“Μόλις ακούσουν για εγκυμοσύνη, είσαι ξεγραμμένη. Είναι προδοσία”

“Σε περίπτωση που η αθλήτρια μείνει έγκυος κατά τη διάρκεια της παρούσας σύμβασης, το σωματείο διατηρεί το δικαίωμα να διακόψει μονομερώς την ισχύ του παρόντος. Στην περίπτωση αυτή, το σωματείο οφείλει τις […] παροχές που αντιστοιχούν μέχρι την ημερομηνία διακοπής της ισχύος του παρόντος.”

“Αυτό τον όρο, τον υπογράφω από τότε που ήμουν 18 χρονών και ξεκίνησα τον πρωταθλητισμό” λέει η διεθνής βολεϊμπολίστρια, Αθηνά Παπαφωτίου, 35 χρονών σήμερα, αρχηγός μίας εκ των μεγαλύτερων ελληνικών ομάδων και αντιπρόεδρος του Πανελληνίου Συνδέσμου Αμειβομένων Πετοσφαιριστών.

Την αγανάκτησή τους για την απαράδεκτη ρήτρα μοιράζονται πολλές ακόμα αθλήτριες που μέχρι τώρα είτε δεν γνώριζαν τα δικαιώματα τους είτε φοβόντουσαν να μιλήσουν νιώθοντας ότι η Ομοσπονδία, η Πολιτεία και τα σωματεία δεν είναι σύμμαχοί τους σε αυτόν τον αγώνα.

“Επιτέλους βρέθηκε μια αθλήτρια να μιλήσει και να πει το αυτονόητο!” λέει στο TPP η Τζίνα Λαμπρούση, παίκτρια της Εθνικής, διεθνής βολεϊμπολίστρια και αρχηγός έτερης μεγάλης ομάδας που επίσης υπογράφει κάθε χρόνο τον όρο περί εγκυμοσύνης. “Στην καριέρα μας, δεν έχουμε ποτέ το δικαίωμα να γίνουμε μητέρες” συμπληρώνει η Εύα Χαντάβα, διεθνής βολεϊμπολίστρια και μέχρι πρόσφατα αρχηγός σε μεγάλη ομάδα της Α1.

Η ρήτρα κατά της εγκυμοσύνης σημαίνει ότι αν μια αθλήτρια μείνει έγκυος, το σωματείο έχει δικαίωμα να σπάσει το συμβόλαιό της. Η έγκυος αθλήτρια μένει χωρίς δουλειά, χωρίς μισθό, χωρίς θεσμική προστασία, και όλα αυτά σε μια πολύ ιδιαίτερη φάση της ζωής της. Για τις γυναίκες που κάνουν πρωταθλητισμό και βιοπορίζονται εξ ολοκλήρου από τον αθλητισμό, αυτό συνεπάγεται μόνιμο άγχος, οικονομική ασφυξία και ένας όρος που καθορίζει βίαια επιλογές μιας ολόκληρης ζωής.

“Μόλις ακούσουν για εγκυμοσύνη, σε θεωρούν ξεγραμμένη. Θεωρείται προδοσία στην ομάδα” λέει η Παπαφωτίου. “Πώς θα κρίνεις αν θέλεις ή δεν θέλεις όταν γνωρίζεις ότι δεν θα μπορείς να βγάλεις τον μήνα σου; Πώς θα φέρουν κορίτσια στον αθλητισμό;”

Το θέμα της ρήτρας περί εγκυμοσύνης τέθηκε για πρώτη φορά δημόσια τον Νοέμβριο 2024 στο Gazzetta Women Sports Summit όταν γυναίκες αθλήτριες συναντήθηκαν στο ίδιο πάνελ με τον αν.υπουργό Αθλητισμού, Γιάννη Βρούτση.

“Διεκδικούμε τον δημόσιο διάλογο, την αναγνώριση του προβλήματος και την επίλυσή του από την πολιτεία” εξηγεί η Παπαφωτίου. “Οι εποχές και οι κοινωνίες αλλάζουν αλλά η νομοθεσία αργεί πολύ να αλλάξει. Όλο το πλαίσιο έχει δημιουργηθεί πάνω στα ανδρικά πρότυπα. Μιλάμε το 2025 για ισότητα στην κοινωνία, στον αθλητισμό, αλλά πώς θα έρθει αυτή η ισότητα αν δεν συμπεριλάβουμε το δικαίωμα στην εργασία και τη μητρότητα;”

Απρόθυμα σωματεία, άβουλη Πολιτεία, φυγόπονη Ομοσπονδία

Η ρήτρα κατά της εγκυμοσύνης είναι αντισυνταγματική καθώς προσκρούει στο άρθρο 21 του Συντάγματος για την προστασία της μητρότητας. Νομικοί που ρωτήθηκαν από το TPP, την χαρακτηρίζουν “παράνομη και καταχρηστική” καθώς παραβιάζει την αρχή της ισότητας και της δικαιοσύνης και αντίκεται στο άρθρο 16 της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και τα άρθρα 8 και 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Πώς γίνεται, λοιπόν, να υπάρχει μια τέτοια ρήτρα στα συμφωνητικά των σωματείων;

Ξετυλίγουμε το κουβάρι ξεκινώντας από το καθεστώς που διέπει τα γυναικεία ομαδικά αθλήματα στην Ελλάδα:

Από συστάσεως του επαγγελματικού αθλητισμού έως και σήμερα, κανένα πρωτάθλημα γυναικών, σε κανένα άθλημα, δεν είναι επαγγελματικό. Ακόμα κι όταν μιλάμε για πρωταθλητισμό και αμειβόμενες αθλήτριες, όλες υπάγονται νομικά σε καθεστώς ερασιτεχνών. Αυτό συνεπάγεται, βάσει νόμου, ότι δεν δικαιούνται να υπογράψουν συμβάσεις εργασίας και δεν προστατεύονται από την εργατική νομοθεσία. Ο εργοδότης, εν προκειμένω τα αθλητικά σωματεία, δεν καταβάλλει ένσημα και δεν πληρώνει ασφάλιση (με μία πρόσφατη εξαίρεση που αφορά την περίπτωση τραυματισμού). Οι αθλήτριες δεν δικαιούνται άδεια ή επίδομα μητρότητας ούτε επίδομα ανεργίας ενώ πληρώνονται μόνο για τους 10 μήνες που διαρκεί η προετοιμασία και η αγωνιστική. Πολλές προσπαθούν να βρουν και δεύτερη δουλειά παρόλο που οι καθημερινές προπονήσεις, τα ταξίδια και οι αγώνες δεν αφήνουν περιθώρια.

Στην Ελλάδα, την προστασία της εργατικής νομοθεσίας απολαμβάνουν μόνο οι άντρες επαγγελματίες αθλητές που αγωνίζονται στην Α1 και Α2 ποδοσφαίρου, και στην Α1 μπάσκετ και βόλεϊ.

“Αυτό που σου λέει η πολιτεία είναι ότι αν θέλεις να γίνεις αθλήτρια μπορείς να γίνεις μέχρι ερασιτέχνης το πολύ, να το κάνεις ως χόμπι. Εμείς όμως έχουμε επενδύσει όλη μας τη ζωή στον αθλητισμό, είναι η δουλειά μας, το ψωμί μας. Η έλλειψη επαγγελματικού καθεστώτος έχει σοβαρές επιπτώσεις, και μία από αυτές είναι η μητρότητα” τονίζουν οι βολεϊμπολίστριες.

Η Αθηνά Παπαφωτίου. 

Οι αθλήτριες υπογράφουν ιδιωτικά συμφωνητικά ή κάνουν προφορική συμφωνία με την ομάδα. Τα συμφωνητικά περιέχουν τους όρους που επιβάλλει το εκάστοτε σωματείο και οι αθλήτριες από άγνοια, φόβο και έλλειψη οργάνωσης, δεν έχουν διαπραγματευτεί ποτέ συλλογικά.

Τα αθλητικά σωματεία με τη ρήτρα “μη εγκυμοσύνης” θέλουν να καλυφθούν για να μην μείνουν εν μέσω αγωνιστικής χωρίς την αθλήτρια στην οποία έχουν επενδύσει. Και δεν θέλουν ή δεν μπορούν να καλύψουν οικονομικά μια έγκυο ή μια νέα μητέρα-αθλήτρια που θα βρεθεί για ένα διάστημα εκτός γηπέδων.

Τα ιδιωτικά συμφωνητικά των αθλητών/τριών κατατίθενται υποχρεωτικά στην οικεία αθλητική Ομοσπονδία. Εν προκειμένω, στο βόλεϊ γυναικών, κατατίθενται στην Ελληνική Οµοσπονδία Πετοσφαίρισης (Ε.Ο.ΠΕ.). Η Ομοσπονδία στον Κανονισμό Δεοντολογίας της αναφέρει ρητά ότι “[…] Δεν αποδέχεται δραστηριότητες οι οποίες εμπεριέχουν διακρίσεις που αφορούν [το] φύλο”. Παρ’ όλα αυτά, δεν έχει προβεί σε καμία γνωστή ενέργεια ώστε να απαλειφθεί από τα συμφωνητικά η ρήτρα “μη εγκυμοσύνης”.

Το TPP απέστειλε ερωτήσεις σε τρία μεγάλα σωματεία και στην Οµοσπονδία Πετοσφαίρισης αλλά κανένας από τους εμπλεκόμενους φορείς δεν απάντησε.

Όταν οι αθλήτριες, έφεραν το πρόβλημα στη δημοσιότητα, κάποια κόμματα της Βουλής αντέδρασαν, με τα ΚΚΕ, ΣΥΡΙΖΑ και Σπαρτιάτες να απευθύνουν ερωτήσεις προς το υπουργείο Αθλητισμού.

Ερωτήσεις απηύθυνε και το TPP στο υπουργείο σχετικά με το αν σκοπεύει να λάβει μέτρα για την κοινωνική και οικονομική προστασία των αθλητριών.

Ως απάντηση, το υπουργείο μάς υπέδειξε το άρθρο 33 του ν.2725/1999 για τον ερασιτεχνικό αθλητισμό προκειμένου να επισημάνει ότι “δεν προκύπτει απασχόληση γυναικών σε επαγγελματικό επίπεδο με κάποιο άθλημα” και συνεπώς δεν προβλέπεται θεσμική προστασία.

Στην ερώτηση για τη ρήτρα “μη εγκυμοσύνης” στα ιδιωτικά συμφωνητικά, το υπουργείο απάντησε ότι δεν φέρει ευθύνη: “Ένα ιδιωτικό συμφωνητικό (όπως εδώ μεταξύ ενός ερασιτέχνη αθλητή/τριας και ενός σωματείου μπορεί να) περιέχει τους όρους της μεταξύ τους συμφωνίας. Μπορεί να περιέχει οτιδήποτε, εκτός φυσικά από όρους που αντιβαίνουν στους νόμους (εκτός κι αν κανένα από τα δύο μέρη, που τους γνωρίζουν, δεν τους καταγγείλει”.

Η Τζίνα Λαμπρούση. 

“Σε κανένα δικαστήριο δεν θα μείνει όρθια αυτή η ρήτρα” – Και πράγματι δεν έμεινε

Έχουν φτάσει ποτέ τέτοιες υποθέσεις στα ελληνικά δικαστήρια; Και αν ναι, ποιος δικαιώθηκε;

Ο Δημήτρης Παναγιωτόπουλος είναι δικηγόρος και καθηγητής αθλητικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

“Στο παρελθόν έχουμε δικάσει μία υπόθεση όπου το σωματείο απέλυσε προπονήτρια λόγω εγκυμοσύνης. Η καταγγελία της σύμβασης κρίθηκε ως άκυρη από το δικαστήριο και η προπονήτρια κέρδισε την υπόθεση” απαντάει ο νομικός.

“Αυτό που κάνουν είναι απάνθρωπο. Είναι δυνατόν να γράφεται αυτό σε ένα κράτος δικαίου; Είναι δυνατόν να λέμε ‘Ή τη δουλειά σου ή το παιδί που θες να κάνεις’; Σε κανένα δικαστήριο δεν μπορεί να μείνει όρθια αυτή η διάταξη που αντιβαίνει στο Σύνταγμα και στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο” λέει ο Παναγιωτόπουλος. “Οι αθλήτριες θα έπρεπε, για αρχή, να κάνουν ένα εξώδικο.”

Για τις αθλήτριες όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά και αυτό επιβεβαιώνεται από τον μηδαμινό αριθμό καταγγελιών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα.

“Αυτός ο όρος είναι τόσο παγιωμένος που σε κάνει να πιστεύεις ότι έτσι είναι τα πράγματα, δεν αλλάζουν και πρέπει να βρεις μια λύση μόνη σου, ατομικά” λέει η Παπαφωτίου. “Υπάρχει μοναξιά και αβεβαιότητα.”

Υπάρχει όμως μια ιστορία που αφηγούνται οι βολεϊμπολίστριες, η πρόσφατη ιστορία μιας αθλήτριας που διεκδίκησε και κέρδισε όχι μόνο απλήρωτους μισθούς αλλά και αποζημίωση εξαιτίας απόλυσης λόγω εγκυμοσύνης.

Άννα Ζιβογίνοβιτς vs Ολυμπιακός

Το καλοκαίρι 2019, η Σέρβα διεθνής, Άννα Ζιβογίνοβιτς, ανανέωσε το συμβόλαιό της με τον Ολυμπιακό. Μερικούς μήνες αργότερα ξέσπασε η πανδημία, η αγωνιστική σεζόν διεκόπη και η Ζιβογίνοβιτς έμεινε έγκυος. Το συμβόλαιό της περιείχε την επίμαχη ρήτρα της “μη εγκυμοσύνης”. Ελλείψει επαγγελματικού πλαισίου, οι γυναίκες αθλήτριες δεν δικαιούνταν μισθό ή επίδομα στον κορονοϊό, εκτός κι αν η ομάδα τους είχε την καλή θέληση να τις στηρίξει.

Τον Απρίλιο 2021, η αθλήτρια ζήτησε από την ομάδα τους μισθούς της. Η ομάδα αρνήθηκε, επικαλούμενη την (μονομερή) απόφασή της να κόψει τους μισθούς για την περίοδο του lockdown καθώς και το γεγονός ότι η αθλήτρια παραβίασε τη σύμβαση επειδή έμεινε έγκυος.

Η Ζιβογίνοβιτς κατέθεσε αγωγή στην Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Βόλεϊ (CEV). Διεκδίκησε τους μισθούς της και αμφισβήτησε τη νομιμότητα της ρήτρας “μη εγκυμοσύνης” υποστηρίζοντας ότι παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η CEV τη δικαίωσε για τους μισθούς αλλά και για τη ρήτρα “μη εγκυμοσύνης” τονίζοντας ότι “η εφαρμογή αυτής της ρήτρας θα μπορούσε να οδηγήσει σε παραβίαση της διεθνούς δημόσιας πολιτικής”. Η CEV απεφάνθη ότι η ρήτρα “μη εγκυμοσύνης” παραβιάζει συγκεκριμένα την αρχή της δικαιοσύνης και της ισότητας και τις “ισορροπίες καθηκόντων και υποχρεώσεων”.

Παρά την απόφαση της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας, όμως, ο Ολυμπιακός αρνήθηκε να πληρώσει την αθλήτρια. Τότε η CEV επέβαλε μια πειθαρχική ποινή και απαγόρευσε στην ομάδα να κάνει οποιαδήποτε μεταγραφή νέας παίκτριας. Μετά από αρκετούς μήνες, ο Ολυμπιακός δεν είχε άλλη επιλογή παρά να συμμορφωθεί με την απόφαση και να καταβάλει τις αμοιβές στη Ζιβογίνοβιτς.

Η υπόθεση είναι πρωτοπόρος και δημιουργεί ένα σημαντικό δεδικασμένο. Ενδιαφέρον έχει το ότι όσο και να ψάξει κανείς στο ίντερνετ, δεν θα βρει τίποτα να έχει γραφτεί (με μοναδική εξαίρεση ένα πρόσφατο ρεπορτάζ του gazetta.gr).

Το TPP επικοινώνησε με τον δικηγόρο που εκπροσώπησε την Ζιβογίνοβιτς.

“Η ρήτρα είναι παράνομη και αποτελεί ξεκάθαρη διάκριση κατά των γυναικών” λέει ο Φίλιπ Μπλαγκόγιεβιτς, δικηγόρος με εξειδίκευση στο διεθνές αθλητικό δίκαιο. “Το ανησυχητικό, όμως, είναι ότι οι αθλήτριες αγνοούν τελείως τα δικαιώματά τους” συμπληρώνει. “Η απόφαση της CEV δεν ανέφερε κανένα προηγούμενο ευρωπαϊκό ή διεθνές δεδικασμένο. Η υπόθεση της Ζιβογίνοβιτς αποτελεί σίγουρα πλέον ορόσημο για τις μελλοντικές διεκδικήσεις των γυναικών στον αθλητισμό.”

Η υπόθεση της Ζιβογίνοβιτς έρχεται να υπενθυμίσει και τη δύναμη που έχουν οι ευρωπαϊκές και διεθνείς Ομοσπονδίες, τους κανονισμούς των οποίων οφείλουν να υπακούν οι εθνικές Ομοσπονδίες. Η FIFA, για παράδειγμα, το 2024 θέσπισε κανονισμούς για να προστατεύσει τις ποδοσφαιρίστριες διεθνώς σε θέματα όπως η μητρότητα. Αν η αθλήτρια μείνει έγκυος και δεν μπορεί να προπονείται, η ομάδα υποχρεούται να την πληρώνει ενώ η αθλήτρια μπορεί π.χ. να προσφέρει την εργασία της προσωρινά στο τμήμα μάρκετινγκ. Λύσεις υπάρχουν και όλοι βγαίνουν κερδισμένοι.

“Θέλουμε ο γυναικείος αθλητισμός να γίνει επαγγελματικός”

Αυτό που διεκδικούν σήμερα οι αθλήτριες του βόλεϊ είναι το γυναικείο βόλεϊ – το δημοφιλέστερο γυναικείο άθλημα – να γίνει το πρώτο επαγγελματικό άθλημα στην Ελλάδα ώστε να αποκτήσουν εργασιακά δικαιώματα.

“Κάνουμε την ίδια δουλειά με τους άντρες, αφιερώνουμε τον ίδιο χρόνο στις προπονήσεις και τους αγώνες, έχουμε τις ίδιες υποχρεώσεις, αυτοί είναι επαγγελματίες ενώ εμείς όχι. Στο βόλεϊ, γυναικείο και αντρικό, έχουμε τους ίδιους μισθούς, φορολογούμαστε, κόβουμε τα ίδια εισιτήρια. Γιατί εμείς δεν δικαιούμαστε αναγνώριση και προστασία;” αναρωτιούνται οι πρωταθλήτριες.

Αυτή τη στιγμή υπάρχει αισιοδοξία αλλά και ανησυχία καθώς ο αν. υπουργός Αθλητισμού, Γιάννης Βρούτσης, στο συνέδριο Gazetta Summit δήλωσε ότι ναι μεν υποστηρίζει την επαγγελματοποίηση αλλά “Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν, ούτε θα μπορέσω να πω ‘υπάρχει λύση, θα υποχρεώσω τις ομάδες’ γιατί κάποιος πληρώνει στο τέλος”.

“Υποκρυπτόμενες συμβάσεις εργασίας”

Μέχρι πρότινος, οι αμοιβές των ερασιτεχνών αθλητών/τριών υποκρύπτονταν στα ιδιωτικά συμφωνητικά ως “έξοδα διατροφής” και “οδοιπορικά”. Σήμερα, ο νόμος για τον ερασιτεχνικό αθλητισμό εμπεριέχει τη δυνατότητα σύναψης ιδιωτικού συμφωνητικού για “παροχή υπηρεσιών”. Τι σημαίνει όμως αυτό; Ποιες υπηρεσίες παρέχει η αθλήτρια, αν όχι την εργασία της ως αθλήτρια;

“Πρόκειται για ερασιτέχνες αθλητές με υποκρυπτόμενες συμβάσεις εργασίας” λέει στο TPP ο δικηγόρος, Δημήτρης Παναγιωτόπουλος. “Βάσει του Ευρωπαϊκού Δικαίου, από τη στιγμή που δημιουργείται οικονομική σχέση, παύει να είναι προσφορά αθλητικών υπηρεσιών και είναι σύμβαση παροχής υπηρεσιών και ο αθλητής νοείται ως εργαζόμενος. Υπάρχουν πολλές σχετικές αποφάσεις δικαστηρίων και διαθέτουμε πλέον μια πάγια νομολογία.”

Γιατί ο νόμος για τον ερασιτεχνικό αθλητισμό παραμένει τόσο μπερδεμένος; ρωτάω τον καθηγητή αθλητικού δικαίου.

“Ο νόμος για τον ερασιτεχνικό αθλητισμό είναι χειρότερος από κουρελού – οι κυβερνήσεις τον έχουν τροποποιήσει χίλιες φορές. Αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά αλλά δεν θέλουν να χαλάσουν και τις σχέσεις με τα σωματεία και να τα φέρουν σε δύσκολη θέση, γιατί αν τα σωματεία υποχρεωθούν να συνάπτουν συμβάσεις εργατικού δικαίου, θα έχουν πολύ μεγαλύτερες συμβατικές υποχρεώσεις” απαντά.

Η Εύα Χαντάβα. 

“Θέλουμε να αφήσουμε στα νέα κορίτσια κάτι καλύτερο”

Αυτή τη στιγμή, κατόπιν αιτήματος του Πανελληνίου Συνδέσμου Αμειβομένων Πετοσφαιριστών (ΠΑΣΑΠ), έχει ξεκινήσει διάλογος με το υπουργείο και διερευνάται όντως η δυνατότητα το βόλεϊ γυναικών να γίνει το πρώτο γυναικείο επαγγελματικό άθλημα στην Ελλάδα.

Οι βολεϊμπολίστριες ελπίζουν όχι μόνο αυτό να πραγματοποιηθεί το συντομότερο δυνατόν αλλά μελλοντικά να ακολουθήσουν και άλλα αθλήματα γιατί οι γυναίκες σε όλα τα ομαδικά αθλήματα στη χώρα μας αντιμετωπίζουν ακριβώς τα ίδια προβλήματα.

Η γενιά της Παπαφωτίου, της Χαντάβα και της Λαμπρούση δεν θα προλάβει τίποτα από αυτά αλλά παλεύουν σύσσωμες.

“Κάνουμε αυτό που θα θέλαμε να είχαν κάνει για εμάς οι προηγούμενες γενιές” λέει η Παπαφωτίου. “Αθλήτριες θα περάσουν πολλές και με καλύτερες επιδόσεις από εμάς αλλά σημασία έχει να αφήσουμε κάτι καλύτερο από αυτό που βρήκαμε στον αθλητισμό και την κοινωνία. Κάθε γυναίκα πρέπει να έχει το δικαίωμα να συνδυάσει το επάγγελμά της με τη μητρότητα. Πρέπει να καταργηθεί η ρήτρα και πρέπει επειγόντως να προστατευθεί θεσμικά η μητρότητα. Είναι ένα αίτημα κοινωνικό, όχι αθλητικό.”

“Εμείς τελειώνουμε σε λίγα χρόνια. Ό,τι αλλαγή και να κάνουν, δεν θα μας προλάβει. Θέλουμε όμως τα κορίτσια που είναι τώρα 20 χρονών να είναι οι πρώτες αθλήτριες στην Ελλάδα που θα κολλήσουν ένσημα” συμπληρώνει η Χαντάβα.

Η Εύα Χαντάβα ξεκίνησε να παίζει βόλεϊ 7 χρονών, στα 15 της έπαιζε στην Α1 και από τα 16 της αγωνιζόταν με την Εθνική Ελλάδος για 16 χρόνια. Έχει παίξει σε ομάδες σε 9 χώρες και 3 ηπείρους. Όταν αφήσει την ενεργό δράση, θα είναι σαν να μην έχει δουλέψει μια μέρα στη ζωή της.