της Ινώς Κλώσση
Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος πλήθος ανθρώπων από όλη την Ελλάδα παρευρέθηκε στα σημεία εορτασμού, είτε απλά για να παρακολουθήσει το τελετουργικό είτε για να συμμετάσχει σε αυτό.
Το έθιμο έχει τις απαρχές του στα χωριά της -υπό Οθωμανικής κατοχής- Θράκης (τη σημερινή Βουλγαρία) και τελούνταν από Έλληνες και χριστιανούς ορθόδοξους της περιοχής. Κατά τη διάρκεια της μικρασιατικής καταστροφής και με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης και την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων, Τούρκων και Βουλγάρων, οι Αναστενάρηδες εγκαταστάθηκαν γύρω από τη Θεσσαλονίκη και έτσι το έθιμο διατηρήθηκε ζωντανό μέχρι σήμερα.
Συνήθως ο εορτασμός διαρκεί 3-4 μέρες και περιλαμβάνει 3 στάδια. Κατά το πρώτο στάδιο οι Αναστενάρηδες συγκεντρώνονται στο κονάκι, τόπο λατρείας τους, μεστό από εικόνες, μαντήλια και ιερά κειμήλια, όπου προετοιμάζονται πνευματικά και σωματικά για την πυροβασία. Η ατμόσφαιρα είναι κατανυκτική και απαιτείται απόλυτη συγκέντρωση και ευλάβεια από τους συμμετέχοντες. Η πρώτη αυτή φάση αποτελείται από χορούς με τη συνοδεία οργάνων, όπως το νταούλι και η γκάιντα καθώς και ασπασμό των εικόνων.
Το δεύτερο στάδιο είναι η κορύφωση του εορτασμού με το γνωστό υπαίθριο χορό των πυροβατών πάνω και γύρω από τα κάρβουνα και το τρίτο η επιστροφή στο κονάκι για το κλείσιμο της γιορτής, με πιο εκστατικό και ξέφρενο χορό αυτή τη φορά.
Όπως μας διηγείται ο Μπάμπης Γκιριτζιώτης, πρώην δημοσιογράφος και νυν αναστενάρης, ο οποιοσδήποτε μπορεί να εκδηλώσει ενδιαφέρον μύησης στο τελετουργικό, όμως η επιλογή γίνεται αυστηρά από τον αρχιαναστενάρη, ο οποίος, μεταξύ άλλων, είναι σε θέση να κρίνει πότε και αν κάποιος είναι σε θέση να ενταχθεί στην οικογένεια των αναστενάρηδων.
Στο Λαγκαδά συγκεκριμένα, αρχιαναστενάρης είναι ο κύριος Τάσος Γκαϊτατζής, ο γηραιότερος της οικογένειας, στου οποίου το σπίτι τελούνταν το έθιμο έως ότου να δημιουργηθεί το επίσημο κονάκι, το οποίο ως φόρο τιμής κτίστηκε δίπλα στο σπίτι του. Η συμμετοχή στα Αναστενάρια είναι μεγάλη ευθύνη, καθώς προϋποθέτει αφοσίωση και δέσμευση.
Τα Αναστενάρια έχουν εγείρει το ενδιαφέρον πολλών ανθρωπολόγων και πιστεύεται ότι συνδέονται με τα διονυσιακά μυστήρια αλλά και με την ειδωλολατρεία, καθώς περιλαμβάνουν πολλά σχετικά στοιχεία που κάνουν εύλογο το συσχετισμό τους.
Παρότι υποστηρίζεται από τους ίδιους τους αναστενάρηδες ότι είναι ένα χριστιανικό ορθόδοξο έθιμο, η εκκλησία είναι αποστασιοποιημένη και δεν το έχει αναγνωρίσει ως επίσημο εορτασμό.
Στόχος του εορτασμού του εθίμου είναι ο εξαγνισμός και να τονιστεί η σημασία της πίστης στη ζωή μας, όπως μας εξηγεί ο Μπάμπης Γκιριτζιώτης. «Όλα ξεκινούν από το μυαλό, με πίστη και με την κατάλληλη πνευματική προετοιμασία δεν υφίσταται σωματικός πόνος»'.