της Μαρίας Καδόγλου

Άλλο ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι το ότι την έγκριση της εν λόγω τροποιημένης τεχνικής μελέτης των Σκουριών έχει θέσει εκβιαστικά η εταιρεία ως προϋπόθεση για την επανέναρξη των εργασιών στις Σκουριές αλλά και για να προχωρήσει στη Φάση ΙΙ του υποέργου Ολυμπιάδας που πρόσφατα αδειοδοτήθηκε (δηλώσεις του CEO της Eldorado σε τηλεδιάσκεψη με οικονομικούς αναλυτές στις 24 Μαρτίου). Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει καμία αντίδραση από την πολυεθνική ή τη θυγατρική της.

Την ύπαρξη αμιάντου στις Σκουριές είχε αποκαλύψει πρώτο το «Παρατηρητήριο Μεταλλευτικών Δραστηριοτήτων» στις 22/10/2014, με ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ κατά α) της εταιρείας Ελληνικός Χρυσός και β) της ΕΥΠΕ/ΥΠΕΚΑ που χορήγησε την Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων  (σήμερα Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης) η οποία, κατά την άποψή μας, δεν αξιολόγησε ως όφειλε τους κινδυνους για τη δημόσια υγεία κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση του έργου. Φυσικά, όπως όλες οι καταγγελίες μας, ουδέποτε απαντήθηκε.

Στις 17 και 18 Δεκεμβρίου 2015, κατά την αυτοψία των υπηρεσιών του ΥΠΕΝ στις Σκουριές που προκλήθηκε από άλλη μία καταγγελία μας, ελήφθησαν δείγματα από τις Σκουριές και διαβιβάστηκαν στο ΙΓΜΕ για ορυκτογραφική – πετρογραφική ανάλυση.

Στις 6.4.2016, το ΙΓΜΕ διαβίβασε εγγράφως στις αρμόδιες υπηρεσίες τα αποτελέσματα της ανάλυσης που πραγματοποίησε, σύμφωνα με τα οποία στα προσκομισθέντα δείγματα εντοπίστηκε μεταξύ άλλων «ακτινόλιθος ή ανθοφυλλίτης, με κρυστάλλους που έχουν ακανόνιστα άκρα ή σε βελονοειδείς ή ινώδεις μορφές με χαρακτηριστικά αμιάντου«.

Το κρατικό ΙΓΜΕ δεν μπορεί σε καμμία περίπτωση να χαρακτηριστεί «antigold» ή οτιδήποτε παρόμοιο, κατά συνέπεια μπορούμε πλέον να το θεωρήσουμε δεδομένο: ΣΤΙΣ ΣΚΟΥΡΙΕΣ ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΜΙΑΝΤΟΣ.

Πώς φτάσαμε στην αποκάλυψη

Ο τεχνικός όρος “αμίαντος”, όπως ορίζεται στο ΠΔ 212/2006, αναφέρεται σε οποιοδήποτε από τα παρακάτω ινώδη ορυκτά:

  • ακτινολίτης (ακτινόλιθος)
  • γρουνερίτης (αμοσίτης)
  • ανθόφυλλος (ανθοφυλλίτης)
  • χρυσότιλος
  • κροκιδόλιθος
  • τρεμολίτης

Η συμμετοχή στη σύσταση του μεταλλεύματος και των στείρων των Σκουριών ενός από τα ανωτέρω ορυκτά (τρεμολίτης) αναφέρεται στη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός (Κεφ. 5.3., σελ 5.3-109, 53-110 και 5.3-111 – κύρια μελέτη). Όμως η εταιρεία δεν το αναγνώρισε ως δυνητικό κίνδυνο και δεν αξιολόγησε την επικινδυνότητά του για την υγεία των εργαζομένων αλλά και του γενικότερου πληθυσμού. Το θέμα πέρασε εντελώς απαρατήρητο κατά την περιβαλλοντική αδειοδότηση και η ΚΥΑ ΕΠΟ 201745/2011 δεν έθεσε κανένα μέτρο πρόληψης ή προστασίας από την αναμενόμενη παρουσία επικίνδυνων καρκινογόνων ινών, σε οποιοδήποτε στάδιο της μεταλλευτικής δραστηριότητας.

Το πρόβλημα εντοπίστηκε για πρώτη φορά δύο χρόνια αργότερα (2013) από την αρμόδια για την τεχνική αδειοδότηση Διεύθυνση Μεταλλευτικών και Βιομηχανικών Ορυκτών (ΔΙΜΕΒΟ/ΥΠΕΚΑ).

Η εταιρεία τότε ΑΝΕΘΕΣΕ σε γνωστό για τις φιλομεταλλευτικές του απόψεις καθηγητή κοιτασματολογίας του ΕΚΠΑ τη διενέργεια έρευνας για την παρουσία αμιαντόμορφων ορυκτών σε δείγματα μεταλλεύματος και στείρων των Σκουριών. Τα δείγματα τα παρείχε η εταιρεία και ήταν της απολύτου επιλογής της. Η τελική έκθεση του καθηγητή Σκαρπέλη δεν εντόπισε τρεμολίτη, εντόπισε όμως το πολύ συγγενικό του ορυκτό ακτινόλιθο, η ινώδης μορφή του οποίου υπάγεται επίσης στα ορυκτά αμιάντου. Αλλά ο ακτινόλιθος κατά τον, κ. καθηγητή, δεν είναι «αμιαντόμορφος», κατά συνέπεια (πολύ βολικά για την εταιρεία) «δεν απαιτείται συμμόρφωση προς  τη σχετική με τον αμίαντο νομοθεσία».

H έκθεση Σκαρπέλη διαβιβάστηκε στη ΔΙΜΕΒΟ/ΥΠΕΚΑ η οποία δεν επείσθη για την απουσία κινδύνου και η απόφαση της Δ8-Α/Φ. 7.49.13/13285/3315/17.9.2014 «Έγκριση ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑΤΟΣ 3: Τεχνική Μελέτη Εγκαταστάσεων Διαχείρισης Εξορυκτικών Αποβλήτων Υποέργου Σκουριών» (εδώ) είναι το πρώτο δημόσιο έγγραφο όπου αναφέρεται η λέξη «ΑΜΙΑΝΤΟΣ». Η απόφαση υποχρεώνει την εταιρεία να τηρεί μια σειρά από αυστηρά προληπτικά μέτρα για την υγεία των εργαζομένων, με συνεχείς μετρήσεις των ινών αμιάντου στον αέρα του εργοταξίου και τήρηση των όρων του ΠΔ 212/2006 «για την προστασία των εργαζομένων που εκτίθενται σε αμίαντο κατά την εργασία». Την απόφαση αυτή η εταιρεία δεν την προσέβαλε με αίτηση ακυρώσεως στο ΣτΕ, όμως ποτέ δεν τήρησε τις υποχρεώσεις της.

Η αναφορά σε «αμίαντο» στην απόφαση της δημόσιας υπηρεσίας ήταν που κίνησε και τις δικές μας υποψίες και οδήγησε τελικά στη ΔΗΜΟΣΙΑ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ: «Καρκινογόνος τρεμολίτης / αμίαντος στις Σκουριές». Eν συνεχεία δημοσιοποιήθηκαν τρεις γνωματεύσεις για το επίμαχο θέμα, από τον κ. Σαράντη Δημητριάδη, ομότιμο καθηγητή γεωλογίας Α.Π.Θ. και τον κ. Κυριάκο Αρίκα, Υφηγητή Ινστιτούτου Ορυκτολογίας–Πετρογραφίας Πανεπιστημίου Αμβούργου και συγκεκριμένα:

  • Δημητριάδης Σαράντης: “Για το θέμα της παρουσίας τρεμολίτη/ακτινόλιθου και χαλαζία στα προς εξόρυξη υλικά των Σκουριών και των πιθανών επιπτώσεων που θα έχει η εξόρυξη-κατεργασία-απόθεση αποβλήτων των υλικών αυτών στην υγεία των κατοίκων των οικισμών πέριξ της περιοχής των μεταλλείων” (εδώ).
  • Αρίκας Κυριάκος: “Τρεμολίτης στις Σκουριές: μεγάλη απειλή για τη δημόσια υγεία” (εδώ).
  • Αρίκας Κυριάκος: «Κριτική στην έκθεση του Νίκου Σκαρπέλη με τίτλο «Έρευνα για πιθανή παρουσία αμιαντομόρφων αμφιβόλων σε δείγματα πυρήνων γεωτρήσεων από το κοίτασμα Σκουριών Χαλκιδικής της «Ελληνικός Χρυσός Α.Ε.»» (εδώ)

Ο κ. Δημητριάδης θέτει επίσης το ζήτημα της σημαντικής περιεκτικότητας στα προς εξόρυξη – κατεργασία – απόθεση υλικά των Σκουριών και του χαλαζία (crystalline silica), που σε λεπτό διαμερισμό είναι γνωστό και αδιαμφισβήτητο καρκινογόνο κατηγορίας 1Α, ενώ είναι υπεύθυνος και για πλήθος άλλων μη καρκινικών αλλά κατά τα άλλα σοβαρότατων βλαβών στην υγεία. Ωστόσο δεν αναφέρεται πουθενά στη ΜΠΕ της Ελληνικός Χρυσός. Παρ’ οτι επρόκειτο για σοβαρό θέμα δημόσιας υγείας, ούτε αυτές οι εκθέσεις έτυχαν οποιασδήποτε προσοχής από το αρμόδιο Υπουργείο Περιβάλλοντος.

Στην κριτική του για την έκθεση Σκαρπέλη, o Δημητριάδης επισημαίνει ότι:

Στο θέμα αυτό θα μπορούσε να έχει ακολουθηθεί μια άλλη διαδικασία με περισσότερα εχέγγυα ουδετερότητας και αντικειμενικότητας. Θα μπορούσε δηλαδή τη σχετική μελέτη να την είχε αναλάβει και διεκπεραιώσει το ΥΠΕΚΑ με τις ελεγκτικές του περιβάλλοντος υπηρεσίες του και τους θεσμικούς του συμβούλους και επιστήμονες (το τότε ΙΓΜΕ και νυν ΕΚΒΑΑ)∙ να επιλέξουν δηλαδή εκείνοι από το υλικό των διαθέσιμων γεωτρήσεων τα προς εξέταση δείγματα και να πραγματοποιήσουν τη σχετική μελέτη στα άριστα αναλυτικά εργαστήρια που διαθέτει η υπηρεσία τους. Και να διατυπώσουν τα συμπεράσματά τους με την αρμόζουσα αποστασιοποιημένη και αυστηρά επιστημονική γλώσσα, κάτι που δεν μπορεί να υποστηριχθεί ότι χαρακτηρίζει τον τρόπο που διατυπώνονται από τον κ. Σκαρπέλη οι καταληκτικές του παρατηρήσεις, με τις οποίες υπαγορεύεται (και εντός εισαγωγικών) πώς ακριβώς πρέπει να απαντά η Ελληνικός Χρυσός σε κάποιες ενδεχόμενες ερωτήσεις από «τρίτους». Αντιγράφω από την έκθεσή του με τους τονισμούς (bold στοιχεία) δικά μου:

«6. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α. Σε κάθε περίπτωση αναφοράς από τρίτους στον τρεμολίτη να τονίζεται ως απάντηση ότι «δεν υπάρχει τρεμολίτης», τόσο επειδή στα κοιτάσματα μεταλλοφοριών πορφυρικού τύπου δεν έχει αναφερθεί τρεμολίτης (βλέπε π.χ. Seedorff et al 2005 and references therein), όσο και -κυρίως- ότι η παρούσα μελέτη για τους πυρήνες των συγκεκριμένων γεωτρήσεων των Σκουριών δεν εντόπισε το ορυκτό αυτό».
Β. Σε περίπτωση ισχυρισμού για ύπαρξη ακτινολίθου να τονίζεται ότι το κοιτασματολογικό περιβάλλον μεταλλοφοριών πορφυρικού τύπου είναι μεν γνωστό για την παρουσία ακτινολίθου σε ορισμένα τμήματα του κοιτάσματος (Seedorff et al 2005 and references therein) αλλά όχι αμιαντόμορφων. Επί πλέον ότι η παρούσα μελέτη δεν αποκάλυψε ύπαρξη αμιαντόμορφου τρεμολίτη».

Από το τέλος του 2014 η εταιρεία και τα ιστολόγιά της, ακολουθώντας πιστά τις συστάσεις Σκαρπέλη, συστηματικά απαξίωνε και λοιδορούσε οποιονδήποτε αναφερόταν στο θέμα. Χρειάστηκε να περάσουν άλλα δύο χρόνια για να γίνει πραγματικότητα η πρόταση του κ. Δημητριάδη: να λάβουν τα δείγματα οι ίδιες οι υπηρεσίες του ΥΠΕΝ και να πραγματοποιήσει τις αναλύσεις το ΙΓΜΕ. Και – ω του θαύματος – οι αναλύσεις έδειξαν ότι υπάρχει ορυκτό «με χαρακτηριστικά αμιάντου» που δεν είναι ο τρεμολίτης, όπως αναφέρει η ΜΠΕ της εταιρείας, αλλά ακτινόλιθος ή ανθοφυλλίτης. Ο πλέον αρμόδιος κρατικός φορέας καταρρίπτει τα  συμπεράσματα της έκθεσης Σκαρπέλη και στέλνει στα Τάρταρα την αξιοπιστία της Ελληνικός Χρυσός.

Πρέπει να τονιστεί ότι η αποτελεσματική προστασία των εργαζόμενων από μία τόσο διάχυτη πηγή καρκινογόνων ινών όσο ένα μεγάλης κλίμακας ανοικτό ορυχείο όπου θα γίνεται σε καθημερινή βάση χρήση εκρηκτικών, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση.

Για παράδειγμα, συμφωνα με το άρθρο 6 του ΠΔ 212/2006: «Κατ’ αρχήν πρέπει να σχεδιάζονται μέθοδοι και διαδικασίες εργασίας ώστε να μην παράγεται σκόνη αμιάντου. Αν τούτο δεν είναι πρακτικά δυνατόν να επιτευχθεί, η σκόνη πρέπει να δεσμεύεται όσο το δυνατόν πλησιέστερα στο σημείο εκπομπής της». Κατά τη ΜΠΕ, η σκόνη μόνο από το επιφανειακό όρυγμα θα φτάνει στην τρομακτική ποσότητα των 2.162 τόνων την ώρα. Είχε το λόγο της η εταιρεία που προσπαθούσε με κάθε τρόπο να εξαφανίσει ή να υποβαθμίσει αυτό το ζήτημα.

Επιπλέον και το κυριότερο,  μέτρα πρόληψης και προφύλαξης θα λαμβάνονται μόνο στο χώρο του εργοταξίου, ενώ η διασπορά της καρκινογόνου σκόνης θα είναι πολύ ευρύτερη. Όλα αυτά θα συμβαίνουν στην τουριστική Χαλκιδική που είναι ο τρίτος δημοφιλέστερος προορισμός στην Ελλάδα και όπου έχουμε χωριά σε αποστάσεις μόλις 3 και 4 χιλιομέτρων. Για όλους τους κατοίκους και τους επισκέπτες της περιοχής που θα εκτίθενται και αυτοί στην ίδια σκόνη, δεν υπάρχει καμία πρόβλεψη προστασίας τους.