-γράφει ο Δημήτριος Καββαδάς στο «Kοσμοδρόμιο»

Για «επιστροφή στον Μεσαίωνα» έκανε λόγο ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου Ζαν Άσελμπορν σχολιάζοντας την μονομερή απόσυρση της Τουρκίας από τη διεθνή Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών. Προϊδεάζοντας για τα χαλαρά ευρωενωσιακά αντανακλαστικά απέναντι στον «πολυχρονεμένο» Ερντογάν, ο γερμανός ομόλογός του Χάικο Μάας έσπευσε να αμβλύνει τις εντυπώσεις κάνοντας λόγο για «λάθος μήνυμα» από πλευράς Τουρκίας. Η κοινή γνώμη, αυτή που ταυτίζεται με το αίτημα της οικουμενικής ανθρώπινης αξιοπρέπειας, προφανώς σοκαρίστηκε. Τόσο από τον κατήφορο του Ερντογανισμού, όσο και από την καλοκουρδισμένη αφωνία των ηγετών του «ελεύθερου κόσμου».

Την ίδια ώρα, οι γυναίκες στην Τουρκία έρχονται αντιμέτωπες με το ξήλωμα του νομικού πλέγματος που τις προστατεύει από τη βία, τη σεξουαλική κακοποίηση, το φαινόμενο- μάστιγα για την κοινωνία της Τουρκίας, αυτό της γυναικοκτονίας. Το μήνυμα προς τις γυναίκες το δίνουν οι πιο ακραίες φασιστικές φωνές: είστε χρήσιμες στο βαθμό που γεννάτε, γαλουχείτε, παραδίδετε στρατιώτες για το καθεστώς. Δεν πρόκειται για επιβίωση προνεωτερικών κοινωνικών τροπισμών, αλλά για μια στρατηγική επιλογή της Ερντογανικής Τουρκίας, αυτού του υπερπολύτιμου συμμάχου του κύριου Στόλντενμπεργκ.

Η δικηγόρος και φεμινίστρια Ντενίζ Μπαϊράμ (Deniz Bayram) βρήκε το χρόνο, εν μέσω των κινητοποιήσεων του φεμινιστικού κινήματος, να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με τις εξελίξεις. Ενεργή φεμινίστρια μέσω της «Μωβ Στέγης» (Mor Çatı) από το 2004, δικηγόρος του εν λόγω ιδρύματος και ταυτόχρονα νομικός εκπρόσωπος τοπικών κοινοτήτων και περιβαλλοντικών οργανώσεων σε αγώνες που άπτονται της προστασίας του περιβάλλοντος. Υπήρξε μέλος της επιτροπής που είχε φτιάξει το φεμινιστικό κίνημα για την εκπροσώπηση των γυναικών κατά τη διαδικασία της συγγραφής και ψήφισης του νόμου 6284 για την προστασία των γυναικών.

Τι σημαίνει, για τις γυναίκες στην Τουρκία και το φεμινιστικό κίνημα, η μονομερής απόσυρση της Τουρκίας από τη διεθνή σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών;

Η απόσυρση σε μία νύχτα και με μία υπογραφή από τη Σύμβαση που προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα χιλιάδων γυναικών και εξασφαλίζει νομική προστασία από διακρίσεις λόγο σεξουαλικού προσανατολισμού και φύλου, σημαίνει ότι όλοι οι άλλοι νόμοι και οι διεθνείς συμφωνίες  οι οποίες προστατεύουν τις γυναίκες και το σύνολο των ανθρώπων που απειλούνται από έμφυλες διακρίσεις, βρίσκονται υπό απειλή.

Οι γυναίκες στην Τουρκία είναι εδώ και καιρό αντιμέτωπες με συγκεκριμένους κύκλους οι οποίοι πίεζαν πολύ καιρό την κυβέρνηση να αποσυρθεί από τη Σύμβαση.

Με την απόσυρση από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, αυτοί οι κύκλοι αρέσκονται σε δηλώσεις όπως «Η CEDAW (Σύμβαση Εξάλειψης κάθε μορφής Διακρίσεων κατά των Γυναικών του ΟΗΕ), η Συνθήκη του Lanzarote (Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών από τη σεξουαλική εκμετάλλευση και κακοποίηση)  και ο νόμος 6284 περιμένουν στη σειρά». Κύκλοι που επιδιώκουν την αποποινικοποίηση της σεξουαλικής κακοποίησης στην περίπτωση που υπάρχει γάμος με παιδιά. Αυτές οι προτάσεις υπάρχουν στην ημερήσια διάταξη του κοινοβουλίου τα τελευταία χρόνια και αποδεικνύουν ότι πρόκειται για μια απειλή πραγματική και επικείμενη.

Όλη αυτή η ανοικτή ατζέντα ενθαρρύνει τους άνδρες, αυτούς που είναι δράστες έμφυλης βίας, ενώ δυσκολεύουν τον αγώνα των γυναικών που είναι θύματα. Οι εμπειρίες που μοιράζονται οι γυναίκες με το Mor Çatı επιβεβαιώνουν το παραπάνω. Πέραν της αποθράσυνσης των δραστών παρατηρούμε και το εξής: τα θεσμικά όργανα τα οποία υποτίθεται ότι υποστηρίζουν τις γυναίκες, ενθαρρύνονται από το διάλογο αυτό στην υιοθέτηση και ενίσχυση κακών πρακτικών απέναντι στις γυναίκες. Οι πρακτικές αυτές έχουν αποκτήσει μορφή συνήθειας.

Σε νομικό επίπεδο, να περιμένουμε αλλαγές; π.χ. υπάρχουν σκέψεις για τον νόμο 6284; Το μέχρι στιγμής νομικό πλαίσιο κρίνεται επαρκές;

Ο νόμος 6284 περί προστασίας της οικογένειας και πρόληψης της βίας κατά των γυναικών βασίζεται στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Η μέθοδος πρόληψη, προστασία, τιμωρία του δράστη της βίας και αποζημίωση για τη ζημιά που προκλήθηκε από τη βία, μέθοδος που ορίζεται ως βάση για την πρόληψη της βίας από το Ν. 6284, εισήχθη από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Στο άρθρο που περιγράφει το στόχο του νόμου αναφέρεται «ειδικά η σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας και άλλοι ισχύοντες κανονισμοί, οφείλουν να επικρατούν». 

Επομένως μετά την απόσυρση από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, ο μόνος εναπομείνας νομικός μηχανισμός είναι ο Ν. 6284. Αναλογιζόμενοι ότι ο νόμος βασίζεται στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, πιθανό είναι να αντιμετωπίσουμε μια τροποποίηση του στο κοντινό μέλλον.

Για ποιο λόγο η σύμβαση παρουσιάζεται από πλευράς Ερντογάν και των συμμάχων του ως επικίνδυνη για την κοινωνία και την οικογένεια; Πώς κρίνει το φεμινιστικό κίνημα τη ρητορική αυτή;

Οι συντηρητικές πολιτικές για την οικογένεια της κυβέρνησης αποτελούν για πολλά χρόνια προτεραιότητα σε σχέση με τις ζωές των γυναικών, τα δικαιώματά τους και τις ελευθερίες. Χαρακτηριστικό είναι ότι το νόμο για τη βία κατά των γυναικών η κυβέρνηση τον ονόμασε «Προστασία της οικογένειας και προστασία από τη βία κατά των γυναικών», μη λαμβάνοντας υπόψη τις αντιρρήσεις του γυναικείου κινήματος.

Σχεδόν όλες οι κοινωνικές πολιτικές, τα δικαιώματα και ο προγραμματισμός του προϋπολογισμού έχουν προσαρμοστεί στο σκοπό της προστασίας της οικογένειας, ενώ οι γυναίκες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην πρόσβαση σε κοινωνικούς και νομικούς μηχανισμούς.

Τα τελευταία χρόνια η προσέγγιση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων γίνεται με όρους διακρίσεων εις βάρος τους. Στοχοποιούνται από πολιτικούς παράγοντες και ορισμένους αμφιλεγόμενους φιλοκυβερνητικούς κύκλους με μια ρητορική η οποία εδράζεται στην καταστροφή των οικογενειακών αξιών από τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.

Μετά την απόσυρση από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, το τμήμα δημόσιας επικοινωνίας δημοσίευσε μια δήλωση η οποία αναφέρει τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα ως τον κύριο λόγο που οδήγησε στην απόσυρση, δεδομένου ότι η Σύμβαση απαγορεύει τις διακρίσεις λόγο σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου.

Το φεμινιστικό κίνημα συνεπώς εκφράζει τη διαμαρτυρία του, όχι μόνο για τις κυβερνητικές πολιτικές που αναγνωρίζουν τις γυναίκες μόνο ως μέρος της οικογένειας και την απροθυμία που επιδεικνύει στην προστασία των γυναικών, αλλά διαμαρτύρεται ενάντια στις ρητορικές μίσους και την ομοφοβία.

Θα θέλατε να μας παρουσιάσετε την ιστορία και τη δράση του Mor Çatı;

Η «Μωβ Στέγη» είναι ίδρυμα που παρέχει καταφύγιο στις γυναίκες και ιδρύθηκε το 1990 από φεμινίστριες με σκοπό να δώσει τη μάχη ενάντια στη βία κατά των γυναικών. Ο τρόπος δουλειάς εδράζεται σε φεμινιστικές αρχές. Σκοπός του είναι η ουσιαστική βοήθεια σε γυναίκες προκειμένου να οικοδομήσουν τις ζωές τους χωρίς έμφυλες διακρίσεις, χωρίς ανδρική βία, κάτω από ελεύθερες συνθήκες ισότητας. Η ανδρική βία γίνεται κατανοητή στο πλαίσιο των υπαρκτών ανισοτήτων μεταξύ ανδρών και γυναικών, οι οποίες πρέπει να εξαλειφθούν μέσω της ανάπτυξης της γυναικείας αλληλεγγύης. Για αυτό το λόγο η κοινωνική εργασία στο κέντρο αλληλεγγύης και στο καταφύγιο προσανατολίζεται στην ενδυνάμωση των γυναικών. Με σκοπό την επίτευξη της αλληλεγγύης ανά περίπτωση, παρακολουθούμε και υποβάλουμε έκθεση σχετικά με τη εφαρμογή των εθνικών και διεθνών συμβάσεων, νόμων και κανονισμών. Επίσης διατυπώνουμε πολιτικές προτάσεις στους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων για την εξάλειψη της βία και την επίτευξη της ισότητας.

Διατηρούμε εργαστήρια με γυναικείες οργανώσεις, την κοινωνία των πολιτών (ΜΚΟ), δικηγορικούς συλλόγους και δήμους που μάχονται κατά της βίας, με σκοπό να μοιραστούμε πληροφορίες και εμπειρίες του τομέα μας. Προσπαθούμε οι γυναίκες να ζήσουν ελεύθερες και ανεξάρτητες ζωές, στοχεύοντας την πατριαρχία μέσω εκστρατειών και ενεργειών σε συνεργασία με εθνικές και διεθνείς γυναικείες οργανώσεις.

Θα θέλατε να σχολιάσετε τη στατιστική των γυναικοκτονιών στη Τουρκία; Για το 2019 καταγράφονται από ανεξάρτητες ή κινηματικές μορφές άνω των 450 δολοφονιών. Για ποιο λόγο κρίνετε ότι εμφανίζει τέτοια αύξηση σε απόλυτους αριθμούς αλλά και σε σφοδρότητα η βία κατά των γυναικών;

Καταρχήν, είναι δύσκολο να μιλήσουμε για υγιή στατιστικά δεδομένα στο θέμα της γυναικοκτονίας, όσο και στο θέμα της βίας εναντίον των γυναικών. Παρόλη την ρητή υποχρέωση της Τουρκίας να τηρεί υγιή δεδομένα σχετικά με τη βία κατά των γυναικών, υποχρέωση που πήγαζε από τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, η κυβέρνηση δεν συμμορφώθηκε. Για αυτό το λόγο της έχει ασκηθεί κριτική από το GREVIO, την επιτροπή ειδικών της προαναφερθείσας Σύμβασης.

Η τελευταία επίσημη έρευνα είχε διεξαχθεί το 2014 από την κυβέρνηση. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτής της έρευνας, τουλάχιστον μία στις τρεις γυναίκες έχει έρθει αντιμέτωπη με φυσική και σεξουαλική βία, τουλάχιστον μία φορά στη ζωή της.

Για το θέμα της γυναικοκτονίας δεν υπάρχουν αξιόπιστα δεδομένα. Μόνο ορισμένα εναλλακτικά μέσα ενημέρωσης μετράνε νούμερα γυναικοκτονιών, μέσω της σχετικής αποδελτίωσης της ροής ειδήσεων των media. Σύμφωνα λοιπόν με ένα τέτοιο εναλλακτικό μέσο, το 2020 δολοφονήθηκαν τουλάχιστον 286 γυναίκες.

Το Mor Çatı υποβάλλει επίσημες αναφορές κάθε χρόνο σε διάφορα δημόσια ιδρύματα, όπως το υπουργείο των Εσωτερικών και τα αστυνομικά τμήματα. Με αυτές αιτείται την πρόσβαση σε πληροφορίες και στατιστικά δεδομένα σχετικά με τη γυναικοκτονία. Όλες οι σχετικές αιτήσεις έχουν απορριφθεί και καμία πληροφόρηση δεν παρέχεται.

Στην τελευταία ανακοίνωση των 27 της Ε.Ε. για την Τουρκία, μεταξύ άλλων, αναφέρεται: Ο διάλογος για τέτοια θέματα (σ.σ. σεβασμός της Δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, και των δικαιωμάτων των γυναικών) παραμένει αναπόσπαστο μέρος στις σχέσεις ΕΕ- Τουρκίας. Πώς κρίνεται τη στάση των ευρωπαίων σε αυτά τα ζητήματα;

Η Τουρκία είναι από τους ιδρυτές του Συμβουλίου της Ευρώπης. Πολλοί διεθνείς οργανισμοί όπως το Συμβούλιο της Ευρώπης αλλά και ιδρύματα των Ηνωμένων Εθνών έχουν εκφράσει την ανησυχία τους σχετικά με την απόσυρση της Τουρκίας από την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Εντούτοις, ο τρόπος με τον χαρακτήρα του κατεπείγοντος που χειρίστηκε το θέμα η κυβέρνηση, δείχνει ότι οι δηλώσεις από πλευράς Συμβουλίου της Ευρώπης δεν σημαίνουν τίποτα για την τουρκική κυβέρνηση.

Πρέπει να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι είναι η πρώτη φορά που η Τουρκία αποσύρεται από μια διεθνή Σύμβαση η οποία προασπίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα. Υπό αυτήν την έννοια δημιουργείται ένα προηγούμενο που θέτει ένα σοβαρό ερώτημα, κατά πόσο η τουρκική κυβέρνηση μπορεί να εμφανίσει τη διάθεση να αποσυρθεί από οποιαδήποτε άλλη συνθήκη σχετική με ανθρώπινα δικαιώματα και κατά πόσο αυτό συνάδει με τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Από την άλλη πλευρά, η Ε.Ε βρίσκεται σε συνεχή συνεργασία με την Τουρκία στο θέμα των προσφύγων. Αυτό που πιστεύουμε είναι ότι ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να αποτελεί το κύριο κριτήριο των πολιτικών σχέσεων της Ε.Ε με την Τουρκία.

Το 2002 η Τουρκία, εξερχόμενη από τετραετή οικονομική κρίση, είχε ΑΕΠ περίπου 240 δις δολάρια. Σήμερα το ΑΕΠ της χώρας ανέρχεται σε 800 δις δολάρια. Οικονομική επίδοση με δύσκολες αντιστοιχίες σε όλο τον πλανήτη. Μέσα σε αυτά τα χρόνια μπορείτε να μας παρουσιάσετε τις αλλαγές στη ζωή των γυναικών στην Τουρκία; Η οικονομική πρόοδος συνοδεύτηκε ή όχι από αντίστοιχη κοινωνική;

Δυστυχώς δεν έχω περιεκτικά και ποιοτικά στατιστικά δεδομένα για να απαντήσω στην ερώτηση. Είναι όμως σαφές ότι η σημερινή οικονομική κρίση έχει βαθύνει το μισθολογικό χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών και έχει αυξήσει δυσανάλογα την φτώχια στο γυναικείο πληθυσμό, ως αποτέλεσμα των έμφυλων διακρίσεων εντός της κοινωνίας. Υπάρχει ένα πολύ ενδιαφέρον δεδομένο: ενώ το 83% των ανδρών διατηρούν τραπεζικούς λογαριασμούς, μόλις το 54% των γυναικών αντίστοιχα έχουν τραπεζικούς λογαριασμούς στη Τουρκία. Ακόμα και αυτό μπορεί να εξηγήσει την περιορισμένη πρόσβαση των γυναικών σε οικονομικά κανάλια.

Μπορείτε κωδικοποιημένα να μας παρουσιάσετε το όραμα του φεμινιστικού κινήματος για τα επόμενα χρόνια; Ποια Τουρκία οραματίζεται;  

Πρώτα από όλα οι γυναίκες θα συνεχίσουν να υπερασπίζονται την Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης. Πολλές αγωγές έχουν γίνει προς το Ανώτατο Δικαστήριο απαιτώντας την ακύρωση της προεδρικής απόφασης. Οι γυναίκες συνεχώς βρίσκονται στους δρόμους του αγώνα, διοργανώνουν ακούραστα διαμαρτυρίες, σχεδόν δύο ανά βδομάδα και παρόλη την ιδιάζουσα κατάσταση που επιβάλει η πανδημία. Δεν θα παραιτηθούμε από τις μαχητικές διαδηλώσεις και τον νομικό αγώνα μέχρι η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης να επιστρέψει στη νομοθεσία μας. Το Mor Çatı συνεχίζει τον αγώνα του για μια μη βίαιη ζωή. θα δώσουμε τον καλύτερο μας εαυτό ως γυναίκες για να μην υπάρξουν άλλα πισωγυρίσματα. Σε πείσμα των επιθέσεων, εμείς θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας, μαθαίνοντας από την αλληλεγγύη μας, μέχρι να αποκτήσουμε τις ζωές που ονειρευόμαστε.

Πρέπει να τονιστεί ότι εάν υπάρχει ένας μηχανισμός που αποτελεί ασπίδα για τις ζωές των γυναικών στη Τουρκία σήμερα, αυτός δεν διατηρείται από το νομικό σύστημα, αλλά από τις προσπάθειες και την αλληλεγγύη των γυναικών που υψώνουν το ανάστημα τους και τις φωνές τους στους δρόμους, σε διαφορετικές περιοχές της χώρας και που στέλνουν emails και μηνύματα στου γυναικείους οργανισμούς λέγοντας: «θέλω επίσης να ασκήσω αγωγή εναντίον της απόσυρσης από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης». Παρόλα τα όσα συμβαίνουν, αυτό που επιτρέπει τη λειτουργία του μηχανισμού προστασίας των γυναικών, είναι οι γυναίκες οι οποίες διεκδικούν αποφασιστικά τα δικαιώματα τους και η κινητοποίηση σε νομικό επίπεδο αφήνει ένα ισχυρό σημάδι στην ιστορία του δικαστικού συστήματος.

Τελευταίο αλλά σημαντικό: πρέπει να τονιστεί ότι στην διεθνή ιστορία της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης (η οποία στοχοποιείται και από άλλες χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, οι οποίες ανταγωνίζονται την Τουρκία όσον αφορά το ιστορικό των ανθρώπινων δικαιωμάτων), η γυναικεία αλληλεγγύη στην Τουρκία είναι αυτή που ενδυναμώνει τη διεθνή νομιμότητα της Σύμβασης.