Πως να διαβάσετε τα ελληνικά WikiLeaks

Τα πρώτα διπλωματικά τηλεγραφήματα της Αμερικανικής πρεσβείας στην Αθήνα βλέπουν το φως της δημοσιότητας εδώ και μερικές ημέρες. Δυστυχώς τα ελληνικά ΜΜΕ, που έδειχναν μεγάλο ενδιαφέρον όσο οι δημοσιεύσεις έρχονταν από το εξωτερικό, σταμάτησαν να ασχολούνται όταν η Καθημερινή ανακοίνωσε ότι έχει «αποκλειστική» πρόσβαση στα απόρρητα έγγραφα. Ακόμα όμως και οι ίδιοι οι «Φάκελοι» που έκαναν την αποκάλυψη αφιέρωσαν λιγότερο από 5 λεπτά για τις ίδιες τις αποκαλύψεις ενώ το WikiLeaks δεν ήταν καν το αποκλειστικό θέμα της εκπομπής. Κατά την άποψή μας η δημοσιοποίηση των εγγράφων μέσω των «Φακέλων» είναι άλλη μια άτυχη στιγμή στην αλυσίδα των άτυχων στιγμών του WikiLeaks από τα τέλη Νοεμβρίου του 2010.

Παρακάτω έχουμε μαζέψει μια σειρά ερωταπαντήσεων που θα σας βοηθήσουν στην ανάγνωση των ελληνικών διπλωματικών εγγράφων. Για αυτούς που έφτασαν εδώ χωρίς προηγούμενη γνώση της υπόθεσης έχουμε το τμήμα των αρχαρίων. Όσοι διαθέτουν τη βασική εξοικείωση μπορούν να περάσουν απευθείας στο τμήμα των προχωρημένων. Διαγώνισμα δε θα βάλουμε γιατί μισούσαμε τους καθηγητές μας όταν το έκαναν.

Για αρχάριους
Τι είναι το WikiLeaks;
Το WL είναι ένας ασφαλής εκδοτικός οργανισμός που αναλαμβάνει να «ξεχάσει» ποιος είστε σε περίπτωση που έχετε στοιχεία για μια αποκάλυψη. Διαθέτει ειδικό σύστημα και οδηγίες για την υποβολή των στοιχείων και εξασφαλίζει την ανωνυμία της πηγής. Το WL αναλαμβάνει την τεκμηρίωση των δεδομένων και την παρουσίαση τους στο κοινό.

Ποια είναι η φιλοσοφία του WikiLeaks;
«Αν έχεις κάτι να φοβάσαι, τότε να το φοβάσαι». Το WL αποσκοπεί στην αποκάλυψη των παράνομων και ανήθικων δραστηριοτήτων των ισχυρών. Ακόμα και αυτοί που υποστηρίζουν ότι ως οργανισμός το WL περιορίζει την κριτική του σε ένα επίπεδο συνωμοσιολογίας (κριτικής «κακών υπαλλήλων ή ανήθικων εταιριών» χωρίς να αμφισβητεί ποτέ το ίδιο το σύστημα), αναγνωρίζουν την σημασία των αποκαλύψεων του.

Ποιά είναι η δεοντολογία του WikiLeaks;
Το WL δημοσιεύει στην ιστοσελίδα του ολόκληρο το τεκμηριωμένο υλικό. Όταν στα στοιχεία εμφανίζονται ονόματα, η δημοσίευση των οποίων μπορεί να φέρει σε κίνδυνο τη ζωή ανθρώπων τα αφαιρεί. Πέρυσι που στα χέρια του έφτασαν σχεδόν μισό εκατομμύριο διπλωματικά και στρατιωτικά έγγραφα του State Department, το WL αποφάσισε να συνεργαστεί με μεγάλους εκδοτικούς οργανισμούς που από την μια θα αναλάμβαναν να επεξεργαστούν δημοσιογραφικά την τεράστια πληροφορία και από την άλλη θα βοηθούσαν στη διάδοση των αποκαλύψεων. Στην πρώτη ομάδα συνεργατών περιλαμβάνονταν η Guardian, η New York Times και το Spiegel. Η συνεργασία με τα εδραιωμένα ΜΜΕ έφερε και τη πρώτη αλλαγή στον μηχανισμό δημοσίευσης των αποκαλύψεων. Μέχρι τον Νοέμβριο του 2010 το WikiLeaks δημοσίευε όλα τα έγγραφα γύρω από μια υπόθεση. Στην περίπτωση των διπλωματικών εγγράφων, γνωστή και ως CableGate, τα συνεργαζόμενα ΜΜΕ αναλάμβαναν την δημοσίευση των επεξεργασμένων εγγράφων και ήταν υποχρεωμένα να στέλνουν το επεξεργασμένο έγγραφο στο WL για να το δημοσιεύσει και αυτό παράλληλα στην δική του βάση δεδομένων.

Τι έχει δημοσιεύσει το WikiLeaks;
Μέχρι σήμερα το WL μεταξύ άλλων έχει δημοσιεύσει 1) Video του Αμερικανικού στρατού που εμφανίζει τον αμερικάνους στρατιώτες να δολοφονούν εν ψυχρό από ελικόπτερο άοπλους ανθρώπους, μεταξύ των οποίων και του συνεργείου του Reuters. 2) 92.000 έγγραφα σχετικά με τον πόλεμο στο Αφγανιστάν που δείχνουν την βιαιότητα των δυνάμεων κατοχής και τους χιλιάδες αμάχους νεκρούς 3) 400.000 έγγραφα για τον πόλεμο στο Ιράκ που περιγράφουν την ανοχή των συμμάχων σε φαινόμενα βασανισμών και βίας. 4) Περίπου 6.000 έγγραφα μέχρι σήμερα από τα 250.000 διπλωματικά έγγραφα του Αμερικανικού Πενταγώνου από πρεσβείες σε όλες τις χώρες του κόσμου. 5) Ένα κρυπτογραφημένο αρχείο 1.4GB το οποίο είναι η «ασφάλεια» του οργανισμού το κλειδί του οποίο θα δοθεί στο κοινό σε περίπτωση που το WikiLeaks ή ο ιδρυτής του Julian Assange πάθει κάτι και 6) Έχει ανακοινώσει ότι στους επόμενους μήνες θα δημοσιεύσει εκατοντάδες χιλιάδες έγγραφα από μεγάλη αμερικανική τράπεζα (φωτογραφίζεται η Bank of America) που δείχνει την οικονομική  «ηθική» των τραπεζών.

Τι είναι το Cablegate δηλαδή;
CableGate ονομάστηκε η διαρροή 251.181 διπλωματικών εγγράφων από τις αμερικανικές πρεσβείες ανά τον κόσμο. Τα έγγραφα των ακολούθων των πρεσβειών είναι μέχρι και διαβάθμισης SECRET και περιέχουν τμήματα της άγραφης ιστορίας σχεδόν όλων των εθνών.

Ποιος είναι ο Julian Assange;
Είναι ο αμφιλεγόμενος ιδρυτής του WikiLeaks. Είναι σίγουρα εκκεντρικός χαρακτήρας και έχει δεχτεί κριτική απ΄ όλες τις μεριές. Ωστόσο είναι και αυτός που έχει βάλει το κεφάλι του στον τορβά και έχει συλλάβει, σχεδιάσει και αναπτύξει έναν από τους σημαντικότερους δημοσιογραφικούς οργανισμούς της νέας εποχής. Έχει κατηγορηθεί για κάτι-σαν-βιασμό από δύο Σουηδέζες γυναίκες και το Βρετανικό δικαστήριο έχει εγκρίνει την έκδοσή του στη Σουηδία για την διερεύνηση αυτής της υπόθεσης. Ο ίδιος φοβάται ότι πίσω απ΄όλα αυτά κρύβεται η Αμερική που δηλωμένα προσπαθεί να βρει τρόπο ώστε να τον συλλάβει και να τον δικάσει για τις διαρροές.

Για προχωρημένους
Γιατί έχουν δημοσιευτεί μόνο 6000 από τα 250.000 έγγραφα του Cablegate;
Σύμφωνα με το WikiLeaks τα έγγραφα του State Department δόθηκαν σε μεγάλα ΜΜΕ με τη συμφωνία να αναλάβουν αυτά την αρχισυνταξία της δημοσίευσης και φυσικά την τεκμηρίωση και την επεξεργασία των ονομάτων ώστε να μην υπάρξει κίνδυνος για την ανθρώπινη ζωή από τις διαρροές. Η υπόθεση στράβωσε όταν η Βρετανική εφημερίδα Guardian έδωσε χωρίς να ρωτήσει τον Assange πρόσβαση στους New York Times και από εκεί ξεκίνησε ένα γαϊτανάκι συγκρούσεων και παρεξηγήσεων που οδήγησε στην οριστική αποσάθρωση του συστήματος όταν άρχισαν να εμφανίζονται κάτοχοι των Cablegates που δεν είχαν πάρει την πρόσβαση από το ίδιο το Wikileaks, όπως η Νορβηγική εφημερίδα AftenPosten. Έκτοτε το WikiLeaks ανακοίνωσε ότι θα συνεργαστεί με μικρότερα εθνικά μέσα για την προώθηση των διπλωματικών εγγράφων ανά χώρα. Και αυτός ο μηχανισμός ωστόσο δεν έχει λειτουργήσει ιδιαίτερα αποτελεσματικά. Η κατάσταση με την δίκη του Assange δεν βοηθάει, ενώ ο οργανισμός φέρεται να αντιμετωπίζει εσωτερική γκρίνια και προβλήματα.

Τι γίνεται με τα τηλεγραφήματα σχετικά με την Ελλάδα;
Την Κυριακή 20 Μαρτίου 2010 η Καθημερινή ανακοίνωσε ότι είχε πρόσβαση στο σύνολο των διπλωματικών εγγράφων και ότι η ομάδα των «Νέων Φακέλων» σε συνεργασία με τον ΣΚΑΪ και την Καθημερινή θα δημοσιεύσει τα τηλεγραφήματα που σχετίζονται με την Ελλάδα. Οι «Φάκελοι» απόκτησαν πρόσβαση στα τηλεγραφήματα μέσω της Νορβηγικής εφημερίδας AftenPosten αλλά παρά τις προσπάθειές μας δεν καταφέραμε να μάθουμε αν έχουν συνεννοηθεί ή έχουν και την έγκριση του επίσημου WikiLeaks. Από τη μία το WikiLeaks έκανε twitt στα ελληνικά με σύνδεσμο για το ρεπορτάζ των «Φακέλων» σχετικά με την ζωή και το έργο του Julian Assange, από την άλλη όμως το Wikileaks δεν δημοσιεύει στην ιστοσελίδα του τα διπλωματικά έγγραφα που αναρτούν οι «Φάκελοι», κάτι που θα ήταν ουσιαστική επιβεβαίωση αναγνώρισης.

Από την Κυριακή μέχρι σήμερα (27 Μαρτίου) οι «Φάκελοι» έχουν δημοσιεύσει 18 έγγραφα τα περισσότερα σχετιζόμενα με το ΠΑΣΟΚ και τη Νέα Δημοκρατία στην περίοδο 2007-2008.

Γιατί έχει σημασία να έχουν οι «Φάκελοι» έγκριση από το WikiLeaks;
Στην πραγματικότητα δεν έχει εφόσον τηρούνται οι όροι δημοσιογραφικής δεοντολογίας που έθεσε πρώτο το WikiLeaks. Αυτό σημαίνει ότι ανεξάρτητα αν το WL δώσει την επίσημη στήριξή του στους «Φακέλους» ή όχι η δύναμη των εγγράφων και η σημασία της αποκάλυψής τους για την ιστορία και την δημοσιογραφία ισχύει μόνο αν τηρούνται κάποιοι κανόνες ώστε να μην υπάρχει καμία υπόνοια για κρυφή ατζέντα:

Θα δημοσιευτούν όλα τα έγγραφα;
Ο «Φάκελοι» δεν έχουν αναφερθεί σε κάποιο πλάνο δημοσίευσης που θα εξηγούσε πότε και πως θα δημοσιευτούν όλα τα έγγραφα. Είναι απλό: αν από τα 1313 έγγραφα της Αμερικάνικης πρεσβείας στην Αθήνα δημοσιευτούν ακόμα και τα 1312 θα υπάρχει πάντα η υπόνοια ότι η συντακτική ομάδα υπηρέτησε κάποια ατζέντα κρατώντας εκτός δημοσιότητας ένα έγγραφο. Είναι φυσικό ότι δεν είναι εύκολο να επεξεργαστούν 1300 έγγραφα και να δημοσιευτούν όλα μονομιάς, ωστόσο με τον ρυθμό που δημοσιεύουν οι «Φάκελοι» θα χρειαστούμε περισσότερα από 4 χρόνια για την ολοκλήρωση του πακέτου.

Θα δημοσιεύονται ολόκληρα τα έγγραφα;
Ο μόνος τρόπος για να είναι ξεκάθαρη η ερμηνεία των εγγράφων είναι να τα άρθρα να περιλαμβάνουν και τα πρωτότυπα. Τμηματική αποδελτίωση και αναφορές σε έγγραφα που δε δημοσιεύονται είναι επικίνδυνα για την δημοσιογραφία γενικότερα. Οι «Φάκελοι» στην τηλεόραση και στην Καθημερινή έχουν μέχρι στιγμής δημοσιεύσει αναλύσεις βασισμένα σε έγγραφα που δεν έχουν δώσει στη δημοσιότητα.

Θα μείνουν αναλλοίωτα τα έγγραφα;
Τα έγγραφα έχουν αξία μόνο αν μένουν αναλλοίωτα. Αυτό εξασφαλίζει και η ταυτόχρονη δημοσίευση των εγγράφων στο επίσημο site του WikiLeaks. Γενικός κανόνας πρέπει να είναι ότι η αφαίρεση δεδομένων μπορεί να γίνει μόνο για να προστατευθεί η ζωή συγκεκριμένων ανθρώπων. Όχι όμως και η επαγγελματική καριέρα τους. Οι «Φάκελοι» ήδη στα 2 από τα 18 έγγραφα που έχουν δημοσιεύσει έχουν αφαιρέσει το όνομα ενός διπλωματικού συμβούλου της Αμερικανικής πρεσβείας. Αντίστοιχη αφαίρεση φέρεται να έχει γίνει και σε έγγραφο που δεν έχει μέχρι στιγμής δημοσιευτεί αλλά έχει παρουσιαστεί από την τηλεοπτική εκπομπή.

Πως να διαβάσετε τα ελληνικά έγγραφα;
Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω: Με προσοχή, φυσικά.

Κώστας Εφήμερος