Οι λίμνες από τη βροχή που έπεφτε μέσα από τις τρύπες του Αβγού δημιουργούσαν ταρκοφσκικές σκηνές καθρεφτισμών, ενώ στα τοιχώματα του γηραιού κτηρίου ελάμβανε χώρα ένας διαγωνισμός για το πιο ευρηματικό γκράφιτι. Ο χώρος ήταν κατάμεστος από φοιτητές και άλλους πολίτες της Βηρυτού οι οποίοι είχαν συγκεντρωθεί εδώ για το teach-in: Την πρώτη εβδομάδα της επανάστασης το Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού είχε κλείσει και κάποιοι από τους καθηγητές του, όπως ο Νικόλας Κοσματόπουλος, είχαν μεταφέρει τα μαθήματα στον χώρο του Αβγού, με τη διαφορά ότι επρόκειτο περισσότερο για έναν τόπο ζυμώσεων και διαλόγου σε αραβική κυρίως αντί για αγγλική γλώσσα. Δυσκολεύτηκα να μπω στο εσωτερικό του Αβγού, καθώς οι υπεύθυνοι μου είπαν ότι υπήρχαν θέματα ασφαλείας, επειδή το πλήθος του κόσμου, που είχε συρρεύσει, προκαλούσε κινδύνους κατάρρευσης του κτηρίου. Αναρωτήθηκα αν θα έπρεπε να μιλάμε σε αυτήν την περίπτωση για κατάρρευση ή για προσγείωση του εκκρεμούς Αβγού στην από κάτω γη της πλατείας, όπου οι σύντροφοι συνέχιζαν το απτόητο γλέντι της εξέγερσης, όσο εμείς συζητούσαμε τη θεωρία της. Καλεσμένος του Νικόλα Κοσματόπουλου ήταν ο Charbel Nahas, πρώην Υπουργός Εργασίας, και ένας σπουδαίος διανοούμενος, που έχει μελετήσει ανθρωπολογικώς το ζήτημα του δημόσιου και του ιδιωτικού χώρου στον Λίβανο. Τα ρήγματα του αβγού άφηναν να διαφανούν οι αντιφάσεις της πόλης. Μέσα από τα γκράφιτι που διαγκωνίζονταν για την πιο πρωτότυπη έκφραση αντιεξουσιαστικότητας και προοδευτισμού, φαινόταν το πλήθος της εξέγερσης όπου έδιναν το παρών όλες οι σέκτες και ομάδες του Λιβάνου, νεαροί άντρες που χόρευαν τον παραδοσιακό χορό dabke, μαντηλοφορούσες δίπλα σε «φραγκοφορεμένες», με όψιμο ενωτικό στοιχείο την πανταχού παρούσα σημαία με τον κέδρο, σε αναζήτηση ενός νέου «εμείς». Ένα «εμείς» που απασχολούσε τη συζήτηση και μέσα στο Αβγό, όπου οι θεωρητικοί ήταν κυριολεκτικά εκκρεμείς πάνω από την πράξη της πλατείας, αλλά δυνητικά και μέσα σε αυτήν, αν παρ’ ελπίδα ή κατ’ ελπίδα το αβγό κατέρρεε υπό το πλήθος μέσα της, κάτι που θα μπορούσε να γίνει τουλάχιστον μεταφορικά.
Ο Νικόλας Κοσματόπουλος είναι Πολιτικός Ανθρωπολόγος ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής και Ανατολικής Μεσογείου, θάλασσας και κοινωνίας, πολέμου και ειρήνης, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ανθρωπολογίας στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού. Η έρευνά του συνδέει τη διεθνή πολιτική, τις κριτικές σπουδές της ανάπτυξης και την πολιτική ανθρωπολογία και επικεντρώνει σε θέματα εξάσκησης της εξουσίας και διεθνών οργανισμών. Ενδιαφέρεται κυρίως στις κριτικές εθνογραφίες των διαδικασιών ειρήνευσης, ανάπτυξης και επίλυσης κρίσεων, στη μελέτη των υποδομών της διεθνούς αλληλεγγύης και αντίστασης, καθώς και στην οντολογία της θάλασσας ως ενός τρόπου υπέρβασης του μεθοδολογικού εθνικισμού και ανθρωποκεντρισμού. Έχει ερευνήσει την Ιστορία του μεταπολεμικού Λιβάνου με άξονα την έννοια της «μετα-πολιτικής της ειρήνης», δηλαδή του τρόπου με τον οποίο η πολιτική βία γίνεται αντικείμενο διαχείρισης από απολίτικες μορφές φιλελεύθερων διαδικασιών ειρήνευσης. Η έρευνά του περιλαμβάνει επίσης τον Στόλο Ελευθερίας της Γάζας με έμφαση στην πολιτικοποίηση της θάλασσας ως ενός ανοικτού χώρου αλληλεγγύης που υπερβαίνει τις παραδοσιακές έννοιες τοπικότητας και κυριαρχίας.

 

Η συζήτηση που κατέγραψα ήταν μία από τις πολλές που κάναμε στα κοσμοπολίτικα καφέ του Gemmayzeh, τα μεστά από πολλές εθνικότητες παροίκων. Ο Νικόλας Κοσματόπουλος μας μίλησε για την ιδιαιτερότητα αυτής της εξέγερσης του 2019 σε σχέση με προηγούμενες, όπως του 2015, για το αν έχουμε τη σύμπηξη ενός νέου εμείς που να υπερβαίνει τόσο τις σέκτες όσο και τα κόμματα, για το αν αυτό το «εμείς» είναι εθνικό και τι νέες προκλήσεις αυτό προκαλεί, και μας εξήγησε τις διαφορετικές δυναμικές που υπάρχουν στη χώρα λόγω των διαφορετικών πολιτικών δυνάμεων.]

Μπορείτε να μας μιλήσετε για το πρότζεκτ σας στο Αβγό, στο κέντρο της Βηρυτού; Ποια είναι η συμβολική του Αβγού; Προσδοκούμε την εκκόλαψη νέων μορφών συλλογικότητας;

Νίκος Κοσματόπουλος: Το Αβγό ξεκίνησε ως μια πρωτοβουλία ακαδημαϊκών και φοιτητών στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού [American University of Beirut]. Το ενδιαφέρον είναι ότι είμαστε όλοι ξένοι, αλλά όχι και εντελώς ξένοι στην περιοχή, δηλαδή είμαστε ένας Έλληνας, ένας Αιγύπτιος και μία Αρμένια. Από μια άποψη αυτό θυμίζει την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα καλά της. Και βασίζεται στη λογική να φτιάξουμε ένα σημείο συνάντησης στο κέντρο της πόλης. Γιατί εκεί συμβαίνουν τα γεγονότα και εκεί θέλαμε κι εμείς να είμαστε μαζί με τους φοιτητές μας. Να μεταφέρουμε και το Πανεπιστήμιο, την πανεπιστημιακή κουβέντα στον δρόμο, και τον δρόμο στο Πανεπιστήμιο. Ήταν δηλαδή μια προσπάθεια να ξεπεράσουμε τα όρια μεταξύ Πανεπιστημίου και κινήματος, να υπάρξει ένας διάλογος μεταξύ των δύο. Έτσι ξεκίνησε.

Το Αβγό έχει επίσης μια συμβολική σημασία στη Βηρυτό. Ήταν ένας κινηματογράφος που ήταν πολύ προχωρημένος αρχιτεκτονικά. Και το σχήμα του αβγού έχει τον συμβολισμό του. Είναι, όμως, επίσης ένας κινηματογράφος που δεν έχει στηρίγματα. Είναι στην ουσία χτισμένος χωρίς κολόνες. Είναι σαν το αβγό να αιωρείται. Και αυτό έχει επίσης τους δικούς του συμβολισμούς, το κατά πόσο μπορεί ό,τι συμβαίνει μέσα στο Αβγό να γειωθεί μετά. Κατά πόσο μπορεί δηλαδή το Αβγό να προσγειωθεί στην πραγματικότητα, σε αυτά που γίνονται στον δρόμο. Να παράξει και να εκκολάψει νέα fora λόγου κατ’ αρχήν, καθώς και νέες μορφές διδασκαλίας και αυτοδιδασκαλίας. Φτιάξαμε μια μικρή επιτροπή και μπήκαμε μέσα. Ο χώρος είναι ούτως ή άλλως ανοικτός στο κοινό. Το κοινό ήδη το επισκεπτόταν. Υπήρχε πολύς κόσμος στο κέντρο της Βηρυτού. Και αυτό είναι κάτι καινούργιο.

Ξέρετε, το κέντρο της Βηρυτού μετά τον εμφύλιο πόλεμο, στη δεκαετία του 1990, ανακαταλήφθηκε από μια εταιρεία, η οποία ήταν ταυτόχρονα ιδιωτική, αλλά είχε και το κράτος από πίσω της με την έννοια ότι το κράτος έδινε σε ιδιωτική εταιρεία του Rafic Hariri, οποίος ήταν ταυτόχρονα ιδιοκτήτης εταιρείας και πρωθυπουργός, το δικαίωμα να κάνει ό,τι ήθελε. Αυτό κατέστη δυνατό, καθώς το κέντρο ήταν μετά τον πόλεμο στην ουσία μια tabula rasa. Οπότε το πήρε το κέντρο και το έκανε όπως ήθελε. Κατέστρεψε τα περισσότερα από τα παλιά κτήρια και έφτιαξε καινούργια τα οποία άλλαξαν ριζικά τον χαρακτήρα του. Ενώ το κέντρο προπολεμικά ήταν ένας χώρος συνάντησης ανθρώπων από όλες τις τάξεις και γειτονιές, τώρα έχει γίνει εδώ και χρόνια ένας άψυχος τόπος με πολλά μαγαζιά πολυτελείας, χωρίς ψυχή. Πάρα πολλά διαμερίσματα επίσης είναι άδεια. Δεν υπάρχει μεγάλη κυκλοφορία. Έχουν μεταφερθεί τα λεωφορεία εκτός κέντρου. Στην ουσία είναι μια πόλη φάντασμα. Οπότε το κίνημα αυτό στην ουσία ξαναγέμισε το κέντρο με κόσμο. Και ήταν και για εμάς ευκαιρία να φτιάξουμε ένα κέντρο διαλόγου, ανταλλαγής απόψεων και ριζοσπαστικής παιδαγωγικής. Αυτή ήταν η ιδέα μας.

Ένας κοινωνικός ανθρωπολόγος, όπως εσείς, μπορεί να χρησιμοποιήσει την επιστήμη του για να διερευνήσει διαδηλώσεις;

Είναι πολύ σοβαρή ερώτηση· δεν έχω μπει στη διαδικασία αυτή. Νομίζω ότι δεν είναι καλό να γίνει αυτό σε αυτή τη φάση. Δεν θέλω να είμαι κάποιος που βλέπει ό,τι συμβαίνει από ψηλά ή από μακριά. Δεν αρνείται κανείς ποιοι είμαστε, είμαστε αυτοί που είμαστε, απλώς σε αυτή τη φάση προσπαθούμε να αφήσουμε αυτές τις ταυτότητες και αυτές τις ιδιότητες πίσω μας, να δούμε λίγο τι γίνεται ως μέλη του κινήματος, να αφουγκραστούμε τα ζητήματα και πηγαίνοντας σπίτι ή ίσως και μετά από πολύ καιρό να κάτσουμε να ξαναπιάσουμε το ανθρωπολογικό. Δεν παίρνω σημειώσεις, δεν μπαίνω στη διαδικασία του διανοούμενου που έχει εποπτεία από μακριά. Την έχω αφήσει στην πάντα αυτήν την ιδιότητα, απλά πήρα την ιδιότητα του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο ως μια νομιμοποίηση για να μπορέσουμε να φέρουμε εδώ κάποια μαθήματα· να τα κάνουμε, όμως, ανοικτά στον κόσμο. Δηλαδή όχι πια κλειστά όπως είναι στο ιδιωτικό Πανεπιστήμιό μου, που απαιτεί δίδακτρα, και χρειάζεται να έχεις ταυτότητα για να μπεις μέσα. Εδώ κάναμε μαθήματα που θέλαμε να είναι ανοικτά στο κοινό και όσο το δυνατόν στην αραβική γλώσσα. Έχει σημασία να απευθυνθούμε σε περισσότερο κόσμο και έχει σημασία να κάνουν και άλλοι άνθρωποι και άλλα είδη μαθήματος και συναντήσεων. Μετά το Αβγό θα μπορέσει έτσι να αποκτήσει δικά του πόδια και να πάει όπου θέλει. Σαν ένα μικρό κοτόπουλο να πάρει όποια κατεύθυνση επιθυμεί. Αυτή ήταν η ιδέα μας.

Στις διαδηλώσεις βλέπω πολύ τη σημαία του Λιβάνου. Υπάρχει μια αίσθηση ότι υπερβαίνουμε τις σέκτες, ότι συγκροτείται ένα νέο «εμείς»; Πρόκειται τελικά για ένα «εμείς» εθνικό;

Η αλήθεια είναι ότι κυριαρχεί το εθνικό σύμβολο στις διαδηλώσεις. Υπάρχουν πολλές εθνικές σημαίες και ύμνοι. Υπάρχουν ακόμη και φωνές που δεν είναι απλά εθνικές, αλλά εθνικιστικές. Οι πιο πολλοί το βλέπουν αυτό σαν μια αντι-σεκταριστική πρακτική, ότι δεν είμαστε από κάποια συγκεκριμένη σέκτα ή κόμμα. Γιατί δεν υπάρχουν μόνο σέκτες, υπάρχουν και κόμματα. Υπάρχουν κόμματα που μπορεί να είναι από την ίδια σέκτα, αλλά είναι φανατικοί πολέμιοι ο ένας του άλλου. Θα έλεγα ότι είμαστε πάρα πολύ κοντά στο μοντέλο των ελληνικών διαδηλώσεων του 2011 στην Ελλάδα ή ακόμη και στις διαδηλώσεις των Κίτρινων Γιλέκων στη Γαλλία. Υπάρχει μεγαλύτερος ταξικός πλουραλισμός σε σχέση με το 2015 που είχαν επίσης γίνει διαδηλώσεις στον Λίβανο για το θέμα των απορριμμάτων, αλλά είχαν αποκτήσει πολιτικό χαρακτήρα. Τότε ήταν μια άλλου είδους κινητοποίηση, πολύ βηρυτοκεντρική, κάτι που δεν ισχύει τώρα. Στην πρόσφατη εξέγερση υπάρχει μεγάλη κινητοποίηση σε φτωχές περιοχές της χώρας, όπως ο Βοράς και ο Νότος. Επιπλέον, δεν ηγείται αυτή τη φορά η ΜιΚιΟ-ποιημένη πολιτική κοινωνία. Δεν υπάρχει ξεκάθαρος ηγέτης, πολιτικά ομιλώντας, και αυτό δείχνει και τα όρια του κινήματος αυτού. Οπότε ναι είναι όντως η σημαία ένα αντισεκταριστικό σύμβολο, καθώς και ένα αντικομματικό σύμβολο. Από την άλλη, όμως, αυτό έχει και συγκεκριμένα όρια και νομίζω ότι αυτά αρχίζουν να φαίνονται πια. Γιατί ο καθένας καταλαβαίνει τη σημαία διαφορετικά. Πίσω από την ίδια σημαία έχει ο καθένας διαφορετικά προτάγματα και προγραμματικά όνειρα.

Μια παρόμοια επανάσταση, η οποία δεν έχει καθορισμένη ηγεσία και όρια, είναι δυνατόν να πειρατευτεί στην κατεύθυνση σκοπών αλλότριων από τους αρχικούς στόχους της έκρηξής της;

Ναι, υπάρχουν οργανωμένες πολιτικές δυνάμεις, οι οποίες σε πρώτη φάση λούφαξαν, περιμένοντας φυσικά τη δεύτερη φάση. Αυτές οι οργανωμένες πολιτικές δυνάμεις αρχίζουν και δείχνουν πια τα δόντια τους. Σιγά σιγά έχουμε διαδηλώσεις με σημαίες συγκεκριμένων πολιτικών κομμάτων, έχουμε σε διάφορα σημεία check points, μπλοκαρίσματα δρόμων και από κομματικούς στρατούς ή μέλη. Δηλαδή αρχίζουμε να μπαίνουμε σε μια δεύτερη φάση που στον βαθμό που το κίνημα δεν έχει βγάλει μια δική του ηγεσία ντε φάκτο, όπως γίνεται σχεδόν πάντα, παλινδρομεί στην προηγούμενη κατάσταση πολιτικής δύναμης. Και αυτή είναι η οργανωμένη δύναμη των κομμάτων και ειδικά των κομμάτων που έχουν κόσμο να κατεβάζουν στον δρόμο, όπως είναι το κόμμα του Michel Aoun ή οι φαλαγγίτες του Gemayel (Xριστιανοί ακροδεξιοί φαλαγγίτες Mαρωνίτες) ή η Hezbollah ή η Amal, το κόμμα του Σιίτη Nabih Berri, του Προέδρου του Κοινοβουλίου.

Υπήρχαν θεαματικώς απόντες από τις διαδηλώσεις ή πρόκειται για μια πανεθνική κίνηση;

Ο Λίβανος είναι ένα ιστορικό καταφύγιο λαών. Υπάρχουν εδώ μέσα 500.000 Παλαιστίνιοι και 1.500.000 Σύροι πρόσφυγες και μιλάμε αυτό σε τέσσερα εκατομμύρια πληθυσμό! Και παρόλα αυτά δεν είναι έντονη η ξενοφοβία. Υπάρχουν βέβαια ξενοφοβικές ρητορικές, ειδικά από τους Φαλαγγίτες, τους Χριστιανούς ακροδεξιούς και το κόμμα του Aoun. Ένας λόγος που ο Gebran Bassil, ο αρχηγός του κόμματος του Aoun, είναι στα στόματα όλων των διαδηλωτών, για την ακρίβεια η μήτρα που τον γέννησε, έχει να κάνει και με το ότι ο άνθρωπος αυτός όχι μόνο είναι ύποπτος για πολλές μορφές διαφθοράς αλλά έχει και έναν λόγο επιθετικά ξενοφοβικό, γεγονός που έχει αποξενώσει πολύ κόσμο ακόμη και από το δικό του κόμμα. Υπάρχουν προσπάθειες λοιπόν να υπάρξει μία στροφή της πολιτικής ρητορικής προς τους μετανάστες, αλλά έχει πέσει στο κενό προς το παρόν. Και υπάρχουν φυσικά πολλοί άλλοι άνθρωποι οι οποίοι δεν μπορούν να συμμετάσχουν στις διαδηλώσεις γιατί δεν έχουν τη δυνατότητα να συντηρήσουν τον εαυτό τους για μεγάλο καιρό. Εκεί αρχίζουμε να βρίσκουμε τα ταξικά όρια των διαδηλώσεων. Υπάρχουν πάρα πολλοί οικιακοί βοηθοί στον Λίβανο, πάρα πολλοί Σύροι εργάτες, οι οποίοι δεν νιώθουν ασφαλείς στις διαδηλώσεις, δεν νιώθουν ότι τους αφορά το θέμα. Και υπάρχει και ένα ζήτημα ποιος μιλάει για αυτούς. Δεν υπάρχει εκπροσώπηση αυτού του κόσμου στην πλατεία.

Θεωρείτε σημαντικό τον κίνδυνο εμπλοκής των διαδηλώσεων στην ευρύτερη γεωπολιτική συγκυρία;

Αυτή είναι στην ουσία η οπτική της Hezbollah. Και αυτό είναι στην ουσία και η κατάρα της Hezbollah. Είναι ένα «μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα», είναι η κατάρα της γεωπολιτικής εν γένει. Δηλαδή ακριβώς επειδή έχουμε δει πώς οι διαδηλώσεις μπορούν να εξελιχθούν στις Αραβικές χώρες προς μια άλλη κατεύθυνση, η Hezbollah έχει μια προσεκτική ανάλυση και προσέγγιση στα πράγματα σε τέτοιο βαθμό που να θεωρούν πάρα πολλοί ότι προδίδει το κίνημα. Ή ότι μπορούν να μείνουν απ’ έξω και να είναι η μόνη πολιτική δύναμη η οποία έχει τα πολιτικά και τα ηθικά εχέγγυα για να είναι πίσω από την κυβέρνηση. Κανείς άλλος αυτή τη στιγμή δεν μπορεί να βγει και να πει «στηρίζουμε την κυβέρνηση» και να μη χάσει εντελώς το ακροατήριό του. Ο Hassan Nasrallah, ο ηγέτης της Hezbollah, είναι ο μόνος που μπορεί να το κάνει αυτό με σχετικά λίγες απώλειες. Και το κάνει συνεχώς, μιλά στον κόσμο περισσότερο με όρους γεωπολιτικής. Δηλαδή η ουσία αυτών που λέει είναι: «Προσοχή δεν μας παίρνει να έχουμε ακυβερνησία στη χώρα, υπάρχουν ζητήματα τα οποία μας ξεπερνούν. Υπάρχουν κάποια ζητήματα που δεν έχουν ξεπεραστεί από τον καιρό του εμφυλίου. Δεν τα έχουμε δουλέψει αρκετά. Πρέπει να κάνουμε αυτή τη δουλειά, αλλά δεν μπορούμε να την κάνουμε όντας ακυβέρνητοι». Και τελευταίο χαρτί του Nasrallah είναι ακριβώς η γεωπολιτική, δηλαδή ότι δεν μπορούμε να γίνουμε Συρία ή εμφυλιακός Λίβανος 2.0.

Πώς θα απαντούσατε σε αυτόν τον προβληματισμό; Έχουμε από τη μια την ταξική σύγκρουση. Ή μια σύγκρουση μεταξύ λαού και ελίτ. Έχουμε από την άλλη μια ευρύτερη γεωπολιτική σύγκρουση. Τι μπορεί να προτείνει μια υπεύθυνη πολιτική δύναμη σε μία τέτοια διελκυστίνδα;

Είναι πραγματικά δύσκολο να ξεφύγει κανείς από τη γεωπολιτική στον αραβικό κόσμο, γιατί είναι μια περιοχή στην οποία έχουν στραφεί τα ενδιαφέροντα και οι επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων. Δηλαδή είναι πραγματικά κατανοητό αυτό που λέγεται ότι καμία διαδήλωση στον αραβικό κόσμο δεν κράτησε τον αυθόρμητό της χαρακτήρα στο διηνεκές. Αυτό δηλαδή που βλέπουμε στη Γαλλία ότι μπορούν για ένα χρόνο να διαδηλώνουν τα Κίτρινα Γιλέκα χωρίς να ασχολείται κανείς με αυτούς, γεωπολιτικά ομιλώντας, και χωρίς να προχωράει καθόλου η κατάσταση προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Είναι σαν ένα perpetual déjà vu το οποίο μπορεί να κινείται σε λούπες, σε σαββατιάτικες λούπες. Εδώ στον Αραβικό κόσμο επειδή ακριβώς υπάρχουν πάρα πολλά ζητήματα άλυτα, όχι μόνο λόγω του Αραβικού κόσμου, αλλά κυρίως και της αποικιοκρατίας, -άλλωστε ο Λίβανος είναι ένα δημιούργημα της αποικιοκρατίας αλλά και της σύγχρονης νέο-αποικιοκρατίας με τις ντόπιες και τις ξένες δυνάμεις-, είναι πολύ εύκολο να διολισθήσει οποιαδήποτε διαμαρτυρία σε ένα ευρύτερο γεωπολιτικό επεισόδιο.

Με αυτήν την έννοια ταυτόχρονα ο Λίβανος είναι μια χώρα βαθιά νεοφιλελεύθερη, δηλαδή βαθιά άδικη. Ο διαμοιρασμός του πλούτου είναι εξωφρενικά άνισος. Το Κοινοβούλιο του Λιβάνου είναι ένα από τα πιο πλούσια του κόσμου, δηλαδή έχει τους πιο πλούσιους βουλευτές του κόσμου. Έχει ως βουλευτές πρώην πολέμαρχους, νυν μπίζνεσμεν, ο Λίβανος έτσι κι αλλιώς είναι μια ρεπούμπλικα των εμπόρων και των τραπεζιτών. Μοιάζει πάρα πολύ με την Κύπρο στην μορφή της οικονομίας με επίκεντρο τις τράπεζες. Οπότε αυτό που πρέπει να κάνει κανείς είναι να συνεχίσει να επιμένει στην ανάλυση, τη γεωπολιτική και την οικονομική ταυτόχρονα. Σε αυτό νομίζω ότι ο Nasrallah της Hezbollah είναι ελλιπής. Πιστεύω ότι οι οπαδοί της έχουν γενικά ένα υγιές πολιτικό κριτήριο και περιμένουν να ακούσουν ότι η αντίσταση δεν είναι μόνο ενάντια στο Ισραήλ και την Αμερική αλλά και ενάντια γενικά στον άγριο νεοφιλελευθερισμό και την κλεπτοκρατία στη χώρα. Κάτι που η Hezbollah γενικά δεν κάνει. Θεωρώ ότι θα μπορούσε να κάνει κανείς μια παρόμοια κριτική στον Nasrallah και όντως η κριτική αυτή έχει αρχίσει να γίνεται, ότι θα πρέπει δηλαδή να μπούμε και σε ταξικά ζητήματα. Όχι απαραίτητα να πει ότι «ναι, ας πέσει η κυβέρνηση τώρα» αλλά να πει ας πούμε ότι ο τρόπος για να γίνει το σύστημα πιο δίκαιο είναι για παράδειγμα μια αναδιανομή του πλούτου με πιο δίκαια μέτρα, μία σαφής μετάδοση του συστήματος υγείας σε όλους, στήριξη των σχολείων, στήριξη των κοινωνικών δομών, για το οποίο η Hezbollah έχει το know how, αφού το κάνει η ίδια στον κόσμο της. Θα μπορούσε αυτό που ήδη η Hezbollah το κάνει στον σιιτικό κόσμο της να γίνει ένα μοντέλο εθνικό. Δηλαδή ό,τι η Hezbollah κάνει η ίδια να το κάνει πανεθνικά. Νομίζω ότι αυτό είναι ένας δρόμος που χρησιμοποιεί ένα μοντέλο που ήδη υπάρχει, δεν επιβάλλονται ξένα μοντέλα στον Λίβανο, αλλά υπάρχει σε ένα μερικό βαθμό, και θα μπορούσε να εξαπλωθεί. Εκεί είναι που χάνεται η ευκαιρία της στιγμής αυτής. Αν έβγαινε ο Nasrallah και έλεγε ότι μπορούμε σαν Hezbollah να προτείνουμε το μοντέλο μας αν μη τι άλλο ως κουβέντα όχι ως επιβολή, δηλαδή το μοντέλο του κοινωνικού κράτους που έχουν στον δικό τους πληθυσμό, θα είχε ενδιαφέρον και θα είχε προκαλέσει μια πολύ πιο ενδιαφέρουσα συζήτηση στο πολιτικό κενό που υπάρχει αυτή τη στιγμή.

Θα ήθελα να κλείσουμε με ένα ευρύτερο σχόλιο σας για το πώς βλέπετε τη σχέση θεωρίας και πράξης με αφορμή την εμπλοκή σας στα πρόσφατα γεγονότα της επανάστασης του Λιβάνου.

Αυτές τις στιγμές που μιλάμε η πράξη είναι η θεωρία. Και η θεωρία είναι η πράξη. Επιμένω ότι δεν τα βλέπω αυτά ξεχωριστά. Υπάρχουν πολύ ενδιαφέρουσες αναλύσεις που έρχονται από τον ίδιο τον εξεγερμένο κόσμο. Δεν προσυπογράφω καθόλου τη λογική του διανοούμενου που μένει πίσω και απλά βλέπει τα πράγματα από ψηλά ή από πάνω και γράφει για αυτούς. Ο κόσμος αυτή τη στιγμή βγάζει δικιά του θεωρία και μάλιστα αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι διαψεύδει πάρα πολλές από τις θεωρίες που ήταν διαδεδομένες στον Λίβανο. Οι θεωρίες για το τι είναι ο Λίβανος δεν είναι απλές και αθώες, οι θεωρητικοί που γράφουν για τον Λίβανο και οι ακαδημαϊκοί και οι ειδικοί έχουν στην πίσω άκρη του μυαλού τους ή και στη βαθιά μεριά της τσέπης τους, για να το πω πιο λαϊκά, τη γεωπολιτική, δηλαδή υπάρχουν συμφέροντα ακόμα και για το πώς θεωρητικοποιείται ο Λίβανος. Τι είναι ο Λίβανος, τι είναι ο σεκταρισμός, τι είναι η Hezbollah. Δεν έχουμε καθαρή θεωρία έτσι κι αλλιώς, είναι πολύ βρώμικη η πιάτσα της θεωρίας και δεν μιλάω για τη θεωρία γενικά, μιλάω για το πώς ο Λίβανος περιγράφεται και αναλύεται. Η πολιτική επηρεάζει και την παραγωγή θεωρίας, ειδικά στη Μέση Ανατολή, είναι μια συνέχεια του οριενταλισμού στην ουσία με νέο περιεχόμενο.