Καμία πληροφόρηση, καμία διαβούλευση, καμία δημοσιοποίηση του περίφημου Σχεδίου για τον Πολιτισμό. Ο κατακερματισμός ευνοεί την αυθαιρεσία των πολιτικών επιλογών. Στερεί από τον χώρο του πολιτισμού και τους εργαζόμενους σ’ αυτόν τη δυνατότητα διαπραγμάτευσης ώστε να βρεθεί ένας κοινός παρονομαστής. Πολιτιστική κληρονομιά και σύγχρονος πολιτισμός, τέχνες, εκδοτική παραγωγή, βιβλιοθήκες, κινηματογραφική βιομηχανία, μουσική, δικαιώματα δημιουργών, παραστατικές τέχνες, εικαστικά κλπ., όλοι περισυλλέγουν τα θραύσματα των πληροφοριών που πέφτουν σαν ψίχουλα από το τραπέζι της αίθουσας συσκέψεων του υπουργείου, τα υπουργικά συμβούλια, τις συνεντεύξεις της υπουργού και τις αναρτήσεις του υφυπουργού στο F/B.

Τι σημασία έχει αν μερικές δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι εργάζονται ή επιχειρούν στον τομέα του πολιτισμού, αν παράγουν και διανέμουν πολιτιστικά αγαθά, καλλιτεχνικά προϊόντα, υπηρεσίες. Τι σημασία έχει αν στη δική τους δουλειά στηρίζεται η καλλιτεχνική δημιουργία, η οικονομία του πολιτισμού, αν είναι αυτοί που κρατούν ζωντανό το ανεξάρτητο καλλιτεχνικό πεδίο της χώρας. Τι σημασία έχει αν σπουδάζουν ή διδάσκουν στα πανεπιστήμια τέχνες, επιστήμες και πολιτιστική διαχείριση, αν συμμετέχουν σε συνδικάτα, ομάδες, κινήσεις και συλλογικότητες, αν ετοιμάζουν έργα για εκθέσεις και φεστιβάλ. Κανείς από τους αρμόδιους, που κόπτονται για την ανάπτυξη και δεν χάνουν ευκαιρία να την επικαλούνται, δεν θεωρεί ότι ανάπτυξη σημαίνει ενημέρωση, συνεργασία, συναίνεση, συνδιαμόρφωση σχεδίων και προγραμμάτων. Με τα πενιχρά μέτρα στη διάρκεια της πανδημίας οι καλλιτέχνες μετά βίας διασώθηκαν, προκειμένου να πνιγούν την επόμενη μέρα; Το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει γνωστοποιήσει επίσημα κανένα Σχέδιο.

Όμως, γεγονός παραμένει, πως το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ύψους 31δις ευρώ (ποσό που αυξομειώνεται ανάλογα με επίσημες δηλώσεις αλλά και διάφορες παραμέτρους και εκτιμήσεις) είναι η βασική πηγή χρηματοδότησης έργων την ερχόμενη πενταετία. Το σημαντικότερο όμως είναι πως αποτελεί τον οδηγό, το πλαίσιο και το σχέδιο ανασυγκρότησης πολιτικών, μεταρρυθμίσεων και ρυθμίσεων που αφορούν την οικονομία, την απασχόληση, το περιβάλλον, τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Εάν σε αυτά προστεθούν, μάλιστα, και τα κονδύλια ύψους 41 δισ. ευρώ μέσω ΕΣΠΑ (2021-2027) καθώς και οι Δημόσιες επενδύσεις, αντιλαμβάνεται κανείς ότι είναι ιδιαίτερης σημασίας για την πορεία της οικονομίας των διαφόρων κλάδων. Άρα τα Τομεακά Σχέδια είναι κομβικής σημασίας για το μέλλον, για την αναδιάρθρωση που θα συντελεστεί.

Αλλά, όπως το διατυπώνει χαρακτηριστικά ο Κ. Καλλίτσης[1] «δεν θα κερδίσουν όλοι από αυτό. Ένα μεγάλο κομμάτι της οικονομίας θα καταρρεύσει, πολλοί θα πνιγούν στην τρικυμία στο αρχιπέλαγος…». Τι θέση έχει, λοιπόν, ο πολιτισμός μέσα στο σχέδιο αυτό; Πόσα χρήματα έχει διεκδικήσει και εξασφαλίσει το υπουργείο Πολιτισμού; Πώς θα τα κατανείμει; Ποια είναι τα βασικά αναπτυξιακά έργα για το μέλλον του πολιτισμού και των καλλιτεχνών στη χώρα; Πώς προέκυψε χωρίς διαβούλευση ένα σχέδιο-φάντασμα που κανείς δεν γνωρίζει αφού δεν έχει ανακοινωθεί; Ποια είναι η ομάδα που έκανε την επιλογή και την αξιολόγηση των έργων, που πήρε τις αποφάσεις; Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που απαιτείται να απαντηθούν.

Ας κάνουμε μια σύνοψη, όμως, για τα λίγα που γνωρίζουμε και είναι: Τα αδιόρατα ίχνη πολιτισμού που βρίσκουμε στο δημοσιευμένο τον περασμένο Νοέμβριο κείμενο για τις «Στρατηγικές κατευθύνσεις για το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας» (σ.47). Ένα άρθρο της υπουργού Πολιτισμού στην εφημερίδα Καθημερινή λίγες μέρες αργότερα. Μια σειρά έργων στη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού (σ.227 επ.) του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Τέσσερις μήνες μετά, τον Μάρτιο 2021, μαθαίνουμε τη σύσταση κυβερνητικής επιτροπής για το έργο του Τατοΐου που ανακοινώνεται στο Υπουργικό Συμβούλιο και μόλις στις 10 Απριλίου, πληροφορούμαστε για τη δρομολόγηση ορισμένων έργων σε συνέντευξη της υπουργού στον Δ. Δουλγερίδη στην εφημερίδα Τα Νέα και του υφυπουργού κ. Γιατρομανωλάκη στην Καθημερινή (5/4/21).

Από αυτή τη συνέντευξη της υπουργού μαθαίνουμε για πρώτη φορά ότι οι προτάσεις που το υπουργείο έχει καταθέσει είναι πάνω από 400 εκ. Αλλά δεν μαθαίνουμε ποιο είναι το Σχέδιο και το σκεπτικό με το οποίο προτάθηκαν και, ακόμη, αν έχουν όλες γίνει αποδεκτές και έχουν περιληφθεί, ποιες εντέλει είναι αυτές οι προτάσεις στο σύνολό τους. Δεν μαθαίνουμε επίσης εάν στις παραπάνω λογίζονται και τα έργα που έχει ενσωματώσει το υπουργείο Ψηφιακής διακυβέρνησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Τουρισμού, Απασχόλησης ή όχι. Διότι σε μια τέτοια περίπτωση τα χρήματα που θα διαχειριστεί το υπουργείο Πολιτισμού θα είναι έως ελάχιστα.

Επίσης στα 57δις. του συνολικού πακέτου (ποσό που αναφέρει ο δημοσιογράφος χωρίς να υπάρξει αντίρρηση (;), η υπουργός δηλώνει ότι τα 400 εκ. «είναι αρκετά μεγάλο» ποσό (εδώ ισχύει το κάναμε την ανάγκη φιλοτιμία). Αλλά ένας απλός υπολογισμός αρκεί για να αντιληφθεί κανείς ότι το ποσό αυτό αντιπροσωπεύει μόλις το 0,07% του συνολικού πακέτου. Δηλαδή, με μια λέξη, απείρως χαμηλότερο ως ποσοστό από το ήδη πενιχρό 0,3% που είναι το ποσοστό του υπουργείου επί του συνολικού ετήσιου προϋπολογισμού, και ο οποίος είναι, με τη σειρά του, λιγότερο από το 1/3 του μέσου όρου που διαθέτουν για τον Πολιτισμό τα ευρωπαϊκά κράτη. Για ποια αναπτυξιακή διάσταση λοιπόν μπορεί να γίνεται λόγος; Για ποια «οικονομία του πολιτισμού» μιλάει η υπουργός;

Τα έργα που η ίδια αναφέρει περιορίζονται στο Τατόι (45 εκ.), στο Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά (50 εκ.), στις παρεμβάσεις στην Ακρόπολη (που έχουν ήδη ξεσηκώσει θύελλα αντιδράσεων) (8 εκ.), στις πολιτιστικές διαδρομές, στην Αμφίπολη και σε μερικούς ακόμη αρχαιολογικούς χώρους και κάστρα. Δηλαδή μια λογική ΕΣΠΑ, που αποτελεί πλέον ρουτίνα για το υπουργείο και τις υπηρεσίες του αλλά τίποτε περισσότερο. Συνεχίζουμε. Αναφορικά με τον ΟΔΑΠ, τα αντίγραφα, τα αναψυκτήρια και τα πωλητήρια. Βλέπουμε να επαναλαμβάνονται τα ίδια χιλιοειπωμένα κλισέ, με τη διαφορά ότι αυτά που θα γίνονταν πέρσι με συμπράξεις, γίνονται αυτή τη φορά με χρήματα του Ταμείου Ανάκαμψης. Μεγάλη πρόοδος.

Όσο για τον Σύγχρονο Πολιτισμό, αυτός περιορίζεται αποκλειστικά στο Ακροπόλ, το οποίο, όπως όλοι βλέπουμε περνώντας από την Πατησίων, παραμένει κενό κέλυφος ενώ σε λίγο κλείνει ένας χρόνος από την ψήφιση του νομοσχεδίου του. Όλο αυτό το διάστημα ανενεργό, χωρίς τον διορισμό έστω Διοικητικού Συμβουλίου, χωρίς προκήρυξη Διευθυντή και στελέχωση, με δηλώσεις που μονότονα επαναλαμβάνουν ότι θα στεγάσει τη διαρκή εκπαίδευση και κατάρτιση των δημιουργών. Των δημιουργών που θεωρούν άλλες προτεραιότητες πιο επείγουσες. Των δημιουργών που ρωτούν τι θα γίνει με τους ήδη καταρτισμένους δημιουργούς, με όσους παίρνουν βραβεία κινηματογράφου, λογοτεχνικά και design, με κείνους τους καλλιτέχνες, τις ομάδες και τις επιχειρήσεις που γνωρίζουν διαχείριση και μάρκετινγκ και το μόνο που χρειάζονται είναι  στήριξη; Γι’ αυτούς, και είναι πολλοί, δυναμικοί και άξιοι δεν διαβάζουμε λέξη.

Αλλά ας δούμε τι λέει στη δική του συνέντευξη για τον σύγχρονο πολιτισμό ο υφυπουργός. Αισιόδοξος δηλώνει ότι «οι προτάσεις για τον σύγχρονο πολιτισμό έχουν σαφές μεταρρυθμιστικό πρόσημο και αναπτυξιακό χαρακτήρα και στοχεύουν στην ανθεκτικότητα του κλάδου και στην ενδυνάμωση των εργαζομένων του, διέπονται από καινοτόμο πνεύμα και προάγουν την κοινωνική συνοχή». Ωραία ως εδώ. Πηγαίνοντας στις λεπτομέρειες διαπιστώνουμε ότι μιλάει για τη σχολή Μαρμαροτεχνίας της Τήνου, τη χαρτογράφηση της χειροτεχνίας σε όλη τη χώρα, την παροχή… «δεύτερης ευκαιρίας» στους καλλιτέχνες που έκλεισαν τα βιβλία τους τα τελευταία χρόνια και κάποια… πιλοτική εφαρμογή μιας περιφερειακής στρατηγικής πολιτιστικής ανάπτυξης. Τέλος, χαρακτηρίζει φιλόδοξο έργο την προσέλκυση «ασημένιου τουρισμού» (για άτομα άνω των 65 ετών) και τη «συνταγογράφηση» πολιτιστικών δραστηριοτήτων ως… «φάρμακο» για ψυχικά νοσήματα, σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας. Και η κατακλείδα της συνέντευξης: «και στις δύο παραπάνω περιπτώσεις προβλέπεται η εκπαίδευση των εργαζομένων στον τουρισμό και στον πολιτισμό, ώστε οι μεν να εντάσσουν πολιτιστικές δράσεις στο συνταγολόγιό τους και οι δε να γνωρίζουν πώς να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των «ασημένιων τουριστών»».

Λέει ο Αχιλλέας Μαντές, ερευνητής μακροοικονομικού modeling του Γαλλικού Οργανισμού Ανάπτυξης, μιλώντας για το Σχέδιο Ανάκαμψης: «Οι επιπτώσεις της πανδημίας σε μια οικονομία με προβληματική παραγωγική βάση και υπερχρεωμένους ισολογισμούς όπως η ελληνική, θα έχουν μόνιμο αντίκτυπο»^[2]. Μόνιμο αντίκτυπο για ολόκληρη την ελληνική οικονομία αλλά, φοβούμαστε, ανήκεστο βλάβη για τον πολιτισμό και τους ανθρώπους του, τους καλλιτέχνες, την ίδια τη συγκρότηση του πεδίου. Αντί για ανάκαμψη και ανθεκτικότητα αντιμετωπίζουμε, εξαιτίας ανεύθυνων και υπερφίαλων πολιτικών επιλογών, τη διάλυση του πολιτισμικού ιστού της χώρας, χαμένοι στη χειροτεχνία!

[1]Κ. Καλλίτσης «Έλλειμμα σχεδιασμού, κοινωνικές εντάσεις και ζόμπι», Η Καθημερινή, 18/5/2021.

[2] Α.Μαντές «Το πρόβλημα του Φέρμπι και ο πολλαπλασιαστής», ΕΦΣΥΝ 16/5/2021.