της Ειρήνης Κοσμά
Η σύγχρονη πόλη αντικατοπτρίζει την εξελικτική πορεία του δημοκρατικού πολιτεύματος: Ο δημόσιος χώρος γίνεται ιδιωτικός, με αποτέλεσμα ολοένα λιγότεροι να έχουν πρόσβαση σε αυτόν. Οι ξένοι που προσφεύγουν στις αρχές της πόλης, κυνηγημένοι από τις σφαίρες και τον θάνατο, «φιλοξενούνται προσωρινά» σε κλειστούς χώρους πίσω από συρματοπλέγματα και πρόχειρους καταυλισμούς, γνωστούς και ως «ζούγκλες».
Τα θύματα των τραπεζών αντιμετωπίζουν την απειλή της έξωσης από παγκόσμιους επενδυτικούς κολοσσούς που έχουν αγοράσει τα στεγαστικά τους δάνεια. Στα πάρκα φυτεύονται εμπορικά κέντρα και πολυτελείς κατοικίες για τους έχοντες, στο πλαίσιο προγραμμάτων αστικής ανάπλασης τύπου Ντουμπάι.
Οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά δεν κυκλοφορούν σε μεγάλα τμήματα της πόλης, που μετατρέπονται σε βασίλειο των φτωχοδιάβολων, οι οποίοι έχουν πολλαπλασιαστεί απειλητικά. Η κυκλοφορία γίνεται επικίνδυνη για «ευάλωτες» ομάδες του πληθυσμού, λόγω της αυξημένης εγκληματικότητας.
Οι έχοντες, που αντιστοιχούν στο 1% του συνολικού πληθυσμού, συνεχίζουν να εκμεταλλεύονται τον δημόσιο πλούτο που παράγει το υπόλοιπο 99%. Οι δυνάμεις καταστολής επιτίθενται με μανία σε όποιον επιχειρήσει να αμφισβητήσει την εξουσία της ισχνής μειοψηφίας.
Σκηνές αστικής βίας και τρομοκρατίας στις τηλεοπτικές οθόνες συνοδεύονται από μηνύματα των αρμόδιων αρχών που προειδοποιούν τους πολίτες ότι δεν είναι ασφαλές να κυκλοφορούν. Πολλοί μετακινούνται μόνο για να εξυπηρετήσουν βασικές ανάγκες: να μεταβούν στην εργασία και να ψωνίσουν τα απαραίτητα.
Άλλοι πάλι, αντιστέκονται στη νέα τάξη πραγμάτων. Εθελοντές, αλληλέγγυοι, ακτιβιστές, αναζωπυρώνουν τις ελπίδες για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης μέσα από τη συλλογική δράση και γι’ αυτό διώκονται, συλλαμβάνονται, συχνά βασανίζονται.
Από την Ταξίμ στο Παρίσι
Η πόλη γίνεται μάρτυρας της εξελικτικής πορείας της παγκοσμιοποιημένης Δημοκρατίας. Οι πόλεις «μάρτυρες» κυβερνώνται από τον φόβο και την εσωστρέφεια. Ωστόσο κάπου, κάποτε, κάποιο κίνημα έρχεται για να νικήσει την τρομοκρατία και να ξανανοίξει τα φτερά της ελευθερίας, επανακαταλαμβάνοντας τον δημόσιο χώρο.
Το δικαίωμα στην πόλη εξακολουθεί να κινητοποιεί: Από την πλατεία Ταξίμ στην Κωνσταντινούπολη μέχρι την πλατεία Δημοκρατίας στο Παρίσι και από τους αγανακτισμένους του Συντάγματος και το κίνημα Occupy της Νέας Υόρκης μέχρι τις διαδηλώσεις κατά των εξώσεων και των τραπεζών στη Βαρκελώνη, οι πολίτες νικούν τον φόβο. Άλλωστε οι πλατείες και οι δημόσιοι χώροι αποτέλεσαν διαχρονικά, προνομιακά πεδία αντίστασης.
Η κατάληψη των πλατειών με διαδηλώσεις, καθιστικές διαμαρτυρίες και ολονυχτίες, συνοδεύεται από τη διεκδίκηση αιτημάτων για περισσότερη Δημοκρατία, κοινωνική ισότητα και ισότιμη πρόσβαση σε δημόσια αγαθά. Νέα κινήματα έρχονται στο προσκήνιο για να αμφισβητήσουν την εξουσία, που στενεύει ασφυκτικά τον δημόσιο ζωτικό χώρο, προς όφελος ιδιωτικών συμφερόντων, υπονομεύοντας την ίδια τη Δημοκρατία. Θα τα καταφέρουν;
«Δεν θα ηττηθούμε ποτέ!»
Στις 5 Απριλίου, μερικά μέτρα από το Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης, δεκάδες άνδρες και γυναίκες, κρατώντας πανό και φορώντας μπλουζάκια με συνθήματα εισέβαλαν σε κατάστημα της τράπεζας CatalunyaCaixa φωνάζοντας «Δεν θα ηττηθούμε ποτέ!».
Μέσα σε μερικά λεπτά, το πάτωμα καλύφθηκε από χαρτιά, οι τοίχοι από αφίσες και αυτοκόλλητα. Η οργή και η χαρά της διαμαρτυρίας κυριάρχησαν στον χώρο. Οι υπάλληλοι της τράπεζας κάθονταν ήσυχοι σε μια γωνία, καθώς οι διαδηλωτές συνέχιζαν να τραγουδούν και να φωνάζουν. Η αστυνομία στο απέναντι πεζοδρόμιο, παρακολουθούσε κάθε κίνηση.
Οι διαδηλωτές ήταν μέλη του κινήματος La PAH (Plataforma de Afectados por la Hipoteca ή «Πλατφόρμα Θυμάτων Στεγαστικών Δανείων). Πρόκειται για κίνημα βάσης, που έγινε ευρύτατα γνωστό όταν η πρώην εκπρόσωπός του, Άντα Κολάου, εξελέγη δήμαρχος της Βαρκελώνης. Το κίνημα αντιστέκεται στις εξώσεις και τη δήμευση κατοικιών, μία κοινωνική μάστιγα στην Ισπανία της οικονομικής κρίσης.
Η Πλατφόρμα έχει σταματήσει χιλιάδες εξώσεις και η δράση της 5ης Απριλίου εντάσσεται στο πλαίσιο της τελευταίας εκστρατείας, κατά του επενδυτικού κολοσσού BlackstoneGroup, που αγόρασε 90.000 στεγαστικά δάνεια από την CatalunyaCaixa και ξεκίνησε διαδικασίες εξώσεων. Τα μέλη της καταλαμβάνουν τράπεζες πολύ συχνά, περίπου μία φορά την εβδομάδα. Όπως υποστηρίζουν, οι τράπεζες προστατεύονται, ενώ τα δικαιώματα των πολιτών παραβιάζονται.
Επίθεση στη στέγαση
Οι εξώσεις γίνονται στο όνομα της «αναγέννησης» του ιδιωτικού τομέα, στο πλαίσιο της ευρύτερης προσπάθειας να περάσει ο έλεγχος ευρύτερων περιοχών των πόλεων στα χέρια λίγων. Το ζήτημα του δημόσιου χώρου και της στέγασης καίει, καθώς οι πολιτικές για τα αστικά κέντρα γίνονται παγκοσμίως, ολοένα πιο επιθετικές για την πόλη και τους κατοίκους της.
Στην Ισπανία, εκτός από το PAH, υπάρχει επίσης το κίνημα corrala, μέλη του οποίου ζουν σε εγκαταλειμμένα κτήρια. Αντίστοιχα, στη Βρετανία, τα μέλη του κινήματος Focus E15 δίνουν τον δικό τους αγώνα κατά των εξώσεων, καταλαμβάνοντας το κτήριο Carpenter’s Estate στο Στάτφορντ του ανατολικού Λονδίνου. Ζητούν λίγο-πολύ το ίδιο: πιο δίκαιη, πιο δημοκρατική πόλη απέναντι στην αχαλίνωτη κερδοσκοπική επίθεση στη στέγαση και τον δημόσιο χώρο.
Οι διαδηλωτές στο Παρίσι διεκδικούν επίσης το δικαίωμα στην πόλη, καθώς και συμμετοχή στην αναμόρφωση του αστικού περιβάλλοντος. Προς το παρόν, τον λόγο για αυτή την αναμόρφωση έχει μία μικρή πολιτική και οικονομική ελίτ που διαμορφώνει το αστικό περιβάλλον κατά βούληση.
Απειλούμενη σφαίρα
Οι φωνές για πιο συμμετοχικές πόλεις, πόλεις φτιαγμένες για ανθρώπους, δυναμώνουν, ενώ συνοδεύονται από το αίτημα για περισσότερη Δημοκρατία. Οι συμμετέχοντες στο κίνημα των πλατειών είναι συχνά οι ίδιοι και μέλη οργανώσεων αλληλεγγύης σε πρόσφυγες και μειονοτικές ομάδες. Η ελεύθερη πόλη εγγυάται και προϋποθέτει κοινωνική συμμετοχή, δημοκρατική διοίκηση και σεβασμό των ανθρώπινων και πολιτικών δικαιωμάτων. Ο δημόσιος χώρος αποτελεί προϋπόθεση για τον κοινωνικό διάλογο.
Η πλατεία της Δημοκρατίας στο Παρίσι έχει μετατραπεί εδώ και τρεις εβδομάδες στην καρδιά της πόλης, σαν νέα Αρχαία Αγορά των Αθηνών (αγορά < αγείρω =συγκεντρώνω): μια μεγάλη ανοικτή πλατεία όπου τίθενται προς διαβούλευση όλα τα ζητήματα από τη δικαιοσύνη, την πολιτική και την οικονομία μέχρι τη διοίκηση, την κοινωνία, τη θρησκεία και τον πολιτισμό.
Στον δημόσιο χώρο, στον δρόμο, στην πλατεία, στο πάρκο, εκφράζεται η ανάγκη για το δικαίωμα στην πόλη και για περισσότερη Δημοκρατία. Δεν είναι τυχαίο ότι η οριστική παρακμή της Αρχαίας Αγοράς σηματοδότησε και το τέλος της Δημοκρατίας. Από την κατάληψη του πάρκου Ζουκότι στη Νέα Υόρκη, την επανάσταση της ομπρέλας στο Χονγκ Κονγκ μέχρι το σημερινό κίνημα διαμαρτυρίας Nuit debout στο Παρίσι, ο δημόσιος χώρος είναι η απειλούμενη σφαίρα όπου οι πολίτες μπορούν να διεκδικήσουν αλλαγή.
Άλλωστε, δεν υπάρχουν βιώσιμοι δημόσιοι χώροι χωρίς κοινότητες, και βιώσιμες κοινότητες χωρίς δημόσιους χώρους, που αποτελούν την κινητήρια δύναμη για τη δημοκρατική πόλη. Μέχρι οι δημόσιοι χώροι να γίνουν πιο ελεύθεροι, η πρόσβαση στη στέγαση πιο δίκαιη και οι πόλεις να διοικούνται πιο δημοκρατικά, οι καταλήψεις και οι διαμαρτυρίες θα συνεχίσουν αμείωτες.