Της Μαλάκ Ματάρ*

 

Λέγομαι Μαλάκ Ματάρ, είμαι 24 ετών, παλαιστίνια καλλιτέχνις και συγγραφέας, από τη Λωρίδα της Γάζας. Έχω πολλές αναμνήσεις, άλλες ευτυχείς κι άλλες φρικιαστικές, από από τα παιδικά μου χρόνια στη Λωρίδα.

Η ευτυχής πλευρά ήταν η οικογενειακή μας ζωή, γεμάτη πολιτισμό, τέχνη και λογοτεχνία.

Ο θείος μου είναι καθηγητής Καλών Τεχνών και διεθνώς αναγνωρισμένος καλλιτέχνης, κι αυτός καθοδήγησε τα πρώτα μου βήματα. Ο παππούς μου ήταν παθιασμένος με την ποίηση και τη λογοτεχνία, ειδικά την ποίηση του Μαχμούτ Νταρουίς (Mahmoud Darwish), η μητέρα μου είναι καθηγήτρια αγγλικών και θεατρική συγγραφέας και τραγουδάει όμορφα, αν και αποκλειστικά για τους μαθητές και την οικογένειά της.

Το σπίτι των παππούδων μου επηρέασε τις οπτικές μου μνήμες, μικρή. Ο κήπος με τις πορτοκαλιές, τις ελιές, τη λεμονιά, το γιασεμί που μαζεύαμε συχνά, καθώς και οι κορνιζαρισμένες αφίσες των Λουλουδιών του Βαν Γκογκ, των Χορευτριών των Έντγκαρ Ντεγκά, έργα του Σλίμαν Μανσούρ, Πικάσο, έργα του μάρτυρα Φάθι Γκαμπiν, που πέθανε πρόσφατα, καθώς το Ισραήλ του απαγόρευσε τη μετακίνηση για να λάβει φαρμακευτική αγωγή, για νόσο των πνευμόνων. Τα τελευταία του λόγια ήταν, “το μόνο που απαιτώ και θέλω είναι να αναπνεύσω”.

Οι οικογενειακές αναμνήσεις αυτές ενίσχυσαν και βάθυναν τη σύνδεσή μου με τη γη της Παλαιστίνης. Η παιδική μου ηλικία τελείωσε το 2008, όταν πήγα στο σχολείο για να δώσω τις τελικές μου εξετάσεις. Μας έδιωξαν από τις τάξεις. Οι δάσκαλοι φώναζαν «Χαρμπ» που σημαίνει «πόλεμος» στα αραβικά. Ήταν μια σουρεαλιστική σκηνή, μιας άνυδρης κρύας μέρας, και εκατοντάδες από μας, με τις στολές της UNRWA* δεν ήξεραν πού να πάνε. Η μαμά μου ήρθε και πήρε από το σχολείο κι εμένα και τον αδερφό μου, και το μόνο που σκεφτόμουν ήταν οι εξετάσεις μου και πότε θα μπορέσω να τις δώσω. Δεν ήξερα ότι ήταν η αρχή μιας μακράς περιόδου κατά την οποία θα επιβίωνα ως παιδί των διαρκών πολέμων.

Σήμερα, η γενοκτονία συνεχίζεται στη Λωρίδα της Γάζας. Είμαι εξοργισμένη που ο κόσμος δεν μπόρεσε να σταματήσει την πιο φρικτή γενοκτονία του αιώνα. Το οκτάχρονο παιδί μέσα μου, που δραπετεύει από τον βομβαρδισμό του 2008, ακόμα αναρωτιέται πώς ο κόσμος άφησε να συμβεί αυτός ο πόλεμος του 2008 σε έναν τόπο που ο μισός πληθυσμός είναι παιδιά; Πώς άφησε ο κόσμος να γίνει ο πόλεμος του 2012; Πώς άφησε ο κόσμος 52 ημέρες συνεχών σφαγών το 2014, τις σφαγές το 2021, το 2022;

Ακόμα δεν χωράει ο νους μου πώς ένας άνθρωπος με σώας τας φρένας θα επέλεγε να αδιαφορήσει για όλη την ιστορία της καταπίεσης, της προσφυγιάς, της εθνοκάθαρσης, των σφαγών, της κατοχής, και θα επέλεγε να διαβάζει την ιστορία με απαρχή την 7η Οκτωβρίου.

Το 2014, ήταν ο τρίτος πόλεμος που είδα στη Λωρίδα της Γάζας. Έγινα μάρτυρας της πιο φρικιαστικής σκηνής, όταν βομβαρδίστηκε το σπίτι της γειτόνισσάς μας, και το κορμί της κομματιάστηκε. Στη γειτονιά μου στόχευαν το ένα σπίτι μετά το άλλο. Κάθε μέρα οι πιθανότητες επιβίωσης μειώνονταν. Ήταν πολυτέλεια ακόμη και να μιλάμε για φόβο, αφού όλοι περιμένουν τη σειρά τους να πεθάνουν. Βρέθηκα να σχεδιάζω με μολύβια τι περνούσα και μετά να χρησιμοποιώ ακουαρέλα, που μου την είχε χαρίσει το σχολείο. Η τέχνη βοήθησε την κατανόηση και τη διαφυγή, αλλά κοιτάζοντας πίσω σε αυτά τα έργα, παράλληλα τεκμηρίωνε και αντανακλούσε το χρόνο που προστέθηκε στην Ιστορία της Γάζας.

Η τέχνη στην Παλαιστίνη ήταν ένα εξαιρετικό εργαλείο αυτοέκφρασης, αλλά σε μεγάλο βαθμό ήταν και ένας τρόπος αντίστασης στην κατοχή, που απαγόρευε συνεχώς την είσοδο στη Γάζα σε καλλιτέχνες και σε υλικά. Ο Σλιμάν Μανσούρ είναι ένας από τους πιο πρωτοπόρους εικαστικούς καλλιτέχνες, του οποίου τα έργα κατασχέθηκαν τη δεκαετία του 1980, όταν η παλαιστινιακή σημαία απαγορεύτηκε στην Κατεχόμενη Παλαιστίνη. Αυτός και ένας συνάδελφός του προσήχθησαν και ανακρίθηκαν από τους Ισραηλινούς: γιατί τα έργα τους είναι πολιτικά; Γιατί δεν μπορούν απλώς να ζωγραφίσουν λουλούδια και γυμνές γυναίκες;

Οι Παλαιστίνιοι καλλιτέχνες αντανακλούσαν, πράγματι, την κάθε εποχή και τη θέση της Παλαιστίνης. Στο Σλίμαν Μανσούρ, που εκτοπίστηκε βίαια το 1948, η παρουσία της Παλαιστινιακής Γης είναι ισχυρή και ζωτικής σημασίας: ο αυτόχθων λαός στερείται τα βασικά του δικαιώματα στη γη του.

Οι γνώσεις μου περί τα Εικαστικά ξεκίνησαν από την παιδική ηλικία, στο σχολείο, μέσα από τα εβδομαδιαία μαθήματα ιστορίας της τέχνης. Με γοήτευσε η γόνιμη και πλούσια ιστορία της παλαιστινιακής τέχνης και συνδέθηκα βαθιά με την Παλαιστίνη μέσα από τους πίνακες παλαιστίνιων καλλιτεχνών. Για παράδειγμα, τα έργα της Ταμάμ Αλ Ακχαλ (Tamam Al-Akhal) που ζωγράφισε τις μνήμες της από το 1948 όπου αναγκάστηκε να φύγει από τη Γιάφα, την πατρίδα της. Λόγω της κόστους της μελάνης, τα βιβλία τέχνης που είχαμε στο σχολείο τυπώνονταν ασπρόμαυρα και όχι έγχρωμα.

Μεγαλώνοντας με τις μαρτυρίες των παππούδων μου για το δικό τους ταξίδι το 1948, ήμουν πολύ μπερδεμένη ως προς το πού ανήκα. Ανήκω εκεί από όπου κατάγονται οι παππούδες μου ή ανήκω εκεί που γεννήθηκα; Εκείνο που δεν αμφισβήτησα ποτέ, όμως, ήταν η σύνδεσή μου με τη Γάζα και τη θάλασσα της που κόβει την ανάσα. Ως καλλιτέχνις, κοιτάζοντας προσεκτικά την παλαιστινιακή τέχνη, εμβαθύνεται η σύνδεσή μου με την κατεχόμενη Παλαιστίνη και μου γεννάται νοσταλγία για μια γη που δεν μπορώ να αγγίξω, καθώς οι Παλαιστίνιοι από τη Γάζα δεν μπορούν να ταξιδέψουν πουθενά αλλού στην Παλαιστίνη. Ενώ τα πρώτα μου έργα ήταν μια προσωπική έκφραση της ασφυξίας που με έκανε να αισθάνομαι η πολιορκία, μια έκφραση της θλίψης των αγαπημένων μου και του τραύματος των πολέμων, παράλληλα, αυτά τα ίδια έργα ήταν η πολιτική αντανάκλαση της ζωής στη Γάζα μέσα απ’ τα μάτια ενός νέου ανθρώπου. Με τη δουλειά μου, γιορτάζω την κληρονομιά, το τοπίο, τους στενούς οικογενειακούς δεσμούς αλλά και τη μεγάλη πορεία της επιστροφής, τότε που η νεολαία της Γάζας διαμαρτυρήθηκε ειρηνικά κοντά στα τείχη ζητώντας τον τερματισμό του στρατιωτικού αποκλεισμού. Αρκετές εκατοντάδες δολοφονήθηκαν, συμπεριλαμβανομένων γιατρών και δημοσιογράφων. Θυμηθείτε τι έγινε: οι ειρηνικές διαδηλώσεις κατεστάλησαν από στρατιωτικούς ελεύθερους σκοπευτές και δακρυγόνα. Ο Αχμάντ Αμπού Αρτιμέχ (Ahmad Abu Artimeh), που συνέλαβε την ιδέα της Μεγάλης Πορείας της Επιστροφής, ένας ακτιβιστής της ειρήνης, δέχτηκε επίθεση και το σπίτι του βομβαρδίστηκε, ο γιος του σκοτώθηκε κι ο ίδιος τραυματίστηκε σοβαρά.

Η προσωπική μου ζωή, λοιπόν, ήταν πολιτική και ήταν εμπνευσμένη από την πατρίδα μου και τον αγώνα του λαού μου. Κατά τη διάρκεια της τωρινής γενοκτονίας, οι καλλιτέχνες εκτοπίστηκαν με τις οικογένειές τους σε σκηνές, αλλά το έργο τους δεν έπαψε ποτέ να αντικατοπτρίζει τον αγώνα των εκτοπισμένων, την έλλειψη τροφής, υγειονομικής περίθαλψης, την απώλεια οικογένειας και φίλων. Τα έργα των Ραέντ Ίσσα (Raed Issa) και Μιάσρα Μπαρούντ (Miassra Baroud) τα αντικατοπτρίζουν όλα αυτά, μόνο με τη χρήση μολυβιών και μελανιού, δεδομένης της έλλειψης υλικών τέχνης.

Το Ισραήλ δεν θα σταματήσει ποτέ να δολοφονεί ζωές και ελπίδες όσων είμαστε Παλαιστίνιοι, αλλά σήμερα η ύπαρξή μας, η επιβίωσή μας είναι πιο σημαντική από κάθε φορά. Το πνεύμα μας δεν θα λυγίσει ποτέ και θα συνεχίσουμε να αντιστεκόμαστε μέχρι να απελευθερωθεί η Παλαιστίνη. Το χρώμα έχει εξαφανιστεί από τη δουλειά μου αλλά δεν θα σταματήσω ποτέ να καταγράφω και να αποδεικνύω τις θηριωδίες της κατοχής. Οι ερχόμενες γενιές της Παλαιστίνης δεν θα ξεχάσουν και δεν θα συγχωρέσουν, και ο ρόλος των καλλιτεχνών θα παραμείνει η διασύνδεση των γενεών μέσω συναισθημάτων, σχεδίων, ζωγραφικής, γραφής και όλων των μέσων έκφρασης.

Ήμουν ένα από τα ένα εκατομμύριο παιδιά από τη Γάζα που γεννήθηκαν σε πολιορκία, που τρομοκρατούνται συνεχώς από τον αμερικανικό, τον ευρωπαϊκό και τον ισραηλινό στρατό, που παραμένουμε τα πιο απανθρωπισμένα και περιθωριοποιημένα παιδιά του κόσμου.  Δεν έχω διαβάσει ούτε ένα παιδικό βιβλίο για παιδιά που επέζησαν από πολέμους που να μην το νιώσω κομμάτι μου. Γι αυτό, το 2021, που η οικογένειά μου και εγώ γίναμε μάρτυρες του πολέμου στη Γάζα, το Μάη του 2021, η μικρότερη αδερφή μου με ενέπνευσε να κάνω το πρώτο παιδικό βιβλίο από τη Γάζα του οποίου η ιστορία εμπνεύστηκε από το ταπεινό ταξίδι μου ως παλαιστίνια φιλόδοξη ζωγράφος. Το βιβλίο είναι αφιερωμένο σε όλα τα παιδιά από την Παλαιστίνη και όχι μόνο. Ειδικά όμως στα δεκάδες χιλιάδες παιδιά που σκοτώθηκαν και οι σοροί τους βρίσκονται ακόμα κάτω από τα ερείπια. Λυπάμαι που ο κόσμος είναι πολύ σκληρός και τα παιδιά είναι πολύ όμορφα για να αντέξουν μια τέτοια βαρβαρότητα. Ο αγώνας θα συνεχιστεί και οφείλετε να αγωνιστείτε για τον κόσμο που θέλετε για τα παιδια και τα εγγόνια σας. Λευτεριά στην Παλαιστίνη!

 

*οργάνωση του ΟΗΕ για τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες

 

** Το κείμενο αυτό αποτελεί μετάφραση της ομιλίας της Μαλάκ Ματάρ, που δόθηκε μέσω τηλεδιάσκεψης, στην εκδήλωση «Παλαιστίνη – γεωγραφίες του εποικισμού» που οργάνωσε στη Νομική η Αναμέτρηση, τον περασμένο Ιούνιο. Την απόδοση στα ελληνικά έκανε η Λαμπρινή Θωμά.