Προσοχή στις απομιμήσεις: Διοργανώσεις που απείλησαν τους Ολυμπιακούς

του Βαγγέλη Γεωργίου
Μέρος του αφιερώματος: «Οι Ολυμπιακοί αγώνες… αλλιώς»

Μετά την χρεωκοπημένη Ελλάδα δεύτερος σταθμός των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν το κοσμοπολίτικο Παρίσι το 1900 και έπειτα, το 1904, σειρά θα είχαν οι ΗΠΑ. Ελάχιστοι θα μπορούσαν να χαρακτηρίσουν εκείνους τους αγώνες ως πετυχημένους. Για την ακρίβεια ήταν κόλαφος. Η «πολιτισμένη» Δύση κυριολεκτικά συνέτριψε το ολυμπιακό ιδεώδες καθώς οι Παριζιάνοι είχαν την ιδέα να συνδυάσουν το τερπνόν μετά του ωφελίμου και προσπάθησαν να συνδυάσουν την οργάνωση της μεγαλύτερης Διεθνούς Έκθεσης (Exposition Universelle) μτους Ολυμπιακούς. Οι Αγώνες λοιπόν θα διαρκούσαν όσο και η Έκθεση, σχεδόν έξι μήνες(!). Στο μεγάλο αυτό διάστημα πολλοί αθλητές δεν γνώριζαν ότι βρίσκονταν εκεί για να συμμετέχουν σε Αγώνες βλέποντας γύρω τους αυτό το μεγαλεπήβολο πανηγύρι. Το εξάμηνο όμως αυτό χρειαζόταν για να εξυπηρετηθεί το shopping των κοσμοπολιτών που πέραν των λιγοστών αθλημάτων θα απολάμβαναν τα προϊόντα των 76.000 εκθετών και επιχειρήσεων. Η Έκθεση ήταν μια  καπιταλιστική προστυχιά που προσέλκυσε 50 εκατομμύρια επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Τόσα εκατομμύρια φράγκα κινήθηκαν τότε αλλά στους παρακατιανούς ολυμπιονίκες δόθηκαν μόνο αναμνηστικές καρφίτσες ενώ οι αθλητές αγόρασαν μόνοι τους τα μετάλλιά τους. Όπως έλεγε ο επικεφαλής της Διεθνούς Έκθεσης, Αλφρέντ Πικάρ, «ο αθλητισμός είναι μια άχρηστη και γελοία δραστηριότητα για να δαπανηθούν πολλά χρήματα». Το Ολυμπιακό κίνημα κατάφερε βέβαια να τραβήξει την προσοχή ευφάνταστα καθώς οι «πολιτισμένοι» Γάλλοι διοργανωτές στο αγώνισμα της σκοποβολής τοποθέτησαν ζωντανούς στόχους, περιστέρια(!).

Ο εμποροκρατισμός όμως του Παρισιού δεν έλειψε ούτε από τους Ολυμπιακούς του Σεν Λιούις στις ΗΠΑ τέσσερα χρόνια μετά επαναλαμβάνοντας τα ίδια ακριβώς λάθη. Και εκείνοι οι αγώνες διήρκεσαν σκανδαλωδώς σχεδόν πέντε μήνες ώστε να συνδυαστούν με την περίφημη Έκθεση της Λουϊζιάνα. Η ίδια η ΔΟΕ παραδέχεται ότι η διοργάνωση χάθηκε μέσα στο χάος της Έκθεσης. Η συμμετοχή ήταν η μικρότερη στην ιστορία των Ολυμπιακών Αγώνων -με εξαίρεση δικαιολογημένα τους πρώτους στην Αθήνα- και γι’ αυτό άλλωστε οι μισοί ολυμπιονίκες ήταν από τις ΗΠΑ. Για τους Αμερικανούς περισσότερο σημασία είχε να γιορτάσουν τα 100 χρόνια από την εξαγορά της Λουϊζιάνας από τους Γάλλους.

Η 1η (και τελευταία) Μεσολυμπιάδα

Μετά από αυτές τις ολυμπιακές εμποροπανηγύρεις είχε δημιουργηθεί ένα τεράστιο χάσμα μεταξύ της αρχικής σημασίας του κινήματος και του εμποροκρατικού χαρακτήρα που απέκτησε. Το ολυμπιακό ιδεώδες κινδύνευε και η ολυμπιακή επιτροπή «θυμήθηκε» μια παλιά πρόταση των Ελλήνων: να γίνονται οι αγώνες στη χώρα που γεννήθηκαν, την Ελλάδα. Η Ελλάδα, μια χώρα πρόσφατα χρεωκοπημένη -και στρατιωτικά συντετριμμένη μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο- χρειαζόταν κάτι να την τονώσει. Οι αφελείς Έλληνες παρασυρμένοι και από τον Πρίγκιπα Κωνσταντίνο πρότειναν να φιλοξενεί η Ελλάδα μονίμως τους δυσβάστακτους αγώνες συναντώντας όμως την άρνηση της ΔΟΕ και ειδικά του αριστοκράτη Πιερ ντε Κουμπερτέν. Μπροστά στην ελληνική επιμονή βρέθηκε μια συμβιβαστική λύση: οι Αγώνες θα διεξάγονταν μονίμως στην Αθήνα στο μεσοδιάστημα δύο διαδοχικών Ολυμπιακών διοργανώσεων που θα λάβαιναν μέρος σε πόλεις του κόσμου. Με άλλα λόγια θα είχαμε κάθε δύο χρόνια Ολυμπιακούς με την Ελλάδα να αποτελεί μόνιμη διοργανώτρια χώρα κάθε τέσσερα χρόνια. Όπως θα έγραφε και ο Bruce Davis «οι Έλληνες χρειάζονταν τους Ολυμπιακούς και το Ολυμπιακό κίνημα τους Έλληνες» και έτσι προέκυψαν οι Μεσολυμπιακοί του 1906.

Στην Αθήνα του 1906 ήταν η πρώτη φορά που οι αθλητές θα συμμετείχαν μέσω των Ολυμπιακών Επιτροπών και όχι μεμονωμένα όπως γινόταν πριν που όποιος ήθελε έμπαινε στο γήπεδο. Ήταν επίσης η πρώτη φορά που υπήρχε έπαρση των σημαιών των τριών πρώτων αθλητών ενώ δημιουργήθηκε και το πρώτο ολυμπιακό χωριό στο Ζάππειο. Ήταν η απόλυτη επιτυχία που επισκίασε όλους τους προηγούμενες -και αρκετούς επόμενους αγώνες. Ο Δεύτεροι Διεθνείς Ολυμπιακοί Αγώνες (ή Μεσολυμπιακοί) ήταν γεγονός και ήταν προγραμματισμένοι να επαναληφθούν στα χρόνια που έρχονταν αλλά οι πολιτικές και γεωπολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια δεν το επέτρεψαν οπότε το σχέδιο ναυάγησε για πάντα. Εκείνα τα χρόνια προτεραιότητα για τους Έλληνες ήταν να διπλασιάσουν τα εδάφη τους και όχι τα στάδιά τους.

Ωστόσο εκείνοι οι αγώνες εργαλειοποιήθηκαν από τη ΔΟΕ θέλοντας απλά να σώσουν πρόσκαιρα τον θεσμό από την κατρακύλα του επιτρέποντας έτσι στους δραστήριους Έλληνες να κάνουν αυτή τη δεύτερη διοργάνωση. Το Ολυμπιακό Κογκρέσο είχε θάψει την ελληνική απόπειρα να σφετεριστεί τους Αγώνες με τον πανίσχυρο Πιερ ντε Κουμπερτέν να θέλει μανιωδώς να διασώσει τον διεθνισμό του σχεδίου του προστατεύοντάς το από τους επικίνδυνους Έλληνες που ήθελαν να το κάνουν εθνική υπόθεση. Ο δαιμόνιος Γάλλος αριστοκράτης ήταν φανερά εκνευρισμένος με τους Έλληνες που επιχειρούσαν να εθνικοποιήσουν τα ολυμπιακά του σχέδια και γι’ αυτό δεν παραβρέθηκε στους Μεσολυμπιακούς. Είχε φροντίσει πάραυτα όμως να μειώσει τα κλασσικά ελληνικά χαρακτηριστικά των αγώνων προσδίδοντας τους έναν έντονο αγγλοσαξονισμό που ήταν στη μόδα τότε λόγω της πανίσχυρης και υπεροπτικής βικτωριανής Αγγλίας. Ο Πιερ ντε Κουμπερτέν θαύμαζε ανέκαθεν το βρετανικό εκπαιδευτικό σύστημα που, όπως έλεγε και ένας Βρετανός φίλος του, συνέβαλλε στην υγιή ανάπτυξη των νέων που θα κληθούν να διαφυλάξουν την κυριαρχία του κράτους. Τις επόμενες δεκαετίες μέχρι και σήμερα η ΔΟΕ αποφεύγει όχι μόνο να αναγνωρίσει εκείνους τους Αγώνες αλλά το 1949 τελικά δημοσίευσε επίσημο πόρισμα σύμφωνα με το οποίο: Δεν θεωρείται ότι οποιαδήποτε ειδική αναγνώριση μπορεί να δοθεί στους συμμετέχοντες εκείνων των αγώνων θα προσέδιε κάποιο κύρος -μετά από τόσο καιρό- και ο κίνδυνος να υπάρξει ένα ντροπιαστικό προηγούμενο θα αντιστάθμιζε οποιοδήποτε πλεονέκτημα. Ακόμα και στην ιστοσελίδα της ΔΟΕ σήμερα δεν αναφέρονται πουθενά οι Μεσολυμπιακοί λες και δεν έγιναν ποτέ. Η απόλυτη νίκη του Γκουμπερτέν. Η αλήθεια είναι όμως διαφορετική. Ο διάσημος Γερμανός ιστορικός των Ολυμπιακών Karl Lennartz θα έγραφε πως «για τον πραγματικό ιστορικό των Ολυμπιακών αγώνων εκείνοι οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν ισάξιοι με τους επόμενους».

Αγώνες των Νέων Αναδυόμενων Δυνάμεων: μια αντι-ιμπεριαλιστική απειλή

Και ενώ οι Αγώνες του 1906 σώσανε το ολυμπιακό κίνημα χωρίς όμως να καταφέρει η Ελλάδα να διατηρήσει μια μόνιμη διοργάνωση, αρκετές δεκαετίες αργότερα θα ερχόταν μια σοβαρότερη απειλή για το κύρος και ίσως την ίδια την ύπαρξη των Αγώνων.

Ο ισχυρός άνδρας της Ινδονησίας Πρόεδρος Σουκάρνο θέλοντας να ενισχύσει το προσωπικό του αλλά και το παγκόσμιο κύρος της φτωχής χώρας του ανέλαβε να διοργανώσει τους Πανασιατικούς Αγώνες του 1962. Τα προβλήματα ξεκίνησαν όταν η ινδονησιακή κυβέρνηση αρνήθηκε να χορηγήσει βίζα στα μέλη των αθλητικών αποστολών του Ισραήλ και της Ταιβάν και η οργισμένη ΔΟΕ τα έβαλε με την Ολυμπιακή Επιτροπή της Ινδονησίας (ΟΕΙ) αναστέλλοντάς την επειδή δεν αντέδρασε σε αυτή την κυβερνητική πολιτική. Ύστερα από ένα μήνα η Ινδονησία αποσύρθηκε από τους Ολυμπιακούς. Θα μπορούσε βέβαια κάποιος να ισχυριστεί ότι επρόκειτο για μια υποκριτική στάση της ΔΟΕ καθώς το Ισραήλ ήταν επίσης αποκλεισμένο από τους Μεσογειακούς Αγώνες αλλά εκείνες οι χώρες μέλη συμμετείχαν κανονικά στους Ολυμπιακούς.

Ο Σουκάρνο πέρασε γρήγορα στην επίθεση ενορχηστρώνοντας τη δημιουργία καινούργιων Ολυμπιακών, διαφορετικών και αντι-ιμπεριαλιστικών. Οι νέοι «Αγώνες των Νέων Αναδυόμενων Δυνάμεων» (GANEFO), όπως ονομάστηκαν, θα βασίζονταν στα Ολυμπιακά ιδεώδη και θα προήγαγαν την ανάπτυξη των αθλημάτων στα αναδυόμενα έθνη -πρώην αποικίες- έτσι ώστε να ενδυναμώσουν τις φιλικές σχέσεις μεταξύ τους. Πρόκειται καθαρά για μια ανταγωνιστική πολιτική κίνηση που ήθελε να διαιρέσει ολυμπιακό κίνημα και να αναδείξει τις παγκόσμιες δομικές πολιτικές πραγματικότητες προάγοντας τα πολιτικά σχέδια των Αδεσμεύτων κρατών.

Το ενδιαφέρον είναι ότι εκείνοι οι πρώτοι Αγώνες των Νέων Αναδυόμενων Δυνάμεων» (ΑΝΑΔ) στην Τζακάρτα τον Νοέμβριο του 1963 σημείωσαν μεγάλη επιτυχία με 2.700 συμμετέχοντες αθλητές από 48 χώρες. «Το Κίνημα GANEFO ήταν το πιο απειλητικό για τους Ολυμπιακούς Αγώνες», έχει υποστηρίξει η επίκουρος καθηγήτρια, Δικαία Χατζηευσταθίου. Έτσι παρόλο που οι ΑΝΑΔ επέτρεψαν στους αθλητές να συμμετάσχουν και στους Ολυμπιακούς αντίθετα η σκληροπυρηνική ΔΟΕ απέτρεψε τον κόσμο να συμμετάσχει στους ψευδοαγώνες απειλώντας με ποινές. Θα ήταν ένα μοιραίο πλήγμα για τους Αγώνες των Νέων Αναδυόμενων Δυνάμεων διότι έτσι τους στερούσε τη νομιμοποίηση που χρειάζονταν ενώ και οι πολιτικές συγκυρίες το καταδίκαζαν σε αποτυχία. Ο διάδοχος του Σουκάρνο δεν υποστήριξε το κίνημα, στην Ινδονησία θα έτρωγαν το κεφάλι τους Επαναστατώντας Πολιτισμικά και η Αίγυπτος -η χώρα που θα φιλοξενούσε τους δεύτερους αγώνες- ήταν σε πόλεμο με το αποκλεισμένο αθλητικά Ισραήλ.  

Εάν επιβίωναν οι ελληνικοί Μεσολυμπιακοί αγώνες και οι Αγώνες των Νέων Αναδυόμενων Δυνάμεων τότε το ξυπνητήρι της «άμιλλας» θα χτυπούσε κάθε χρόνο και η ζωή θα συνεχιζόταν…