του Νίκου Μπογιόπουλου
(αναδημοσίευση από τον Ημεροδρόμο με την άδεια του συγγραφέα)
Ήταν 2 Φλεβάρη 1943 – σαν σήμερα – όταν ολοκληρώθηκε η παράδοση των γερμανικών δυνάμεων στον Κόκκινο Στρατό. Έτσι ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για τη συντριβή του χιτλεροφασισμού.
Και να γιατί «κάθε άνθρωπος που αγαπά την ελευθερία, χρωστάει στον Κόκκινο Στρατό περισσότερα από ό, τι μπορεί ποτέ να πληρώσει» (Έρνεστ Χέμινγουεϊ).
Δυο μέρες νωρίτερα, στις 31 Γενάρη του 1943, η Ανώτατη Διοίκηση των Σοβιετικών Ενόπλων Δυνάμεων εκδίδει το Ανακοινωθέν για τη συντριβή των Ναζί στο Βόλγα. Την ίδια μέρα παραδίδεται η νότια ομάδα των γερμανικών ναζιστικών δυνάμεων με επικεφαλής τον διοικητή της 6ης στρατιάς Φ. Πάουλους, που μόλις είχε προαχθεί από τον Χίτλερ σε στρατάρχη. Το ανακοινωθέν ήταν ουσιαστικά η αναγγελία της νίκης στη μάχη του Στάλινγκραντ.
Στις 2 Φλεβάρη 1943, με την ολοκλήρωση της παράδοσης των ναζί, ο Στάλιν απηύθυνε ημερήσια διαταγή προς τα στρατεύματα του Ντον, όπου έλεγε:
«Στον αντιπρόσωπο του Αρχηγείου της Ανωτάτης διοίκησης του στρατού, στρατάρχη του πυροβολικού σ. Βορόνοφ. Στον διοικητή των στρατευμάτων του μετώπου του Ντον, στρατηγό σ. Ροκοσόφσκι. Συγχαίρω εσάς και τα στρατεύματα του μετώπου του Ντον για το επιτυχημένο ξεκαθάρισμα των εχθρικών στρατευμάτων που είχαν κυκλωθεί κοντά στο Στάλινγκραντ. Εκφράζω τις ευχαριστίες μου σε όλους τους μαχητές, διοικητές και πολιτικούς καθοδηγητές του μετώπου του Ντον για τις εξαιρετικές αυτές πολεμικές επιχειρήσεις».
Η μάχη του Στάλινγκραντ κράτησε για σχεδόν 200 ολόκληρα μερόνυχτα.
Παρότι η ΕΣΣΔ βρισκόταν αντιμέτωπη με 8 ναζιστικές στρατιές, παρότι έδωσε αυτήν τη μάχη εντελώς μόνη και αβοήθητη, παρότι ο συσχετισμός δυνάμεων εκείνης της εποχής ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τη χιτλερική Γερμανία ήταν καταθλιπτικός για την πρώτη, το θαύμα έγινε!
Το θαύμα της νίκης στο Στάλινγκραντ δεν θα μπορούσε να συμβεί αν δεν στηριζόταν στα τεράστια αποθέματα δύναμης του σοβιετικού λαού για την υπεράσπιση της πατρίδας του και των κοινωνικών του κατακτήσεων.
Το μέγεθος των απωλειών της Γερμανίας στο Στάλινγκραντ επέδρασε αποφασιστικά στην πορεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς συγκλόνισε όλη την πολεμική ναζιστική μηχανή. Στη διάρκεια της σοβιετικής αντεπίθεσης καταστράφηκαν 5 ναζιστικές στρατιές. Εξοντώθηκαν ολοκληρωτικά 32 γερμανικές μεραρχίες και 3 ταξιαρχίες. Άλλες 16 μεραρχίες έχασαν το 50%-75% της δύναμής τους και έπαψαν να είναι αξιόμαχες. Οι απώλειες των φασιστικών στρατευμάτων στην περίοδο της σοβιετικής αντεπίθεσης ξεπέρασαν τους 800 χιλιάδες νεκρούς. Τεράστιες ήταν οι καταστροφές πολεμικού υλικού.
«Η μεγαλύτερη μάχη στην ιστορία των πολέμων».
Ας δούμε τι ήταν αυτό που συντελέστηκε στο Στάλινγκραντ, την «μεγαλύτερη μάχη στην ιστορία των πολέμων» κατά την έκφραση του Στάλιν.
Το καλοκαίρι του 1942, τα γερμανικά στρατεύματα εξαπέλυσαν μεγάλη επίθεση στο Νότιο Τομέα του Ανατολικού Μετώπου. Ένα τμήμα κινήθηκε προς το Στάλινγκραντ και έφτασε στα άκρα της πόλης. Διακηρυγμένος στόχος των γερμανικών στρατευμάτων ήταν η συντριβή της σοβιετικής αντίστασης και η κατάληψη του μεγαλύτερου μέρους των βασικών στρατιωτικών και οικονομικών κέντρων της ΕΣΣΔ.
Για τη ναζιστική επίθεση προετοιμάστηκαν 8 στρατιές, πέντε γερμανικές, μια ρουμάνικη, μια ιταλική και μια ουγγρική, αφού η ευρύτερη περιοχή του Στάλινγκραντ, όπως και η ίδια η πόλη, έπαιζε σημαντικό ρόλο στο πολεμικο-οικονομικό δυναμικό της Σοβιετικής Ένωσης.
Παρά τη σημασία που είχε η μάχη του Στάλινγκραντ για την έκβαση ολόκληρου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η ΕΣΣΔ έδωσε αυτήν τη μάχη εντελώς μόνη και αβοήθητη, εγκαταλελειμμένη, φτάνοντας πολλές φορές στο χείλος της καταστροφής.
Βλέποντας το συσχετισμό δυνάμεων εκείνης της εποχής ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τη χιτλερική Γερμανία, δεν μπορεί παρά να μιλήσει κανείς για θαύμα. Ειδικά αν σκεφτεί κανείς ότι με την επίθεσή της εναντίον της ΕΣΣΔ, η ναζιστική Γερμανία είχε καταφέρει να καταλάβει τις σοβιετικές αγροτικές και βιομηχανικές περιοχές, που προπολεμικά έδιναν το 71% της παραγωγής χυτοσιδήρου, το 58% του χάλυβα, το 57% του τροχαίου υλικού, το 63% του άνθρακα, καθώς και τον κύριο όγκο του πολεμικού εξοπλισμού και των εφοδίων. Οι κατακτημένες σοβιετικές περιοχές, όπου ζούσε προπολεμικά το 42% του πληθυσμού της χώρας, κάλυπταν το 40% του συνολικού χώρου παραγωγής σιτηρών και το 38% της κτηνοτροφίας.
«Όχι δεύτερο μέτωπο»!
Οι δυτικές δυνάμεις, οι ΗΠΑ και η Αγγλία, αντιμετώπισαν τη μάχη του Στάλινγκραντ ως ευκαιρία να υπάρξει, το λιγότερο, μια αμοιβαία εξασθένηση της ΕΣΣΔ και της Γερμανίας, ώστε αφενός να ξεμπερδεύουν με το σοσιαλισμό και αφετέρου να διαμοιράσουν τις παγκόσμιες αγορές μεταξύ τους, χωρίς την εμπλοκή του άλλου μεγάλου ιμπεριαλιστή ανταγωνιστή τους, της Γερμανίας.
Έτσι, αρνήθηκαν να ανοίξουν ένα δεύτερο μέτωπο στην Ευρώπη κατά των δυνάμεων του γερμανικού φασισμού κι έδωσαν τη δυνατότητα στον Χίτλερ να συγκεντρώσει στο ανατολικό μέτωπο τεράστιο αριθμό δυνάμεων και πολεμικού υλικού.
Μάλιστα, ο Τσόρτσιλ, με αφορμή το ταξίδι του στην ΕΣΣΔ μέσα στο 1942, γράφει:
«Σκεπτόμουν την αποστολή που με έφερνε στο θλιβερό αυτό μπολσεβικικό κράτος. Άλλοτε, είχα προσπαθήσει με όλες τις δυνάμεις μου, να το στραγγαλίσω στη γέννησή του και ως την εμφάνιση του Χίτλερ το θεωρούσα θανάσιμο εχθρό της ελευθερίας και του πολιτισμού. Ποιο ήταν τώρα το καθήκον μου; Ο στρατηγός Ουέιβελ, που είχε φιλολογική διάθεση, τα ανακεφαλαίωσε όλα σε ένα ποίημα με πολλές στροφές, που τελείωνε με τις λέξεις: «Οχι δεύτερο μέτωπο το 1942″». (Ουίνστον Τσόρτσιλ: «2ος Παγκόσμιος Πόλεμος», εκδόσεις ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΕΣΤΙΑ, τόμος Δ σελ. 317).
Την επομένη της συνάντησης, ο Στάλιν συνέταξε υπόμνημα, όπου σημειωνόταν:
«Κατόπιν ανταλλαγής απόψεων γενομένης εις την Μόσχαν την 12 Αυγούστου ε.ε. διεπίστωσα ότι ο Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας κ. Τσόρτσιλ θεωρεί αδύνατον την οργάνωσιν του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942. Ως γνωστόν, η οργάνωσις του δεύτερου μετώπου εις την Ευρώπην κατά το 1942 είχε αποφασιστεί κατά την διάρκειαν της επισκέψεως του Μολότωφ εις Λονδίνον και είχε περιληφθεί εις το κοινόναγγλο- σοβιετικόν ανακοινωθέν, που εδημοσιεύθη την 12 Ιουνίου ε.ε (…). Είναι εύκολον να αντιληφθή κανείς ότι η άρνησις της κυβερνήσεως της Μεγάλης Βρετανίας να δημιουργήση το δεύτερον μέτωπον εις την Ευρώπην εντός του 1942 καταφέρει ηθικόν πλήγμα εναντίον ολοκλήρου της σοβιετικής κοινής γνώμης, που εβασίζετο εις την δημιουργίαν του δεύτερου μετώπου, δυσχεραίνει την θέσιν του Ερυθρού Στρατού εις το μέτωπον και προξενεί ζημίαν εις τα σχέδια της Σοβιετικής Διοικήσεως… Εγώ και οι συνάδελφοί μου νομίζομεν ότι το έτος 1942 παρέχει τους πλέον ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου εις την Ευρώπην, δεδομένου ότι όλαι αι δυνάμεις των γερμανικών στρατευμάτων, και μάλιστα αι καλύτεραι, είναι απησχολημέναι εις το ανατολικόνμέτωπον, ενώ εις την Ευρώπη έχουν απομείνει ασήμαντοι δυνάμεις, και μάλιστα αι χειρότεραι. Είναι άγνωστον αν το έτος 1943 θα παρέχη τους ιδίους ευνοϊκούς όρους διά την δημιουργίαν δευτέρου μετώπου, όπως το 1942… Αλλά δυστυχώς εγώ δεν κατόρθωσα να πείσω επ’ αυτού τον κύριον Πρωθυπουργόν της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ ο κ. Χάριμαν, αντιπρόσωπος του Προέδρου των ΗΠΑ, κατά τις διαπραγματεύσεις εις Μόσχαν, υπεστήριξε απολύτως τον κύριονΠρωθυπουργόν» («Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος – Η αλληλογραφία Στάλιν – Τσόρτσιλ – Ρούσβελτ – Τρούμαν», εκδόσεις «Μέλισσα», τόμος Α’, σελ. 72-73).
«Από κτίριο σε κτίριο»
Η μάχη για την πόλη του Στάλινγκραντ άρχισε στις 17 Ιούλη του 1942 στον ποταμό Τσιρ και διήρκεσε συνολικά για περίπου 200 μερόνυχτα. Το αμυντικό της στάδιο κράτησε έως τις 18 Νοέμβρη 1942.
Ειδικά τον Σεπτέμβρη η πόλη κινδύνεψε να κυριευτεί από τον εχθρό, αφού αυτός κατάφερε να περάσει στο εσωτερικό της και να φτάσει ως το κέντρο της. Ήταν τότε που το ραδιόφωνο του Βερολίνου έσπευσε να ανακοινώσει πως το Στάλινγκραντ έπεσε.
Όμως, στις 19 Νοέμβρη του 1942, ο Κόκκινος Στρατός περνά στην αντεπίθεση. Ως τις αρχές του Γενάρη του 1943 είχε καταφέρει να αντιστρέψει πλήρως την κατάσταση. Οι σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις άρχισαν την επίθεση για την ολοκληρωτική συντριβή του εχθρού. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 2 Φλεβάρη.
«Η νίκη των στρατευμάτων μας στο Στάλινγκραντ – γράφει ο στρατάρχης Ζούκοφ – αποτέλεσε την αρχή της ριζικής καμπής του πολέμου υπέρ της ΕΣΣΔ…».
Ήταν μια νίκη, που κερδήθηκε με σκληρές μάχες σώμα με σώμα «από κτίριο σε κτίριο, όπου το κάθε κτίριο της πόλης γινόταν ερείπια».
Στη διάρκεια της σοβιετικής αντεπίθεσης καταστράφηκαν δύο γερμανικές, μια ιταλική και δύο ρουμανικές στρατιές. Εξοντώθηκαν ολοκληρωτικά 32 γερμανικές μεραρχίες και 3 ταξιαρχίες. Άλλες 16 μεραρχίες έχασαν το 50%-75% της δύναμής τους και έπαψαν να είναι αξιόμαχες. Οι απώλειες των φασιστικών στρατευμάτων στην περίοδο της σοβιετικής αντεπίθεσης ξεπέρασαν τους 800 χιλιάδες νεκρούς. Τεράστιες ήταν οι καταστροφές πολεμικού υλικού. Το μέγεθος των απωλειών επέδρασε αποφασιστικά στη γενική στρατηγική κατάσταση, συγκλόνισε όλη την πολεμική μηχανή της ναζιστικής Γερμανίας.
Νίκη – ορόσημο
Ο ηρωικός αγώνας των κατοίκων του Στάλινγκραντ και του σοβιετικού στρατού απέσπασε τον παγκόσμιο θαυμασμό. Ήταν μια νίκη, στην οποία υποκλίθηκαν όλοι. «Είναι μία καταπληκτική νίκη», αναγκαζόταν να γράψει ο Τσόρτσιλ στον Στάλιν.
Ο Ρούζβελτ, στο δικό του μήνυμα, χαρακτήρισε το γεγονός «ως ένα από τα λαμπρότερα κεφάλαια του πολέμου των λαών που ηνώθησαν εναντίον του ναζισμού και των μιμητών του». Έως τη μάχη του Στάλινγκραντ στην Ιστορία δεν υπήρχε παρόμοια περίπτωση κύκλωσης και ολοκληρωτικής καταστροφής τόσο μεγάλης στρατιωτικής δύναμης.
Η συντριβή των Ναζί στο Βόλγα σήμανε την αρχή της αποφασιστικής στροφής στο Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο και σε όλο το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο σοβιετικός στρατός αποσπά τη στρατηγική πρωτοβουλία και δεν την αφήνει μέχρι την οριστική συντριβή της ναζιστικής Γερμανίας. Η μάχη του Στάλινγκραντ αποτελεί το ορόσημο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου καθώς από εκεί και πέρα αρχίζει η εκδίωξη των εισβολέων από το σοβιετικό έδαφος και η απελευθέρωση των λαών της Ευρώπης από το χιτλεροφασιστικό ζυγό.