Διεθνείς και Εθνικοί Οργανισμοί υπογράφουν επιστολή προς την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, εκφράζοντας την ανησυχία τους σχετικά με τη θέση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά στις προσπάθειες για αύξηση της πρόσβασης σε εμβόλια, θεραπείες και άλλα ιατρικά αγαθά για την πανδημία Covid-19 μέσω της προσωρινής διακοπής κάποιων διατάξεων της Συμφωνίας για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας στον Τομέα του Εμπορίου (TRIPS).
Η πρόσβαση σε υγειονομική και φαρμακευτική περίθαλψη, η εμφάνιση περισσότερων κρουσμάτων, οι βαρύτερα πληττόμενες περιοχές φαίνεται πως παρουσιάζουν σαφή κοινωνική διαβάθμιση και η πανδημία ήρθε να το επιβεβαιώσει. Στις φτωχότερες περιοχές, εκεί που συναντώνται εργοστάσια και άνθρωποι στοιβαγμένοι, στα δημόσια νοσοκομεία το χτύπημα του «φονικού ιού» ήταν σαρωτικό.
Ναι μεν εμβολιασμοί, αλλά…
Οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν ήδη πληρωθεί για την έρευνα, την παραγωγή και τις προπαραγγελίες των εμβολίων από τις κυβερνήσεις σε ΗΠΑ, ΕΕ. Άλλες αναπτυσσόμενες χώρες όπως η Ινδία, δεν έχουν καρπωθεί τα ίδια οφέλη.
Το πιο σημαντικό πρόβλημα εντοπίζεται στην αδυναμία των φαρμακευτικών εταιρειών να ανταποκριθούν στη μεγάλη ζήτηση εμβολίων διεθνώς. Αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με την άρση του καθεστώτος της πατέντας και της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων για τις φαρμακευτικές εταιρείες που έχουν ανακαλύψει τα εμβόλια, έτσι ώστε να δοθεί η παραγωγική δυνατότητα και σε άλλες φαρμακοβιομηχανίες παγκοσμίως.
Ο επικεφαλής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας παρότρυνε εν μέσω του τρίτου κύματος της πανδημίας τις πλούσιες χώρες, μέλη της G7, να δώσουν απόλυτη προτεραιότητα στην ισότιμη πρόσβαση στα εμβόλια, εκτιμώντας πως η υφιστάμενη κατάσταση είναι απαράδεκτη. «Το σημαντικότερο πράγμα, το οποίο έχουμε αυτή τη στιγμή ανάγκη είναι τα εμβόλια, η εμβολιαστική ισότητα», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά ο Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους.
«Γνωρίζουμε όλα όσα πρέπει να κάνουμε για να αυξήσουμε την παραγωγή των δυνατοτήτων και επομένως να αυξήσουμε την εμβολιαστική κάλυψη σε όλες τις χώρες», σημείωσε, προτού επισημάνει πως «άνω του 80% όλων των δόσεων εμβολίων κατά του ης Covid-19 που χορηγούνται παγκοσμίως γίνεται σε χώρες με υψηλά εισοδήματα, την ώρα που οι χώρες με χαμηλά εισοδήματα έχουν μονάχα το 0,3%». Για τον Τέντρος, «είναι προς το συμφέρον κάθε χώρας αυτού του κόσμου να μοιράζεται τα εμβόλια και να προσφέρει τη βοήθειά της, διότι η εμβολιαστική ισότητα δεν είναι η φιλανθρωπία, η εμβολιαστική ισότητα συμφέρει τους πάντες», ενώ κατέληξε πως είναι απαράδεκτες οι ανισότητες που εντοπίζονται στην πρόσβαση στην υγεία, διότι «δε θα καταφέρουμε να νικήσουμε τον ιό σε έναν διχασμένο κόσμο», όπως τόνισε χαρακτηριστικά.
«Η ανισότητα στην πρόσβαση μεταξύ των χωρών με υψηλά και χαμηλά εισοδήματα είναι αχανής. Τα τελευταία δεδομένα δείχνουν ότι οι εύρωστες χώρες, που αντιπροσωπεύουν μόνο το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού, έχουν εμβολιάσει πλήρως το 28.5% του πληθυσμού τους, ενώ μόλις το 0.1% του πληθυσμού των φτωχότερων χωρών και κατά μέσο όρο γύρω στο 7.8% των χωρών μέσου εισοδήματος έχουν εμβολιαστεί πλήρως. Παρομοίως, η πρόσβαση στον έλεγχο, σε θεραπευτικές και άλλες τεχνολογίες υγείας παραμένουν μία πρόκληση για της αναπτυσσόμενες χώρες. Υπάρχει επείγουσα ανάγκη για αύξηση και την διεύρυνση της παραγωγής των εμβολίων και άλλων σημαντικών ιατρικών τεχνολογιών» σημειώνουν στην επιστολή τους οι Οργανισμοί.
Ταυτόχρονα, η ανισότητα στην πρόσβαση στο εμβόλιο οδήγησε σε άνισα μονοπάτια ανάκαμψης, με αρκετές χώρες να μην έχουν δει ακόμη φως στην άκρη του τούνελ. Η πρόταση από την Ινδία και τη Νότιο Αφρική για την μια άρση των διατάξεων της Συμφωνίας για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας και εμπορικής εκμετάλλευσης (TRIPS Waiver) που κατατέθηκε τον Οκτώβριο του 2020 και το αναθεωρημένο κείμενο της απόφασης που παρουσιάστηκε το Μάιο, επιχειρεί να θέσει επί τάπητος τις ανισότητες στην πρόσβαση σε σημαντικά αγαθά για τον έλεγχο της Covid-19 εισάγοντας ταυτόχρονα διευκολύνσεις με στόχο την ταχύτητα και την ελευθερία της παραγωγής καθώς και την αύξηση των επιλογών προμηθειών. Την πρόταση αυτή εισηγήθηκαν 63 Μέλη του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) και υποστηρίζεται από περίπου από 100 μέλη.
«Στόχος η δίκαιη πρόσβαση για χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος»
Υπενθυμίζεται πως τον Μάιο του 2021, με 468 ψήφους υπέρ, 63 κατά και 162 αποχές εγκρίθηκε τελικά από την Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου η τροπολογία. Την Τρίτη 5 Μαΐου, η αρμόδια εκπρόσωπος για τις εμπορικές σχέσεις των ΗΠΑ, Κάθριν Τάι, με ανακοίνωσή της στο twitter, δήλωσε πως οι ΗΠΑ θα συμμετέχουν ενεργά στις διαπραγματεύσεις με τον ΠΟΕ για την κατάργηση της πνευματικής ιδιοκτησίας στα εμβόλια κατά του COVID-19.
Η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν, είχε αναφέρει ότι «η Ε.Ε. έχει δείξει ενεργά την αλληλεγγύη της στον κόσμο από την αρχή της πανδημίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επέτρεψε τις εξαγωγές περίπου του μισού ποσού της συνολικής ποσότητας εμβολίων που παράγονται στην Ευρώπη» και προσέθεσε: «Ο άμεσος στόχος μας είναι να διασφαλίσουμε δίκαιη πρόσβαση για χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, να μοιράζουμε εμβόλια ευρύτερα και ταχύτερα. Και συνεχίζουμε να ενισχύουμε την παραγωγή».
«Η Ε.Ε. προτείνει συγκεκριμένες βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες λύσεις για την εξασφάλιση καθολικής πρόσβασης σε προσιτές τιμές» είχε σημειώσει επίσης η πρόεδρος της Κομισιόν, επισημαίνοντας ότι «πέρα από την τρέχουσα κρίση, είναι σημαντικό να διασφαλιστεί η παγκόσμια ετοιμότητα για μελλοντικές πανδημίες: διαφοροποίηση της παρασκευής, ώστε να μην συγκεντρώνεται μόνο σε λίγες χώρες και ενίσχυση της ανθεκτικότητας της υποδομής υγειονομικής περίθαλψης στις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες».
Τη στιγμή που τα δυτικά κράτη εμβολιάζουν έναν πολίτη το δευτερόλεπτο τους τελευταίους δύο μήνες, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας προειδοποιεί ότι τα διαθέσιμα εμβόλια του Προγράμματος COVAX θα παρέχουν εμβολιαστική κάλυψη στις φτωχότερες χώρες όπου θα διατεθούν μόλις για το 3% του πληθυσμού έως τα μέσα του έτους και για το 20% μέχρι το τέλος του 2021.
Η Ε.Ε. είχε απευθύνει κάλεσμα προς τις κυβερνήσεις να βεβαιωθούν ότι τα εμβόλια, οι θεραπείες και τα φάρμακα κατά της Covid-19 μπορούν να διασχίζουν ελεύθερα τα σύνορα, να ενθαρρύνουν τους παραγωγούς να επεκτείνουν την παραγωγή τους σε προσιτή τιμή, και να διευκολύνουν τη χρήση υποχρεωτικών αδειών στο πλαίσιο της υφιστάμενης Συμφωνίας του ΠΟΕ σχετικά με τις εμπορικές πτυχές των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (TRIPS).
Οι δύο πλευρές του νομίσματος
Η άρση των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας θα μπορούσε να βελτιώσει την παγκόσμια πρόσβαση σε προσιτά εμβόλια και άλλα ιατρικά προϊόντα. Πολλοί ευρωβουλευτές τόνισαν τη σημασία της ανάληψης ηγετικού ρόλου εκ μέρους της ΕΕ.
«Είναι αλήθεια ότι το τρέχον μοντέλο έχει συμβάλει στην επίτευξη προόδου στον τομέα της υγείας και της οικονομίας με το πέρασμα των χρόνων. Ωστόσο, η πανδημία έχει ήδη προκαλέσει πάνω από 3 εκατομμύρια θανάτους και χρειαζόμαστε έκτακτες λύσεις», είπε η επικεφαλής της ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών, Ιράτχε Γκαρσία Πέρεζ (Ισπανία).
«Κινδυνεύει η ζωή εκατοντάδων εκατομμυρίων ανθρώπων που δεν έχουν ακόμα πρόσβαση στα εμβόλια επειδή δεν γεννήθηκαν στο σωστό μέρος. […] Η Ευρώπη οφείλει να αντιμετωπίσει τα εμβόλια ως παγκόσμιο κοινό αγαθό του οποίου η τιμή και ποσότητα δεν μπορεί να αφεθεί στα χέρια τριών ή τεσσάρων φαρμακευτικών εταιρειών», τόνισε από την πλευρά του ο Φιλίπ Λάμπερτς (Βέλγιο).
«Πώς καταλήξαμε εδώ; Σήμερα, για ακόμη μια φορά, συζητάμε την άρση της πατέντας των εμβολίων COVID-19. Αυτό θα έπρεπε να ήταν σαφές από την αρχή», υπογράμμισε η Μανόν Ομπρί (Γαλλία). «Εκατομμύρια ζωές βρίσκονται σε κίνδυνο και η αδράνειά σας σκοτώνει ανθρώπους» πρόσθεσε.
Άλλοι ευρωβουλευτές υποστήριξαν -σε συμφωνία με τη θέση της ΕΕ- ότι η άρση των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας δεν θα φέρει γρήγορα αποτελέσματα σε παγκόσμιο επίπεδο και πρότειναν εναλλακτικές για την παροχή βοήθειας στις χώρες που βρίσκονται σε δυσχερή κατάσταση.
Η Εστέρ ντε Λανζ (Κάτω Χώρες) υπογράμμισε ότι η ΕΕ έχει εξάγει σχεδόν τόσα εμβόλια όσα έχει κρατήσει για εσωτερική χρήση. «Πρέπει να αρθούν οι φραγμοί που εμποδίζουν την εξαγωγή υλικών και εμβολίων, κυρίως εκ μέρους του Ηνωμένου Βασιλείου και των ΗΠΑ. Οι δωρεές πρέπει να αυξηθούν. Η παραγωγή πρέπει να αυξηθεί δραστικά, όχι μόνο εδώ αλλά και στην Αφρική, στην Ασία και στη Λατινική Αμερική. Η ΕΕ οφείλει ειδικότερα να βοηθήσει την Αφρική στην παραγωγή εμβολίων. Οι γνώσεις που απαιτούνται για την παραγωγή εμβολίων πρέπει να διαβιβάζεται και να μοιράζεται» σημείωσε χαρακτηριστικά.
Ο Ντάσιαν Τσιόλος (Ρουμανία) είπε ότι η πρόταση των ΗΠΑ για την άρση της πατέντας των εμβολίων δεν απευθύνει τα πραγματικά προβλήματα. «Ο Μπάιντεν δεν προτείνει κατάλληλες λύσεις, η άρση των πατεντών είναι χρονοβόρα και περίπλοκη διαδικασία. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να στείλουμε άμεση βοήθεια στους φτωχούς ανθρώπους». Τόνισε δε ότι την ανάγκη υποστήριξης της πρωτοβουλίας COVAX εκ μέρους των ΗΠΑ, μια πρωτοβουλία που διευκολύνει την πρόσβαση των χωρών χαμηλού και μέσου εισοδήματος σε τεστ, θεραπείες και εμβόλια κατά του κορονοϊού.
Ο Ρομάν Χάιντερ (Αυστρία) εξέφρασε αμφιβολίες ως προς το κατά πόσο οι αναπτυσσόμενες χώρες θα μπορέσουν να παράγουν εμβόλια σε ταχύτερο ρυθμό απ’ ό,τι οι δυτικές χώρες, η Κίνα και η Ρωσία. «Η άρση των δικαιωμάτων ευρεσιτεχνίας δεν μας επιτρέπει άρα να κερδίσουμε χρόνο ούτε να διασφαλίσουμε περισσότερες δόσεις εμβολίων», είπε, χαρακτηρίζοντας την πρόταση ως «επίθεση κατά της ιδιοκτησίας και, στην συγκεκριμένη περίπτωση, κατά της πνευματικής ιδιοκτησίας».
Από την πλευρά του, ο Χέερτ Μπουρζουά (Βέλγιο) είπε: «Η άρση των πατεντών μοιάζει καλή ιδέα χωρίς να είναι στην πραγματικότητα. […] Κανένας δεν έχει καταφέρει να αποδείξει ότι η άρση των πατεντών θα οδηγήσει στην επιτάχυνση και αύξηση της παραγωγής των εμβολίων. Η παραγωγή των εμβολίων είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Ο έλεγχος της παραγωγής και της ποιότητας είναι τόσο χρονοβόρα διαδικασία που η άρση των πατεντών δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα μέσα στο 2021. Η πραγματική λύση βρίσκεται στην δραστική αύξηση της παραγωγής μας, πράγμα το οποίο κάνουμε».
Μιλώντας εξ ονόματος της Πορτογαλικής Προεδρίας του Συμβουλίου, ο Αουγκούστο Σάντος Σίλβα επεσήμανε ότι η ΕΕ διατίθεται να συζητήσει συγκεκριμένες προτάσεις σχετικά με τα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας των εμβολίων. Τόνισε, ωστόσο, ότι το τρέχον διεθνές πλαίσιο είναι ήδη ευέλικτο και προβλέπει την υποχρεωτική χορήγηση αδειών που επιτρέπουν τις εξαγωγές στις χώρες με ανεπαρκή ή ανύπαρκτη ικανότητα παρασκευής.
Ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Επιτροπής Βάλντις Ντομπρόβσκις δήλωσε πως «οι ευθύνες της Ευρώπης δεν σταματούν στα σύνορά μας. Πάντα δίναμε ιδιαίτερη σημασία στην ανάγκη για διεθνή αλληλεγγύη την οποία έχουμε επιδείξει έμπρακτα επειδή κανείς δεν είναι ασφαλής μέχρι να είμαστε όλοι ασφαλείς».
Η θέση της Ελλάδας
Αναφερόμενος στο ζήτημα ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, Δημήτρης Παπαδημούλης ανέφερε μεταξύ άλλων: «Σημαντική και θετική εξέλιξη στον αγώνα για την επιτάχυνση της παραγωγής και του εμβολιασμού κατά της COVID-19 η θετική στάση του Προέδρου των ΗΠΑ για άρση της πατέντας. Η υγεία των πολλών, σε όλο τον πλανήτη, πρέπει να βρίσκεται πάνω από τα συμφέροντα μιας χούφτας πολυεθνικών. Τα εμβόλια κατά του COVID-19 πρέπει να αντιμετωπιστούν ως δημόσιο αγαθό. Η αντιμετώπιση της πανδημίας αποτελεί προϋπόθεση για την κοινωνική και οικονομική ανάκαμψη, όπως και για την αποτελεσματικότητα των συλλογικών και εθνικών προσπαθειών ανάκαμψης».
Ευρωβουλευτές και οι βουλευτές σε επιστολή τους τονίζουν πως η άρση της πατέντας «θα άρει τα διεθνή φαρμακευτικά μονοπώλια, θα εξαλείψει τη νομική αβεβαιότητα και θα δώσει την ελευθερία έτσι ώστε να λειτουργήσει και να αυξηθεί η συνεργασία και να επιταχυνθεί η διαθεσιμότητα, η προσβασιμότητα και η προσιτή τιμή σε εμβόλια, δοκιμές και θεραπείες για τον COVID-19 παγκοσμίως». Και υπογραμμίζουν πως «τα νέα στελέχη του COVID-19 αποδεικνύουν ότι δεν θα νικήσουμε τον ιό έως ότου τον νικήσουμε παντού».
Σε αυτό το πλαίσιο κι «έναν χρόνο μετά το λοκντάουν και τη λήψη περιοριστικών μέτρων στην Ευρώπη, είναι σαφές ότι πρέπει να αυξήσουμε επειγόντως την παραγωγή και τη διαθεσιμότητα εμβολίων, τεστ, φαρμάκων και προστατευτικών υλικών. Κι αυτό απαιτεί ευρύτερη κοινή χρήση της ιδιοκτησίας της τεχνολογίας και της τεχνογνωσίας, των δεδομένων και των πόρων, ιδιαίτερα με χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα» σημειώνουν χαρακτηριστικά.
Οι ασάφειες της «ψευτο-πρότασης»
Η πρόταση για την άρση των διατάξεων της Συμφωνίας για τα Δικαιώματα Πνευματικής Ιδιοκτησίας και εμπορικής εκμετάλλευσης έλαβε παγκόσμια μαζική υποστήριξη από υπηρεσίες των Ηνωμένων Εθνών, του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της UNAIDS, από την πλειοψηφία της επιστημονικής κοινότητας, από ιατρικές ενώσεις, σωματεία εργαζομένων, κοινοτικούς και θρησκευτικούς ηγέτες, εθνικούς και περιφερειακούς νομοθέτες, πρώην προέδρους, πρωθυπουργούς και ανθρώπους βραβευμένους με Nobel, όπως αναφέρεται στην επιστολή. Εντός της Ε.Ε., τα νομοθετικά σώματα των κρατών μελών στην Ισπανία, τη Γαλλία και την Ιταλία στηρίζουν δυναμικά την άρση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και αποκλειστικής εμπορικής εκμετάλλευσης στον ΠΟΕ.
Ωστόσο οι πρόσφατες προτάσεις της ΕΕ αναφορικά με την ανεμπόδιστη πρόσβαση σε εμβόλια, φαρμακευτικά προϊόντα και άλλες ιατρικές τεχνολογίες δεν φαίνεται να ακολουθεί την ίδια κατεύθυνση. «Οι προτάσεις που παρουσιάστηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στον ΠΟΕ στερούνται, κατά τη γνώμη μας, οποιασδήποτε χρήσιμης λύσης, παρά την κρισιμότητα της στιγμής. Στην παρούσα συγκυρία, ο ΠΟΕ θα έπρεπε να συνεισφέρει αποφασιστικά και εμπράκτως στη διασφάλιση της έγκαιρης και ίσης πρόσβασης σε εμβόλια, θεραπείες, διαγνώσεις και άλλες τεχνολογίες και αγαθά υγείας σχετιζόμενα με την πανδημία Covid-19» σημειώνουν οι Οργανώσεις στην επιστολή τους, χαρακτηρίζοντας τις προτάσεις ως «ψευδο- προτάσεις». Όπως εξηγούν, οι εν λόγω προτάσεις δεν αντιμετωπίζουν ευρύτερες δυσκολίες που αφορούν στα βιομηχανικά σχέδια και τα πνευματικά δικαιώματα (copyright) που απαιτούνται για την παραγωγή εμβολίων και άλλων τεχνολογιών υγείας. Προσθέτουν επίσης πως «δεν ανταποκρίνονται σε κανένα από τα στοιχεία και τις ανησυχίες που ανακύπτουν από τους υποστηρικτές της πρότασης για την άρση των πατεντών και της εμπορικής τους εκμετάλλευσης (TRIPS Waiver)».
Αυτό που ζητούν μέσω της επιστολής τους οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών είναι τα κράτη μέλη της ΕΕ να ζητήσουν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να επανεξετάσει τις προτάσεις της προς το Συμβούλιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ), δεδομένου ότι δεν προσφέρουν ουσιαστικές λύσεις στο ζήτημα της ισότιμης πρόσβασης.
Το ζήτημα της πρόσβασης στο φάρμακο αποτελεί στρατηγική προτεραιότητα τόσο της ελληνικής αντιπροσωπείας όσο και του διεθνούς δικτύου των ΓτΚ συνολικά. Στο πλαίσιο αυτό, υλοποιείται το έργο «Ανοίγοντας την Πρόσβαση στην Υγεία και το Φάρμακο για Όλους» στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund, με φορείς διαχείρισης το Ίδρυμα Μποδοσάκη και το SolidarityNow και εταίρους τους ΓΙΑΤΡΟΥΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ, το GIVMED και το The Press Project. Το πρόγραμμα Active citizens fund χρηματοδοτείται από την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία και είναι μέρος του χρηματοδοτικού μηχανισμού του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου (ΕΟΧ) περιόδου 2014 – 2021, γνωστού ως EEA Grants. Το πρόγραμμα στοχεύει στην ενδυνάμωση και την ενίσχυση της βιωσιμότητας της κοινωνίας των πολιτών και στην ανάδειξη του ρόλου της στην προαγωγή των δημοκρατικών διαδικασιών, στην ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και στην προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Διαβάστε εδώ ολόκληρη την επιστολή.