της Βάλιας Χαραλαμποπούλου, απόφοιτης Νομικής Σχολής, ακτιβίστριας της Διεθνούς Αμνηστίας

αναδημοσίευση από την ιστοσελίδα της Διεθνούς Αμνηστίας με την άδεια της οργάνωσης.

Ποιο νομικό πλαίσιο; Μετά από λίγες μέρες στη Σάμο, ρώτησα τον εαυτό μου: “Ποιο νομικό πλαίσιο;”. Ο νόμος που επιτάσσει οι αιτούντες να έχουν ένα επαρκές βιοτικό επίπεδο, το οποίο εγγυάται τη συντήρηση τους και προάγει τη σωματική και ψυχική τους υγεία, με γνώμονα το σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια;[2] Ο νόμος που προβλέπει ότι οι αιτούντες έχουν το δικαίωμα της ελεύθερης πρόσβασης στις Δημόσιες Δομές Υγείας και δικαιούνται νοσηλευτικής και ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, συμπεριλαμβανομένης της απαραίτητης αγωγής για ασθένειες και της αναγκαίας ψυχιατρικής φροντίδας;[3]  Ο νόμος που ορίζει ότι τα άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες χρήζουν ειδικής φροντιδας;[4] Ο νόμος που διευκρινίζει ότι σε κάθε περίπτωση, μέχρι την έκδοση πορίσματος περί της ηλικίας του, το πρόσωπο θεωρείται ανήλικος και τυγχάνει αντίστοιχης μεταχείρησης;[5] Ο νόμος που ορίζει ότι οι ανήλικοι πολίτες τρίτων χωρών ή ανιθαγενείς κατά την παραμονή τους στη χώρα έχουν πρόσβαση στο δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, υπό προϋποθέσεις ανάλογες με αυτές που ισχύουν για τους Έλληνες πολίτες και με διευκολύνσεις ως προς την εγγραφή σε περίπτωση δυσχερειών υποβολής των απαιτούμενων δικαιολογητικών;[6] Ναι, ναι αυτοί οι νόμοι. Όπως είπα, είχα πάει καλά διαβασμένη. Μία εβδομάδα στη Σάμο όμως με προσγείωσε στη θλιβερή πραγματικότητα, που πόρρω απέχει από τα όσα προβλέπονται στους σχετικούς νόμους, οι οποίοι δεν εφαρμόζονται στην πράξη.

Αντιθέτως, τα “Κέντρα Υποδοχής” είναι δομές άκρως προβληματικές και ακατάλληλες για να στεγάσουν τον αριθμό των αιτούντων ασύλου. Ειδικότερα, στο Βαθύ, γύρω από τις εγκαταστάσεις του Κέντρου, οι αιτούντες έχουν στήσει και μένουν σε σκηνές. Ναι, μέσα στη ζέστη, μέσα στο κρύο και τη βροχή, οικογένειες με παιδιά, ηλικιωμένοι, εγκυμονούσες, άνθρωποι με προβλήματα υγείας, μένουν σε σκηνές. Δεν είναι μόνοι τους, βέβαια. Οι αρουραίοι, τα φίδια και τα έντομα είναι δίπλα τους σε μόνιμη βάση[7]. Σε μόνιμη βάση επίσης, οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου λόγω της έλλειψης ιδιωτικότητας, του συνωστισμού και των ακατάλληλων συνθηκών υγιεινής. Όσο για τη σίτισή τους; Χρειάζεται να περιμένουν ώρες στην ουρά για κάθε -ανεπαρκές- γεύμα. Χρειάζεται να περιμένουν ώρες, μέρες- μπορεί και μήνες, για να εξεταστούν από την ιατρική υπηρεσία στο Κέντρο, η οποία είναι υποστελεχωμένη, με αποτέλεσμα να γίνονται δεκτά προς εξέταση μόνο τα επείγοντα περιστατικά. Πολλές φορές, δε γίνονται ποτέ δεκτοί προς εξέταση… Η κατάσταση στο δημόσιο νοσοκομείο δεν είναι καλύτερη, με την παιδιατρική κλινική να στελεχώνεται από μία μόνο παιδίατρο.[8] Η κατάσταση δεν αλλάζει ούτε για τα άτομα που ανήκουν σε ευάλωτες ομάδες.

Μπορεί να καταγγέλεις ότι υπηρξες θύμα βιασμού στη χώρα σου ή στο camp·μπορεί να είσαι μόνη ή μόνος με τα ανήλικα παιδιά σου· μπορεί να είσαι έγκυος· μπορει να είσαι άνω των 65· μπορεί να έχεις σοβαρά προβλήματα υγείας, σωματικά ή ψυχικά. Τί και αν πληροίς τις προϋποθέσεις του νόμου για να τύχεις ειδικής φροντίδας, όπως ιατρική περιθαλψη, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, διαμονή εκτός των εγκαταστάσεων του “Κέντου Υποδοχής” ; Όχι, όχι, θα εξακολουθήσεις να μένεις στο Κέντρο, χωρίς καμία στήριξη,  γιατί ο νόμος δεν εφαρμόζεται. Ζητάς εξηγήσεις. Δεν υπάρχει μεταφραστής, πρέπει να προσπαθήσεις ξανά αύριο, μεθαύριο, την επόμενη εβδομάδα, τον επόμενο μήνα. Αν υπάρχει μεταφραστής, σου εξηγούν σε ένα λεπτό ότι δεν μπορούν να σε βοηθήσουν άμεσα και οτι θα πρέπει να περιμένεις. Να περιμένεις κι’άλλο. Να περιμένεις κι’ άλλο, μέσα στην αβεβαιότητα, τον φόβο, τη βρωμιά, την παράνοια. Να γεννήσεις στο camp, στη σκηνή σου. Να τα περάσεις όλα στο camp, στη σκηνή σου… Το καλοκαίρι πραγματοποιήθηκαν ελάχιστες μεταφορές στην ενδοχώρα· υπήρχαν άτομα με ροζ κάρτα (δελτίο αιτούντος διεθνούς προστασίας, όπου καταγράφεται ότι αίρεται ο γεωγραφικός περιορισμός στο Βαθύ) που εδώ και έξι μήνες περίμεναν για την μεταφορά τους σε κάποια δομή στην υπόλοιπη Ελλάδα. Αλλά ακόμα και αυτή καθεαυτή η διαδικασία αναγνώρισης ως άτομο που ανήκει σε ευάλωτη ομάδα, είναι αρκετά χρονοβόρα. Μάλιστα εδώ και αρκετό καιρό, αργεί η καταγραφή των αιτούντων που καταφθάνουν στη Σάμο, καθώς δεν υπάρχουν αρκετοί υπάλληλοι στην υπηρεσία καταγραφής… Ως αποτέλεσμα , υπάρχουν άνθρωποι που για μήνες δεν έχουν καν δελτίο αιτούντος διεθνούς προστασίας.

Και αν είσαι ανήλικος; Μη νομζεις ότι θα έχεις καλύτερη τύχη, αν και δικαιούσαι. Φυσικά, όπως είπαμε, άλλο τι δικαιούσαι βάσει νόμου, άλλο τί παίρνεις στην πραγματικότητα. Στην πραγματικότητα, ακόμα και αν πεις στους υπαλλήλους της αστυνομίας που διεξάγουν την προκαταγραφή των στοιχείων σου ότι είσαι ανήλικος, είναι πιθανό -τουλάχιστον στη Σάμο, είδα αρκετές παρόμοιες περιπτώσεις- ότι θα σε καταγράψουν ως ενήλικο. Σου ζητούν έγγραφα για να αποδείξεις την ηλικία σου. Μα εσύ , δεν έχεις, γιατί δεν πρόλαβες καν να τα πάρεις από τη χώρα καταγωγής σου, αφού έφυγες εν μία νυκτί κυνηγημένος· γιατί καταστράφηκαν από διακινητές ενώ περνούσες από την μία χώρα στην άλλη· γιατί έπεσαν στη θάλασσα, ενώ προσπαθούσες- για τρίτη φορά- να περάσεις από τη Σμύρνη στη Σάμο· γιατί τέλοσπάντων τα έχασες. Τί και αν λες στον μεταφραστή ότι είσαι 16. Όχι, δε φαίνεσαι για 16. Σου δίνουν το χαρτί της προκαταγραφής (ένα πρώτο έγγραφο ταυτοποίησης). Για το ελληνικό κράτος είσαι 22 χρονών. Αν έχεις την τύχη να μάθεις για κάποια από τις μη κυβερνητικές οργανώσεις που παρέχουν νομική συμβουλευτική  -γιατί από το κράτος φυσικά δεν ενημερώνεσαι επαρκώς και προσηκόντως[9]– και αν έχεις υπομονή θα πρέπει να υποβάλεις αίτημα για ιατρική αξιολόγηση της ηλικίας σου στην υπηρεσία ασύλου. Τώρα βέβαια,  μπορεί να μην υπάρχει γιατρός για τη συγκεκριμένη διαδικασία στο νοσοκομείο του νησιού. Εντάξει, δε βαριέσαι, θα περιμένεις καμπόσους μήνες. Η υπομονή είναι αρετή…

Και πες ότι καταγράφεσαι ως ανήλικος. Θες να πας σχολείο, όπως δικαιούσαι. Όχι, όχι, στην πραγματικότητα δε γινεται να πας. Υπάρχει μία νέα εγκύκλιος[10] βάσει της οποία δε σου χορηγείται ΑΜΚΑ, που θα σου επέτρεπε να εμβολιαστείς και να έχεις πρόσβαση σε υπηρεσίες ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Και χωρίς να έχεις κάνει τα απαραίτητα εμβόλια, δεν μπορείς να πας σχολείο. Δε βαριέσαι, μείνε στο camp, κάνε βόλτα στην παραλία.

Ένα μήνα έμεινα στη Σάμο και ήταν αρκετός, για να καταλάβω ότι το νομικο πλαίσιο παραμένει ανεφάρμοστο. Δεν εξασφαλίζονται ούτε τα ελάχιστα όρια αξιοπρεπούς διαβίωσης των αιτούντων άσυλο, που προσπαθούν χωρίς καμία ουσιαστική καθοδήγηση από τις ελληνικές αρχές να βελτιώσουν τις συνθήκες της ζωής τους. Η πιο συχνή απάντηση-αν τυχόν λάβουν απάντηση- είναι:
“Πρέπει να περιμένεις”. Και περιμένουν, περιμένουν… Αλλά πόσο να περιμένεις και ν’αντέξεις;

Στις 29 Σεπτεμβρίου ξεσπά η πυρκαγιά στη Μόρια, με θύμα μία γυναίκα. Τα μέσα ξεκινούν να μιλούν και πάλι για το προσφυγικό… Λίγες μέρες πριν τη φωτιά, ένα αγόρι πέντε ετών σκοτώθηκε λίγο έξω από τη Μόρια, στην περιοχή του Αη Γιάννη, όταν φορτηγό που κινούνταν στο χώρο πήγε να στρίψει και πάτησε ένα χαρτόκουτο, μέσα στο οποίο βρισκόταν το παιδί.[11] Λίγες μέρες πριν τη φωτιά, δύο παιδιά έχασαν τη ζωή τους σε ναυάγιο, στις Οινούσσες.[12] Λίγες μέρες μετά τη φωτιά, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τη λήψη μιας σειράς μέτρων για την αντιμετώπιση του “μεταναστευτικού” -κατά την κρίση της- προβλήματος: ενίσχυση της φύλαξης των συνόρων της χώρας, κατασκευή κλειστών προαναχωρησιακών κέντρων, αύξηση των επιστροφών, κατάρτιση λίστας ασφαλών χωρών, όπου θα επιστρέφονται  αμέσως όσοι εισήλθαν παράνομα στην Ελλάδα, αποσυμφόρηση των νησιών, μέσω μεταφορών των αιτούντων σε δομές της ενδοχώρας, και διεθνοποίηση του προβλήματος.[13] Μάλιστα. Α ναι, και η Κομισιόν λυπάται βαθιά για τα όσα συνέβησαν στη Μόρια.[14]
Μάλιστα.

Και ενώ η ελληνική κυβέρνηση ενισχύει τη φύλαξη των συνόρων, οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης λυπούνται και οι πρόσφυγες στα νησιά περιμένουν, το βράδυ της Δευτέρας (14/10) τρεις αιτούντες μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο μετά από καβγά που ξεκίνησε μεταξύ Σύρων και Αφγανών. Λίγο αργότερα, ξέσπασε πυρκαγια στο Κέντρο Υποδοχής στο Βαθύ, με αποτέλεσμα πολλοί άνθρωποι να εγκαταλείψουν το camp και να περάσουν τη νυχτα στην παραλιακή οδό περιμένοντας να σβήσει η φωτιά. Περιμένοντας για μια ακόμη φορά. Είπαμε, η υπομονή είναι αρετή….

 

[1]UNCHR Fact Sheet(August 2019): https://reliefweb.int/sites/reliefweb.int/files/resources/71310.pdf
Να σημειωθεί ότι κατά τη στιγμή της δημοσίευσης , ο αριθμός των αιτούντων είχε φτάσει τους 6.815, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ.

[2]Α.17, παρ1 Ν.4540/2018

[3]Ο.π, παρ2

[4]A.14 παρ.8 N.4375/2016 , όπου ορίζεται η έννοια της ευαλωτότητας

[5]Ο.π, παρ.9

[6]Α.13 Ν.4540/2018

[7]https://www.asylumineurope.org/reports/country/greece/reception-conditions/housing/conditions-reception-facilities#footnote1_hg2aqib

[8]https://www.902.gr/eidisi/ygeia/203029/anoihti-epistoli-ston-ypoyrgo-ygeias-gia-ti-mia-kai-monadiki-paidiatro-sto

[9]ΕΔΔΑ, MSS κατά Βελγίου και Ελλάδας, 21.1.2011, 301

[10]Εγκύκλιος 80320/42862/Δ18.2718/2019: Παροχή διευκρινίσεων ως προς την απόδοση ΑΜΚΑ από τον ΕΦΚΑ και τα ΚΕΠ

[11]https://thepressproject.gr/otan-echis-12-000-atoma-se-choro-gia-3-000-o-thanatos-paramonevi-pantou-ke-me-kathe-tropo-nekro-5chrono-prosfygopoulo-exo-apo-ti-moria/

[12]https://thepressproject.gr/navagio-me-nekra-pedia-ke-agnooumenous-stis-inousses/

[13]https://www.cnn.gr/news/politiki/story/192400/prosfygiko-to-drama-sti-moria-ta-kyvernitika-metra-kai-o-politikos-seismos-gia-to-asylo

[14]http://www.ekathimerini.com/245052/article/ekathimerini/news/commission-laments-truly-tragic-death-of-woman-injury-of-child-in-moria