν σφίγγει άλλο, και ότι μερικές υποτυπώδεις παραχωρήσεις είναι αναγκαίες. Η κάλυψη των απωλειών των εταιρειών μέσω πολιτικών λιτότητας πλησιάζει τα όρια της, καθότι οι αντιδράσεις του πληθυσμού που επιβαρύνεται με το κόστος τους γίνονται ολοένα πιο απρόβλεπτες.  Ριζοσπαστικές προτάσεις πολιτικών – όπως του Κόρμπιν – που πριν μερικά χρόνια θεωρούνταν ουτοπικές έχουν αρχίσει να βρίσκουν απήχηση σε πολλά κοινωνικά στρώματα.

Ο ορίζοντας είναι οι επόμενες εκλογές

Κάθε νεοφιλελεύθερος ηγέτης θα μπορέσει να εντοπίσει στις προτάσεις του ΔΝΤ επιχειρήματα για να μην αλλάξει την πολιτική που εφαρμόζει στη χώρα του  μέχρι σήμερα, διότι οι μακροπρόθεσμες εξελίξεις δεν τον απασχολούν. Ο στόχος των πολιτικών είναι να κερδίσουν τις επόμενες εκλογές, και η βραχυπρόθεσμη πολιτική τους στοχεύει, σχεδόν αποκλειστικά, στο να φέρει εις πέρας μια εκλογική πλεκτάνη που θα τους προσφέρει την εξουσία και μέσω αυτής την εξυπηρέτηση των συμφερόντων που αντιπροσωπεύουν.

Καθώς όλες οι οικονομικές ελίτ ασπάζονται τις αρχές του νεοφιλελευθερισμού, το διακύβευμα των εκλογών είναι σε ποιες ελίτ θα παραχωρηθεί η κρατική υποστήριξη και η εκμετάλλευση των κρατικών πόρων, μέσω των κομμάτων που χρηματοδοτούνται από αυτές. Το ΔΝΤ εκτελεί χρέη ενός μεσολαβητή που προσπαθεί να επισημάνει στους κερδοσκόπους ότι «το καζάνι βράζει» και πρέπει να είναι πιο προσεκτικοί.

Όσο και να πανηγυρίζουν εφημερίδες σαν τον Guardian, ερμηνεύοντας αισιόδοξα – αν όχι αφελώς – την προτροπή του ΔΝΤ για την αύξηση της φορολογίας των πλουσίων, το Ταμείο δεν μετατράπηκε ξαφνικά σε φιλανθρωπικό ίδρυμα. Απλά συνεχίζει το έργο του, συνιστώντας στις οικονομικές ελίτ να υιοθετήσουν μια διαφορετική προσέγγιση και ρητορική στο μέλλον. Τους υπενθυμίζει ότι εφόσον η φορολόγηση τους έχει μειωθεί από 62% σε 35% μέσα σε 30 χρόνια, μια υποτυπώδης («μη υπερβολική») αύξησή της θα βοηθήσει να καταπραϋνθούν τα πλήθη και θα επιτρέψει τη διαιώνιση της συσσώρευσης πλούτου, αποφεύγοντας κοινωνικές και πολιτικές αναταραχές.

Βέβαια, καμία ελίτ δεν επιβίωσε στον παρελθόν προσφέροντας μόνο «άρτον και θεάματα» στους φτωχούς. Συχνά, για την αντιμετώπιση κοινωνικών αναταραχών και την συνέχιση της οικονομικής βαρβαρότητας, κατέφευγαν στη χρήση κατασταλτικών και στρατιωτικών μηχανισμών και στη σκόπιμη πρόκληση πολεμικών συγκρούσεων. Ωστόσο στη σημερινή συγκυρία, λόγω των πολύπλοκων συνιστωσών της παγκοσμιοποίησης, οι συνέπειες της χρήσης τέτοιων μεθόδων είναι απρόβλεπτες. Οι προτάσεις του ΔΝΤ δεν αποτελούν τίποτε άλλο παρά μια προσπάθεια να κρατήσει και την πίτα της παγκοσμιοποίησης ολάκερη και τον σκύλο της πλουτοκρατίας χορτάτο.