των Θέμη Τζήμα και Γρηγόρη Ζαρωτιάδη
Έτσι, η πανδημική κρίση το κορωνοϊού ήρθε να επισπεύσει και να συντονίσει την εξέλιξη των προϋπαρχουσών ανισορροπιών, όπως συμβαίνει στο φυσικό φαινόμενο της συντονισμένης ταλάντωσης, καθιστώντας εμφανείς τους κινδύνους της συνολικής συστημικής απορύθμισης, απέναντι στους οποίους οι υπερασπιστές της αστικής πραγματικότητας – ακαδημαϊκοί, σχολιαστές ή πολιτικοί – εθελοτυφλούν. Επιπλέον θα προσθέσει νέες ανισορροπίες και συστημικούς κινδύνους.
Οι γραφειοκράτες των Βρυξελλών και τα μέλη του Eurogroup αποτελούν τέλειο παράδειγμα αυτής της αδυναμίας, η οποία αγγίζει τα όρια της ιστορικής ανοησίας.
Οι δύο βασικές δομικές ανισορροπίες της σύγχρονης φάσης της καπιταλιστικής εξέλιξης είναι αφενός η αναντίκριστη υπέρ-συσσώρευση του αυτό-αναπαραγόμενου χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου –η λεγόμενη «χρηματοπιστωτική φούσκα»- και αφετέρου η περαιτέρω επέκταση των χωρικών και ταξικών σχετικών ανισοτήτων σε διεθνή διάσταση.
Αν σε αυτές προσθέσουμε την περιβαλλοντική κρίση ως έκφραση μιας πλανητικής «εξωτερικότητας» -την αρνητική κατάληξη των διεργασιών στο πλαίσιο της λεγόμενης «ελεύθερης» οικονομίας όταν κάποιοι εκ των δρώντων είτε αγνοούν είτε κάνουν πως αγνοούν βασικές επιπτώσεις των επιλογών τους- έχουμε το εκρηκτικό μείγμα συνδυαζόμενων κρίσεων που δεν απειλούν απλώς την ίδια την αστική κοινωνία – αυτό εν τέλει είναι αναπόφευκτο στο πλαίσιο της ιστορικής εξέλιξης και όχι απαραιτήτως αρνητικό– αλλά την ανθρωπότητα και τον πλανήτη.
Η ως άνω κατάσταση που στη σχετική βιβλιογραφία περιγράφεται με άλλους όρους ως «καπιταλισμός των κρίσεων» ή «κρισιακός καπιταλισμός» αποτελεί μια επιβεβαίωση της μαρξικής ανάλυσης περί κρίσεων υπερσυσσώρευσης κεφαλαίου και υπερπαραγωγής -τουτέστιν βαθυνουσών σχετικών ανισοτήτων και προκαλούμενων αδυναμιών στην ενεργό ζήτηση- βεβαίως τώρα σε μια οικουμενική διάσταση.
Επιπλέον, παροξύνουν ιμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, αποδιοργανώνουν την όποια αρχιτεκτονική διεθνούς ασφάλειας και ειρήνης, προκαλώντας διεθνείς και διεθνοποιημένες συγκρούσεις, τεραστίου κόστους. Κυρίως, ο κόσμος οδεύει ολοένα πιο κοντά σε μια νέα κατακλυσμιαία σύγκρουση.
Υπάρχει διέξοδος; Αναπόφευκτα, καθώς η ιστορία δεν σταματά. Οι διαρκείς καπιταλιστικές κρίσεις καθιστούν αναγκαία την «επανεκκίνησή» της, αν κάποιοι ακόμα θεωρούν αφελώς ότι το τέλος της έλαβε χώρα το 1990. Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να προχωρήσουμε τις διαδικασίες συγκρότησης θέσεων για την αντιμετώπιση της νέας κρίσης σε όλα τα χρονικά επίπεδα –βραχυπρόθεσμα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα.
Το ζητούμενο αυτό είναι επείγον καθώς ήδη οι σχεδιασμοί του κατεστημένου για την επόμενη μέρα κινούνται. Πρόκειται για ένα μείγμα «κεϋνσιανισμού» για το μεγάλο πλούτο και νεοφιλελευθερισμού για τα μεσαία και εργατικά στρώματα, οξυμένων εθνικών ανταγωνισμών, απρονοησίας για το ζήτημα της υπέρ-χρέωσης και νέας έντασης των ανισοτήτων. Εν τέλει, η αντίληψη του κατεστημένου οδηγεί στη λεγόμενη «ανακουφιστική (αυτό-)καταστροφή» με βαρύτατο τίμημα για τα θύματα και της προηγούμενης κρίσης.
Απαιτείται να σκεφτούμε και να δράσουμε ανορθόδοξα, μαχητικά, συνολικά και αντλώντας διδάγματα από διαφορετικές σχολές σκέψεις. Η πρωταρχική και βασικότερη προϋπόθεση είναι ο συντονισμός και η πολιτική πίεση προοδευτικών κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων διεθνώς και σε κάθε ένα κράτος ξεχωριστά, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση αντιθέσεων και ρωγμών οι οποίες ήδη διαφαίνονται μεταξύ των αστικών τάξεων.
Χτίζοντας πάνω σε τέτοια δυναμική μπορεί κανείς να δει κάποιες βραχυπρόθεσμες διεκδικήσεις, όχι ως όρια της συζήτησης αλλά ως προτεινόμενες πολιτικές αποτροπής των «χειρότερων» που μας επιφυλάσσει η εμμονική πίστη, στο μαγικό “V” των ένοχων και νεοφιλελεύθερων ελίτ:
- Τρεις συνδυαζόμενες παρεμβάσεις στον χρηματοπιστωτικό χώρο, οι οποίες, με μερικώς διαφοροποιημένους τρόπους, αφενός αποκλιμακώνουν τη «χρηματοπιστωτική φούσκα», ενώ αφετέρου δημιουργούν τον απαραίτητο δημοσιονομικό χώρο διεθνώς:
- Συντονισμένη νομισματική επέκταση των βασικών (ως προς τον όγκο τους) νομισμάτων και πρόκληση ενός ελεγχόμενου, αναπτυξιακού, διεθνούς πληθωρισμού, ή με άλλα λόγια έμμεση επιβολή ενός «οικουμενικού φόρου κυριαρχικού δικαιώματος» (global seigniorage tax).
- Έκδοση ενός οικουμενικού αναπτυξιακού ομολόγου ακόμη και με μηδενικούς όρους εξυπηρέτησης -η οποία εκτός των άλλων θα αποτρέψει την κερδοσκοπική σπέκουλα στη δευτερογενή αγορά..
- Αναλογικό κούρεμα των κρατικών ομολόγων διεθνώς.
- Αξιοποίηση του δημιουργούμενου δημοσιονομικού χώρου για την εκκίνηση μιας παγκόσμιας οικονομικής ανάπτυξης -δηλαδή όχι περιοριστικά της μεγέθυνσης- χρηματοδοτώντας δημόσιες επενδύσεις υποδομών και δημόσιες ή ιδιωτικές παραγωγικές επενδύσεις, αφενός ειδικότερα στις περιοχές του πλανήτη που υστερούν -προς καταπολέμηση της χωρικής ανισότητας- και αφετέρου στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της κοινωνικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητα, προς επίτευξη των 17 στόχων βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ για το 2030.
- Όσο δε για τον περιορισμό της ταξικής ανισότητας, επιβολή μιας γενναίας, οριζόντιας μείωσης του χρόνου απασχόλησης διεθνώς, προφανώς με διατήρηση –τουλάχιστον- των πραγματικών μισθών, σε συνδυασμό με πολιτικές στήριξης των εισοδημάτων παγκοσμίως πρώτα και αναδιανομής εισοδημάτων έπειτα. Ουσιαστικά πρόκειται για την επιβολή μια πιο δίκαιης και ισόρροπης διανομής του οφέλους της επιταχυνόμενης τεχνολογικής ανάπτυξης.
- Συνοδευτικές θεσμικές παρεμβάσεις ενός διεθνούς διακρατικού συντονισμού, με άξονες τη στρατηγική του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη, καθώς και επιμέρους ρυθμίσεις ενός συστήματος σταθερών ή έστω ελεγχόμενων συναλλαγματικών ισοτιμιών, καθώς και περιορισμών της χρηματοπιστωτικής σπέκουλας.
Υπάρχει περίπτωση να γίνουν τα παραπάνω, σε πλανητική μάλιστα κλίμακα; Κατά πάσα βεβαιότητα, με τον υπάρχοντα συσχετισμό ισχύος, όχι. Η εν λόγω αδυναμία του παρόντος μοντέλου ωστόσο δεν καθιστά ουτοπικές τις εναλλακτικές θέσεις και αδιάφορη την διατύπωσή τους αλλά αντιθέτως ακόμα πιο αναγκαία την επεξεργασία τους και την πάλη για αυτές.
Δεν πρέπει να επαναλάβουμε λάθη που διαπράξαμε κατά την προηγούμενη κρίση. Ο καπιταλισμός δε θα καταστραφεί μόνος του, ούτε αρκεί από πλευράς μας η προσκόλληση σε ένα μόνο σχέδιο, χωρίς εναλλακτικές και χωρίς να προσεγγίζουμε κοινωνικές τάξεις τις οποίες τα κατεστημένα των διαφόρων κρατών θα εγκαταλείψουν και πάλι, στη νέα κρίση.
Είναι κομβικό ζητούμενο να καταδείξουμε ότι μια νέα διεθνής ρύθμιση αποτελεί αναγκαιότητα, όχι γιατί είμαστε προσκολλημένοι στον κεϋνσιανισμό και σε κάποια προγενέστερη μορφή καπιταλισμού η οποία δεν υπάρχει πλέον αλλά επειδή, κανένα μοντέλο δεν μπορεί να επιβιώσει εάν δεν κατορθώνει εν γένει κα ιδίως εν μέσω κρίσεων, να συντονίζει και προοπτικά να ενοποιεί έναν κόσμο που είναι «μεγαλύτερος» από ποτέ ιστορικά.
(Σχετική αναφορά: Zarotiadis G., “Relieving Inflation or Palliative Self-destruction?”, J Stock Forex Trad 2014, 3:4 DOI: 10.4172/2168-9458.1000133)