Ποιο ακριβώς είναι το πρόβλημα με τον Ερντογάν;

του Θεμιστοκλή Πανταζάκου

Κάποια αναγκαία νούμερα: η Τουρκία φιλοξενεί τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από οποιαδήποτε άλλη χώρα στον κόσμο, ήτοι 4,1 εκατομμύρια ανθρώπους (μεταξύ των οποίων 3,7 εκατομμύρια Σύριους), περίπου το 65% του συνόλου (ναι,του συνόλου προσφύγων στον πλανήτη). Για τη σύγκριση, ο συνολικός αριθμός Σύριων προσφύγων που έχει δεχτεί ολόκληρη η Ευρώπη από την αρχή της λεγόμενης Συριακής Κρίσης ανέρχεται γύρω στο 1 εκατομμύριο. Η Τουρκία παρέχει επίσης αυτόματα καθεστώς νόμιμης παραμονής και προσωρινής προστασίας σε όσες και όσους εκτοπίζονται λόγω των συρράξεων στην Συρία από το 2011. Το καθεστώς αυτό, τυπικά τουλάχιστον, εξασφαλίζει μη επαναπροώθηση στη Συρία, εργασιακά δικαιώματα, και πρόσβαση στα εθνικά συστήματα Υγείας και Παιδείας.Ειδικά λοιπόν σε σχέση με τη διαφωτισμένη ευρωπαϊκή μας οικογένεια, η Τουρκία φαίνεται να έχει κάνει θαύματα για το προσφυγικό.

Τα κάνουν όλα αυτά το τουρκικό κράτος και ο Ερντογάν από την αγνή φιλευσπλαχνία τους; Όχι βέβαια. Ο Ερντογάν ωφελείται από τον ρόλο του προστάτη τόσο εσωτερικά, λόγω των ισορροπιών που εξασφαλίζει στην ευρύτερη περιοχή, όσο και εξωτερικά. Η Συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας, (Μάρτιος 2016) επισφράγισε τον ρόλο του «διχτυού ασφαλείας» που καλείται να παίξει η Τουρκία για την Ευρώπη, με το αζημίωτο φυσικά. Η ευρωτουρκική συμφωνία προβλέπει, μεταξύ άλλων, την παροχή 6 δισεκατομμυρίων ευρώ στην Τουρκία, την επιτάχυνση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας στην Ε.Ε., και την μετεγκατάσταση ενός Συρίου πρόσφυγα στην Ευρώπη για κάθε έναν Σύριο που επιστρέφεται στην Τουρκία από τα νησιά της Ελλάδας. Κερδισμένες βγαίνουν έτσι και οι δύο πλευρές, αφού και η μεν Τουρκία χρειάζεται τις ευρωπαϊκές της προσβάσεις και την νομιμοποίηση των πολεμικών σχεδιασμών της, και οι δε χώρες της Ε.Ε. αντιλαμβάνονται πως ένας υψηλός αριθμός προσφύγων απειλούν την κυβερνητική τους σταθερότητα ασύγκριτα περισσότερο από αυτήν της Τουρκίας.

Να το πούμε όσο απλούστερα γίνεται: ο Ερντογάν πληρώνεται κανονικά και με τον νόμο για να κάνει τον φύλακα της Ευρώπης. Πράγματι λοιπόν, από τη μέρα της υπογραφής της ως άνω συμφωνίας, το τουρκικό κράτος έχει τηρήσει σε έναν σημαντικό βαθμό τα συμφωνηθέντα. Ενδεικτικά, οι ροές των ανθρώπων μειώθηκαν κατά 97% μέσα στα πρώτα δυο χρόνια. Η Ε.Ε. από την άλλη δεν τήρησε όσα είχε υποσχεθεί –  πέρα από την εκκωφαντική της σιωπή απέναντι στα εγκλήματα του τουρκικού κράτους απέναντι στους Κούρδους της Βόρειας Συρίας και την παροχή οικονομικής βοήθειας, δεν έχει πραγματοποιήσει κανένα άλλο σκέλος της συμφωνίας. Σήμερα, για μια σειρά από λόγους που σχετίζονται και με τις πρόσφατες συρράξεις στην Ιντλίμπ, αλλά και με την ασυνέπεια της Ε.Ε., ο Ερντογάν αποφάσισε να σταματήσει να τηρεί και αυτός την συμφωνία.

Αμέσως – αμέσως ανακύπτει το πρώτο παράδοξο: η μη τήρηση της συμφωνίας από πλευράς του τουρκικού κράτους, δηλαδή το ότι σταμάτησε να φυλάει δρακόντεια τα σύνορά του με την Ελλάδα,να παρουσιάζεται ως πολεμική κίνηση του Ερντογάν που «δρα ως διακινητής», την ίδια στιγμή που η Ε.Ε. αντίστοιχα δεν έχει τηρήσει τα προβλεπόμενα. Ας κοιτάξουμε όμως και λίγο πιο πέρα από τα συναλλακτικά ήθη. Ακόμα και αν προσεγγίσουμε την κατάσταση με μια φιλελεύθερη λογική δίκαιου διαμοιρασμού και ενίσχυσης των προσφύγων πολέμου, η Τουρκία, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, τα έχει πάει στον τομέα αυτόν ασύγκριτα καλύτερα σε σχέση με τις χώρες της Ε.Ε. (χωρίς σε καμία περίπτωση να υπονοείται ότι οι πρόσφυγες στην Τουρκία δεν ζουν σε συνθήκες εξαθλίωσης).Άρα θα έλεγε κανείς πως δικαιούται και με το παραπάνω να αφήνει από την μεριά της ανθρώπους να φεύγουν προς προορισμούς τους οποίους οι ίδιοι επιθυμούν, οι ιθύνοντες των οποίων προορισμών οφείλουν να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Ας το επαναλάβουμε: αυτό είναι ένα αβίαστο συμπέρασμα που βγαίνει από τα παραπάνω δεδομένα, και στο οποίο οδηγείται κανείς ακόμα και αν έχει μια γενικότερη πολιτική τοποθέτηση καθ’ όλα συμβατή με την Δεξιά.

Τι γίνεται τώρα αν ανεβάσουμε τον πήχη και αν απευθυνθούμε σε ένα ακροατήριο της Αριστεράς; Τότε οφείλουμε να δούμε ότι, αν ο Ερντογάν «χρησιμοποιεί τους κολασμένους της γης», τότε αυτό συνέβαινε κυρίως προηγούμενα, όταν αιχμαλώτιζε εκατομμύρια ανθρώπους εντός των συνόρων του με στόχο διάφορες και διαφορετικές απολαβές! Παρά την βαρβαρότητά της όμως, η προηγούμενη κατάσταση βόλευε και τον εγχώριο εθνικισμό και το ελληνικό κράτος, και άρα κατέστη αόρατη ως απολύτως φυσική μέσα στην ελληνική πραγματικότητα. Αντίθετα, η τωρινή μεταβολή επισημαίνεται ως μια ακραία επιθετική κίνηση, όταν στην πραγματικότητα δεν συνιστά τίποτα περισσότερο από την υποβοήθηση της επιθυμίας των ίδιων των μεταναστών/προσφύγων: το να φύγουν. Ασχέτως των κινήτρωνκαι των σχεδιασμών του, ο Ερντογάν κάνει στην πράξη αυτό το οποίο ζητά η Αριστερά: επιτρέπει, και υποθάλπει ως έναν βαθμό, την ελεύθερη μετακίνηση φτωχών πληθυσμών. Είναι λοιπόν να απορεί κανείς που ορισμένοι άνθρωποι που θέλουν να συγκαταλέγονται στην Αριστερά μπορούν ταυτόχρονα να αποδέχονται τη θέση ότι αυτή η κίνηση της Τουρκίας αποτελεί κάποιο τρομερό πάθημα για την Ελλάδα.

Να το πούμε ξανά: οι πρόσφυγες δεν είναι πιόνια του Ερντογάν· δεν τους μαζεύει το τουρκικό κράτος από κάποια αποθήκη και δεν τους ενεργοποιεί για να εξυπηρετήσουν τις ιμπεριαλιστικές του βλέψεις. Είναι άνθρωποι με αυτόνομα κίνητρα, οι οποίοι προφανώς δεν είναι Τούρκοι ή/και λειτουργούν υπό εντολές Τούρκων αξιωματούχων, οι οποίοι είναι είτε θύματα της παγκόσμιας οικονομικής εξαθλίωσης (στην παραγωγή της οποίας έχει συμβάλλει τα μέγιστα και η Δύση), είτε θύματα πολέμου. Θέλουν να φτάσουν στην Ευρώπη για να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή. Οι πρόσφατες γεωπολιτικές εξελίξεις και οι ανταγωνισμοί Ε.Ε.-Τουρκίας απλώς τους έχουν επιτρέψει να δουν ένα μεγαλύτερο παράθυρο πρόσβασης σε αυτό που εξ αρχής επιθυμούσαν: αυτό είναι όλο. Ούτε βέβαια αποτελεί λιγότερο αστείο επιχείρημα το ότι αυτή τη στιγμή οι πρόσφυγες βρίσκονται στα σύνορα Τουρκίας-Ελλάδας και όχι Τουρκίας-Βουλγαρίας. Το ταξίδι από την Τουρκία στην Βουλγαρία είναι πολύ δυσκολότερο, μεσολαβούν βουνά, κρύο, και μεγάλες αποστάσεις καλυμμένες με φράχτη, και γενικότερα είναι μια διαδρομή που δεν είχε ποτέ ιδιαίτερη κίνηση, πολύ πριν από «τα σατανικά σχέδια και τις μεθοδεύσεις του Ερντογάν».

Δεν είναι όμως μόνο το ότι ο τρόπος που χρησιμοποιεί την τρέχουσα στιγμή τους πρόσφυγες ο Ερντογάν συμπίπτει στην τελική με τις δικές τους επιθυμίες. Είναι και η πάγια ελληνική υποκρισία, το ότι μιλάμε μονίμως την καμπούρα του γείτονα για να μην κοιτάξουμε την δική μας. Η Ελλάδα έχει εργαλειοποιήσει εδώ και δεκαετίες τους μετανάστες με όλους τους πιθανούς τρόπους: ως φτηνό εργατικό δυναμικό, ως «ανθρωπιστικό πρόβλημα» για να βγάλει διάφορους γυρολόγους στη γύρα για ευρωπαϊκά κονδύλια, ως διαπραγματευτικό χαρτί για το μνημόνιο. Επειδή όχι το ψέμα, αλλά η μνήμη σε αυτά τα ζητήματα έχει δυστυχώς πολύ κοντά ποδάρια, ας θυμίσουμε ότι έχουν περάσει μόλις πέντε χρόνια από τότε που ο Πάνος Καμμένος, ως Υπουργός Εθνικής Άμυνας της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, απειλούσε ότι θα πλημμυρίσει την Ευρώπη με μετανάστες και τζιχαντιστές (!!!). Στο ίδιο μήκος κύματος με άλλο ύφος είχε κινηθεί τότε και ο πιο μετριοπαθής Νίκος Κοτζιάς.

Τελικά, οι τελευταίες εξελίξεις στο προσφυγικό φέρνουν την Ελλάδα, αλλά κυρίως την ελληνική Αριστερά, προ των ευθυνών της. Δεν είναι ακριβώς τυχαία ή αποτέλεσμα παρεξήγησης η μερική υιοθέτηση της στάσης ότι την ευθύνη για όλα αυτά την έχει ο Ερντογάν, και δεν θα λυθεί αυτή η παρεξήγηση ούτε με το παρόν άρθρο, ούτε με άλλα παρόμοια. Ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ δήλωσε άλλωστε χθες στην ΕΡΤ πώς θα έκλεινε και ο ίδιος τα σύνορα, έτσι για να μην μείνουμε με την απορία. Η ελληνική Αριστερά επιλέγει να τα ρίξει εν μέρει στον Ερντογάν ακριβώς γιατί σφυγμομετρά τον ελληνικό επιθετικό εθνικισμό (πώς θα μπορούσε να μην), ο οποίος δυστυχώς λαμβάνει ραγδαία διαστάσεις κινήματος πολύ μεγαλύτερου από αυτά που έχει καταφέρει να ξεσηκώσει η Αριστερά για το θέμα, και υπολογίζει ότι μια ξεκάθαρη αντιεθνικιστική στάση μπορεί να της κοστίσει σε ψήφους.

Όμως τα πράγματα, τουλάχιστον σε πρώτο επίπεδο, είναι πολύ απλά: δεν μας φταίει ούτε ο Ερντογάν – πολλώ δε μάλλον όταν δεν κάνει κάτι παραπάνω από το να επιτρέπει την ελεύθερη μετακίνηση – ούτε βέβαια οι πρόσφυγες από οποιαδήποτε γωνιά της γης. Μας φταίνε οι πόλεμοι, οι πολιτικοί λόγοι που τους παράγουν, η θηριώδης ανισοκατανομή του πλούτου σε αυτόν τον μάταιο κόσμο, και βέβαια ο μεγάλος αριθμός των συμπολιτών μας που έχει βουτήξει βαθιά στην ξεφτίλα την τελευταία εβδομάδα. Αυτονόητα αιτήματα της Αριστεράς πρέπει να είναι η ελεύθερη και ασφαλής μετακίνηση, το άνοιγμα των συνόρων για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες από την μεριά της Ε.Ε., επιτέλους κάποια στιγμή η ανατροπή αυτών των δομών που παράγουν την βία, την φτώχια, τους πνιγμένους στη θάλασσα, τους σκοτωμένους στις νάρκες.

Μετράμε πάνω από 20.000 νεκρούς μόνο στην Μεσόγειο από τις αρχές του 2014. Ας σκεφτεί ο καθένας τι θα απαντήσει σε περίπτωση που ερωτηθεί τι έκανε όταν συνέβαιναν όλα αυτά.

Ευχαριστώ από καρδιάς την Δανάη Α. για την παροχή πληροφοριών και την πολύτιμη βοήθειά της στη συγγραφή αυτού του άρθρου.