Τη Δευτέρα 7/04, πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση της «Πρωτοβουλίας για Δημόσιο, Ασφαλή και Ποιοτικό Σιδηρόδρομο», η οποία συγκροτήθηκε ως αντίδραση στο έγκλημα των Τεμπών και στην προσπάθεια συγκάλυψής του, με σκοπό την προώθηση ασφαλών και ποιοτικών σιδηροδρομικών μετακινήσεων. Όλοι οι ομιλητές τόνισαν ότι τόσο το προηγούμενο κρατικό καθεστώς όσο και η μεταγενέστερη ιδιωτικοποίηση οδήγησαν σε απαξίωση, πελατειακές σχέσεις και, τελικά, σε εγκληματική διαχείριση. Ο Δημήτρης Καλτσώνης υπογράμμισε πως η ιδιωτικοποίηση αποδείχθηκε πιο επικίνδυνη από το ίδιο το πρόβλημα, οδηγώντας σε πλιάτσικο και υποβάθμιση. Κεντρική θέση στις παρεμβάσεις των ομιλητών, κατείχε η ανάγκη για έναν νέου τύπου δημόσιο φορέα, απαλλαγμένο από τις παθογένειες του παρελθόντος, με θεσμική κατοχύρωση κοινωνικού ελέγχου, συμμετοχή των εργαζομένων και δημοκρατικό σχεδιασμό. Η συνάντηση της Δευτέρας, αποσκοπούσε στο να διευρύνει τον διάλογο και να ενισχύσει τη συλλογική δράση, ώστε να ανοίξει ο δρόμος για ένα διαφορετικό, κοινωνικά υπεύθυνο μοντέλο δημόσιου σιδηρόδρομου.

της Νεκταρίας Ψαράκη

Παρουσιάστηκε η «Πρωτοβουλία για Δημόσιο, Ασφαλή και Ποιοτικό Σιδηρόδρομο» τη Δευτέρα 7 Απριλίου 2025 στις 19.00, σε μία κατάμεστη αίθουσα στην ΕΣΗΕΑ. Την συζήτηση άνοιξε ο Δημήτρης Καλτσώνης καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Όπως είπε, η συνάντηση έχει ως στόχο να παρουσιάσει τις βασικές αρχές και σκέψεις πίσω από την «Πρωτοβουλία για τον δημόσιο, ασφαλή και ποιοτικό σιδηρόδρομο», ενώ ταυτόχρονα επιδιώκεται η συμμετοχή όλων των παρευρισκομένων με ιδέες και προτάσεις για δράσεις. Σημειώνει ότι η πρωτοβουλία προήλθε από επιστήμονες και τεχνικούς που εργάζονται στον τομέα των σιδηροδρόμων και ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι είναι υποστηρικτές της ιδέας ενός νέου δημόσιου σιδηροδρόμου, απαλλαγμένου από τις παθογένειες του παρελθόντος.

Η πρωτοβουλία αυτή αναπτύχθηκε μετά το έγκλημα στα Τέμπη και την απόπειρα συγκάλυψης, και σκοπός της είναι η προώθηση ασφαλών και ποιοτικών σιδηροδρομικών μετακινήσεων. Ο κ. Καλτσώνης ανέφερε ότι έχουν ήδη συγκεντρωθεί πάνω από 100 υπογραφές υποστήριξης για το κείμενο της πρωτοβουλίας και εξέφρασε την ελπίδα ότι η συνάντηση αυτή θα συμβάλει στην εμπλουτισμένη συζήτηση γύρω από το ζήτημα, ενώ τόνισε ότι ο κύριος στόχος είναι να βρεθούν τρόποι διάδοσης της πρωτοβουλίας σε ευρύτερο κοινωνικό επίπεδο, ώστε οι προβληματισμοί αυτοί να γίνουν κτήμα όλων και ενδεχομένως να οδηγήσουν σε θετικές αλλαγές για το μέλλον του σιδηροδρόμου στην Ελλάδα.

Στη συνέχεια τοποθετήθηκαν ο οικονομολόγος, δημοσιογράφος και συγγραφέας, Λεωνίδας Βατικιώτης, ο καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Γιάννης Κουζής και ο μηχανικός, καθηγητής στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Μάκης Ζέρβας.

«Δημιουργία ενός ενιαίου δημόσιου οργανισμού για τη λειτουργία του σιδηροδρόμου, με πλήρη κοινωνικό έλεγχο»

Ο Λεωνίδας Βατικιώτης ανέφερε ότι εργαζόμενοι στους σιδηροδρόμους, επιστήμονες, συνδικαλιστές και πολίτες ανέλαβαν μια σημαντική πρωτοβουλία με στόχο την επαναφορά των σιδηροδρόμων στο δημόσιο. Η πρωτοβουλία αυτή προέκυψε ως αντίδραση στην τραγωδία των Τεμπών και είχε σκοπό να φέρει στο προσκήνιο την ανάγκη για τη δημιουργία ενός δημόσιου, ασφαλούς και ποιοτικού σιδηρόδρομου, ο οποίος θα υπηρετεί τις ανάγκες του ελληνικού λαού και δεν θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα των μεγάλων ιδιωτικών επιχειρήσεων.

Ο Λεωνίδας Βατικιώτης αναφέρθηκε στην πρωτοβουλία αυτή ως μια φυσική συνέχεια των κοινωνικών αγώνων που ξεκίνησαν μετά το έγκλημα στα Τέμπη. Όπως είπε, πλέον όλοι οι πολίτες γνωρίζουν ποιος ευθύνεται για το έγκλημα. «Μια έρευνα της Public Issue (Μάρτιος 2025) κατέδειξε πως το 60% των πολιτών θεωρούσαν υπεύθυνη την ιδιωτικοποίηση του ΟΣΕ», είπε.

Ο Λεωνίδας Βατικιώτης μίλησε για την ιστορία της ιδιωτικοποίησης των σιδηροδρόμων στην Ελλάδα, η οποία ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του ’90. Η διαδικασία επιταχύνθηκε τη δεκαετία του 2000, όταν οι κυβερνήσεις προώθησαν τον διαχωρισμό του ΟΣΕ σε επιμέρους εταιρείες, και ολοκληρώθηκε με την πλήρη ιδιωτικοποίηση του το 2022. Σχολίασε χαρακτηριστικά: «Αυτή η πορεία της ιδιωτικοποίησης οδήγησε σε δραματική υποβάθμιση των υποδομών και σε ελλείψεις στις συνθήκες ασφαλείας. Ο σιδηρόδρομος δεν είναι απλά μια υπηρεσία, είναι ένα κοινωνικό αγαθό που πρέπει να παρέχεται στον λαό με ασφάλεια και αξιοπρέπεια».

Περιέγραψε πώς η πολιτική των ιδιωτικοποιήσεων είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη αποδιάρθρωση του σιδηροδρομικού δικτύου, ενώ οι επενδύσεις για την αναβάθμιση των υποδομών ήταν άφαντες.

Ο Λεωνίδας Βατικιώτης παρουσίασε τη δική του πρόταση για την επαναφορά των σιδηροδρόμων στο δημόσιο. Έφερε το ζήτημα των επενδύσεων σε υποδομές, της αναβάθμισης της ποιότητας των υπηρεσιών και της πρόσβασης στο δίκτυο για όλους τους πολίτες, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης. Η πρόταση περιλάμβανε τη δημιουργία ενός ενιαίου δημόσιου οργανισμού για τη λειτουργία του σιδηροδρόμου, με πλήρη κοινωνικό έλεγχο και συμμετοχή των πολιτών. Χαρακτηριστικά είπε: «Η κοινωνία πρέπει να αναλάβει τον έλεγχο των σιδηροδρόμων, όχι μόνο για να διασφαλίσει την ασφάλεια των επιβατών, αλλά και για να εγγυηθεί την ποιότητα των υπηρεσιών».

Για τον Λεωνίδα Βατικιώτη, η ανάπτυξη ενός δημόσιου και σύγχρονου σιδηροδρομικού συστήματος είναι συνώνυμο με την κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό σημαίνει ότι οι μεταφορές δεν μπορούν να αποτελούν πεδίο κερδοφορίας για ιδιωτικά συμφέροντα, αλλά ένα αγαθό που υπηρετεί το σύνολο της κοινωνίας, δίνοντας έμφαση στη στήριξη των πιο αδύναμων κοινωνικών ομάδων.

Ο Λεωνίδας Βατικιώτης ολοκλήρωσε την ομιλία του τονίζοντας την ανάγκη για τη δημιουργία μιας ευρείας, ανοιχτής ομάδας εργασίας που θα προωθούσε την ιδέα των δημόσιων σιδηροδρόμων. Η ομάδα αυτή θα αναλάμβανε τη συλλογή υπογραφών, τη διοργάνωση συναντήσεων με άλλες κοινωνικές οργανώσεις και την προώθηση ενός νομοσχεδίου που θα προέβλεπε την επιστροφή του σιδηροδρόμου στο δημόσιο. Παράλληλα, ο ίδιος επεσήμανε:

«Δεν είναι μόνο η πολιτική βούληση που θα μας φέρει το αποτέλεσμα, αλλά η οργανωμένη δράση της κοινωνίας. Ο σιδηρόδρομος πρέπει να ξαναγίνει δημόσιο αγαθό, χωρίς περιορισμούς και εξαιρέσεις για λίγους».

Κλείνοντας, υπογράμμισε τη σημασία της ενεργής συμμετοχής όλων των πολιτών και των τοπικών κοινωνιών στον έλεγχο και τη λειτουργία του συστήματος. «Μόνο με τη συντονισμένη προσπάθεια της κοινωνίας», τόνισε, «θα μπορέσουμε να ξαναφέρουμε τον σιδηρόδρομο στην υπηρεσία του λαού».

«Αποϊδιωτικοποίηση, τεχνολογική αναβάθμιση, βελτίωση και ενίσχυση ανθρώπινου δυναμικού και εργασιακών σχέσεων»

Στη συνέχεια το λόγο πήρε ο Γιάννης Κουζής, ο οποίος επικεντρώθηκε σε 7 βασικούς άξονες, τονίζοντας τη σημασία της επαναφοράς του σιδηροδρόμου στο δημόσιο τομέα και της αποϊδιωτικοποίησης του. Ο Κουζής επεσήμανε ότι η κοινωνία πλέον αντιλαμβάνεται τις συνέπειες της ιδιωτικοποίησης, καθώς και τον σημαντικό ρόλο του κράτους στη συγκάλυψη αυτών των προβλημάτων.

Εξήγησε ότι η πρόταση για την αποϊδιωτικοποίηση δεν αφορά απλώς την επιστροφή του σιδηροδρόμου στον κρατικό έλεγχο, αλλά την ανάγκη για έναν πραγματικό δημόσιο έλεγχο. «Ο σιδηρόδρομος πρέπει να λειτουργεί με διαφάνεια και να επιτρέπει τη συμμετοχή των εργαζομένων και της κοινωνίας στις αποφάσεις», είπε. Ο Κουζής επανέλαβε ότι η αναβάθμιση του σιδηροδρόμου απαιτεί όχι μόνο τεχνολογική αναβάθμιση, αλλά και τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού που εργάζεται στον τομέα, καθώς το υπάρχον προσωπικό είναι ανεπαρκές.

Επιπλέον, αναφέρθηκε στην ανάγκη για μια συνολική αναβάθμιση των εργασιακών σχέσεων, τονίζοντας ότι οι εργασιακές συνθήκες στον τομέα ήταν υποβαθμισμένες λόγω των πολιτικών των μνημονίων και του «μεταμνημονιακού δικαίου». Ο Κουζής τόνισε ότι δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική πρόοδος χωρίς την αναβάθμιση αυτών των συνθηκών, καθώς η υποβάθμιση του προσωπικού επηρεάζει άμεσα την ποιότητα των υπηρεσιών.

Όσον αφορά τα εμπόδια που μπορεί να συναντήσει η διεκδίκηση για την επιστροφή του σιδηροδρόμου στο δημόσιο, ο Κουζής αναγνώρισε ότι τα οικονομικά συμφέροντα και οι πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελούν τις βασικές τρικλοποδιές, αφού η Ε.Ε. προωθεί την απελευθέρωση των αγορών και την ιδιωτικοποίηση. Ωστόσο, ο Κουζής τόνισε ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι δεσμεύσεις που έχουν προκύψει από τα μνημόνια και το μεταμνημονιακό πλαίσιο, οι οποίες περιορίζουν την ελευθερία της χώρας να εφαρμόσει μια πολιτική υπέρ του δημόσιου τομέα στους σιδηροδρόμους.

Μεταξύ των επιμέρους αξόνων που παρουσίασε, ο Κουζής ανέφερε και την ανάγκη να διασφαλιστούν οι απαραίτητες υποδομές για τον σιδηρόδρομο, οι οποίες να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες και τεχνολογικές εξελίξεις, ακολουθώντας τα παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών που έχουν ισχυρούς δημόσιους σιδηροδρόμους. Η αναβάθμιση των υποδομών και η εισαγωγή νέας τεχνολογίας θεωρείται κρίσιμη για την επανεκκίνηση του σιδηρόδρομου ως βασικό μέσο μεταφοράς στη χώρα.

«Η υποβάθμιση των μεταφορικών υποδομών έστρεψε τους πολίτες στα αυτοκίνητα με ολέθριες περιβαλλοντολογικές επιπτώσεις»

Στη συνέχεια τοποθετήθηκε ο Μάκης Ζέρβας, ο οποίος στην ομιλία του εστίασε στην ανάγκη για μια πιο ολοκληρωμένη ανάλυση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των μεταφορικών υποδομών, ιδιαίτερα του σιδηροδρόμου και των αυτοκινητοδρόμων. Αρχικά, υπογράμμισε την σημασία της ανάλυσης του κύκλου ζωής για οποιαδήποτε υποδομή, από το σχεδιασμό και την κατασκευή μέχρι την τελική φάση της. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «σε οποιοδήποτε μέσο, αν είναι περιβαλλοντικά φιλικό ή όχι, πρέπει να κάνουμε μια ολόκληρη ανάλυση κύκλου ζωής», προσθέτοντας πως πολλές φορές παραμελείται το τέλος ζωής των έργων. Τονίζει επίσης ότι στην Ελλάδα, και σε άλλες χώρες, ο τομέας των μεταφορών συχνά δεν εξετάζεται σε βάθος, ειδικά το περιβαλλοντικό κόστος της κατασκευής και της αποσυναρμολόγησης υποδομών.

Ένα από τα πιο σημαντικά σημεία της ομιλίας του είναι η ανάγκη για συνδυασμό των υποδομών μεταφορών, όπως η σύνδεση των τρένων με τα υπόλοιπα μέσα μετακίνησης, π.χ. μετρό ή αεροδρόμια. Αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Εγνατίας Οδού, όπου αρχικά υπήρχε η πρόβλεψη για σιδηροδρομική γραμμή, αλλά τελικά αυτή αφαιρέθηκε από τα σχέδια, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να καταργηθεί η σιδηροδρομική σύνδεση της Ηπείρου με την υπόλοιπη Ελλάδα.

Στη συνέχεια, τόνισε ότι η έλλειψη εναλλακτικών και φιλικών προς το περιβάλλον Μέσων Μεταφοράς, έχουν στρέψει τους πολίτες στα αυτοκίνητά τους, πράγμα εντελώς επιζήμιο για τους πολίτες και το περιβάλλον, αλλά οικονομικά συμφέρον για τις αγορές. Ο Ζέρβας τόνισε τη σημασία της συλλογικής σκέψης και στον τομέα της μετακίνησης. «Το αυτοκίνητο ενισχύει την ατομικότητα και την προσωπική ευθύνη, ενώ η χρήση του τρένου και άλλων δημόσιων μέσων προσφέρει μια πιο συλλογική προσέγγιση», είπε.

«Εκδημοκρατισμός του σιδηροδρόμου»

Ο Δημήτρης Καλτσώνης πήρε το λόγο ξανά, και σημείωσε πως οι προκλήσεις που υπήρχαν με τον κρατικό σιδηρόδρομο πριν την ιδιωτικοποίηση, όπως η υποβάθμιση και οι πελατειακές σχέσεις, θα πρέπει να μας οδηγήσουν σε έναν νέο τρόπο σκέψης και δράσης. Ειδικότερα, η ιδιωτικοποίηση, που προτάθηκε ως λύση, αποδείχθηκε όχι μόνο αναποτελεσματική αλλά και επικίνδυνη, οδηγώντας τελικά σε καταστάσεις που οδήγησαν μέχρι και στο έγκλημα των Τεμπών. Ο Καλτσώνης υποστηρίζει ότι αυτό που απαιτείται είναι ο εκδημοκρατισμός του σιδηροδρόμου με την επαναφορά του στο δημόσιο τομέα, διασφαλίζοντας ωστόσο ότι αυτός θα είναι απαλλαγμένος από τα παθογενή χαρακτηριστικά του παρελθόντος.

Συνεχίζοντας, ο Καλτσώνης εξέφρασε την ανάγκη για έναν νέο τύπο δημόσιου φορέα που θα διασφαλίζει την ταχύτητα και την ασφάλεια της μεταφοράς προσώπων και εμπορευμάτων. Τόνισε ότι ο δημόσιος φορέας δεν θα πρέπει να είναι μηχανισμός διευκόλυνσης για την κερδοφορία ιδιωτικών συμφερόντων, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, ενώ επεσήμανε τη σημασία του δημοκρατικού ελέγχου και της διαφάνειας και μέσω του κοινοβουλευτικού ελέγχου, όπου όλα τα πολιτικά κόμματα θα έχουν το δικαίωμα να ελέγχουν τη λειτουργία του σιδηροδρόμου. Αλλά, όπως εξηγεί, σημαντική είναι και η συμμετοχή των εργαζομένων στον έλεγχο της επιχείρησης μέσω αντιπροσώπων που θα εκλέγονται και θα είναι ανακλητοί, διασφαλίζοντας την πραγματική λογοδοσία.

Ο Καλτσώνης αναγνωρίζει πως ο έλεγχος δεν μπορεί να περιορίζεται στην τυπική κοινοβουλευτική διαδικασία αλλά πρέπει να διασφαλίζεται ότι όλοι οι τομείς της επιχείρησης, όπως οι τεχνολογικές αναβαθμίσεις, η πολιτική ασφάλειας και τα οικονομικά, θα υπόκεινται σε ουσιαστικό έλεγχο από τους εργαζόμενους και τους πολιτικούς. Στο κλείσιμο της τοποθέτησής του, τονίζει ότι για να αποφευχθούν φαινόμενα διαφθοράς και κακοδιαχείρισης στο μέλλον, ο δημόσιος φορέας πρέπει να έχει μια δομή που διασφαλίζει τη διαφάνεια και τον δημοκρατικό έλεγχο, με αυτούς τους τρεις άξονες ως βασικά εργαλεία.

Ο Δημήτρης Καλτσώνης καταλήγει με την έκκληση για μια συστηματική και ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο διαχείρισης του σιδηροδρόμου και προσκάλεσε τους συμμετέχοντες να συνεχίσουν τη συζήτηση σε αυτό το πλαίσιο.

Παρακολουθήστε αναλυτικά τη συζήτηση: