Λίγες ώρες μετά την λήξη της συνόδου κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της κοινής ανακοίνωσης για τον τρόπο αντιμετώπισης του προβλήματος του ελληνικού χρέους ζητήσαμε από τον καθηγητή του Πανεπιστημίου SOAS του Λονδίνου, Κώστα Λαπαβίτσα, να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις αποφάσεις. Το παρόν κείμενο αποτελεί απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης που δημοσιεύτηκε στις 22 Ιουλίου στο TPP.
Η κυβέρνηση και οι Ευρωπαίοι πανηγυρίζουν για τις αποφάσεις της συνόδου. Εσείς τι είδατε να συμβαίνει χθες στις Βρυξέλες;
Αυτό που αποφασίστηκε χθες μπορούμε συνοπτικά να το ονομάσουμε αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του δανειστή. Εμείς είχαμε από καιρό πει ότι η Ελλάδα οδεύει αναπόφευκτα προς αθέτηση πληρωμών. Υπάρχουν δύο τρόποι να γίνει: Ο ένας είναι με πρωτοβουλία του δανειστή. Ο άλλος είναι με πρωτοβουλία του δανειζόμενου. Είχαμε μάλιστα πει -και θα επανέλθω- ότι ουσιαστική λύση μπορεί να βρεθεί μόνο με πρωτοβουλία του δανειζόμενου, αλλά είχαμε επίσης πει ότι πιθανώς να δούμε αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του δανειστή. Αυτό λοιπόν το είδαμε χθες. Αυτό που συνέβη είναι εν συνόψει αυτό, το οποίο είχε δύο κύρια χαρακτηριστικά: 1ον παροχή νέων δανείων από τον επίσημο δανειστή, δηλαδή από την Ε.Ε. πιθανώς με συμμετοχή του ΔΝΤ, αν και δεν ξέρουμε ακριβώς το μέγεθος αυτή τη στιγμή, ο οποίος νέος δανεισμός δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλος, ο καθαρός νέος δανεισμός είναι πιθανώς γύρω στα 60 δισ. ευρώ. Αυτό που τον κάνει διαφορετικό είναι ότι θα έχει μεγάλη διάρκεια, δηλαδή επιμηκύνεται, και θα έχει αρκετά μικρότερο επιτόκιο, ο τόκος δηλαδή θα είναι στα 3.5%. Το πρώτο λοιπόν στοιχείο είναι αυτό, το οποίο είναι στο ίδιο μήκος κύματος με αυτά που έχουμε δει ως τώρα, δηλαδή να αναλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο ελληνικού χρέους ο επίσημος δανειστής της Ευρώπης και με τη συμμετοχή του ΔΝΤ. Συνεχίστηκε αυτό και χθες αποφασίστηκαν αυτά τα νέα μέτρα.
Όμως για να δεχτεί να το κάνει αυτό ο επίσημος δανειστής -και ειδικά η Γερμανία- πίεσαν για συμμετοχή και των ιδιωτών δανειστών και είναι εμφανές ότι υπό την πίεση ειδικά της Γερμανικής κυβέρνησης οι τράπεζες ενέδωσαν, άλλα όλο αυτό έγινε όπως είπα και πριν με πρωτοβουλία του δανειστή, δηλαδή έγινε με τους καλύτερους δυνατόν όρους για τους ιδιωτικούς δανειστές. Δηλαδή τι έγινε: Οι τράπεζες συμφώνησαν να παρατείνουν τον δανεισμό τους προς την Ελλάδα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα δεχόμενες όμως και μια περικοπή του ύψους του κεφαλαίου το οποίο μας έχουν διαθέσει, δηλαδή έγινε ένα σχετικό κούρεμα. Το κούρεμα αυτό το οποίο μαθαίνουμε τώρα είναι του ύψους του 20% στην καλύτερη περίπτωση για τις τράπεζες που συνολικά σημαίνει μια απομείωση του ελληνικού χρέους που δεν θα είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Δεν ξέρουμε ακριβώς πόση θα είναι αυτή η απομείωση γιατί το σχέδιο είναι καθαρός βυζαντινισμός στην πολυπλοκότητά του αλλά αν κρίνουμε από αυτά που λέει η Ελληνική κυβέρνηση και από αυτά που μας έκαναν διαθέσιμα οι τράπεζες πιθανώς η μείωση του ελληνικού χρέους να είναι της τάξης του 7 με 10%.
Οι όροι που θα πάρουν οι τράπεζες θα είναι εξαιρετικά επωφελείς για αυτές. Δηλαδή θα απαλλαγούν από ελληνικό χρέος που γνωρίζουν πολύ καλά ότι αποκλείεται να αποπληρωθεί στην ολότητά του. Θα λάβουν νέο χρέος το οποίο θα έχει καλύτερες εγγυήσεις ύψους 80% του αρχικού και θα λάβουν φυσικά και καλύτερα επιτόκια, γιατί τα επιτόκια στο νέο αυτό χρέος θα είναι υψηλότερα των επιτοκίων του παλαιού κατά μέσο όρο. Οι τράπεζες δηλαδή έχουν βγει πολύ καλά ωφελημένες από αυτή τη δουλειά. Το κέρδος για την Ελλάδα είναι μικρό και έχει να κάνει με τη μείωση του χρέους κατά 7 έως 10%. Αυτός λοιπόν ο συνδυασμός παρουσιάζεται από την κυβέρνηση ως θρίαμβος και ουσιαστική λύση του ελληνικού προβλήματος χρέους. Δεν πρόκειται για κάτι τέτοιο. Είναι όπως είπα πριν αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του δανειστή η οποία αποβαίνει προς όφελός του και η οποία θα έχει περιορισμένα κέρδη όσον αφορά τον δανειζόμενο. Αποτρέπει τον κίνδυνο άμεσης κατάρρευσης. Δίνει στην Ελλάδα ένα χρονικό διάστημα αλλά δεν λύνει το πρόβλημα του χρέους με αποφασιστικό τρόπο.
Στη χθεσινή δήλωση αναφέρεται πολλές φορές πόσο ξεχωριστή είναι η Ελλάδα. Οι άλλες χώρες της περιφέρειας θα τα καταφέρουν;
Μα και μόνο το γεγονός ότι το λένε και το επαναλαμβάνουν με τέτοιο τρόπο δείχνει ότι προσπαθούν να αποτρέψουν το κακό. Δε πρόκειται περί αυτού. Είναι εμφανές ότι και η Πορτογαλία και η Ιρλανδία αντιμετωπίζουν προβλήματα χρέους τα οποία είναι παρεμφερή της Ελλάδας, αυτό είναι ξεκάθαρο, και μάλιστα η ευρύτερη σημασία του τι συνέβη χθες με την αθέτηση των πληρωμών με την πρωτοβουλία του δανειστή έγκειται στο ότι ο ίδιος κίνδυνος υπάρχει και για τους κάτοχους Πορτογαλικών και Ιρλανδικών ομολόγων. Είναι εμφανές δηλαδή ότι άνοιξε ο δρόμος χθες για αθέτηση πληρωμών γενικότερα στην Ευρωζώνη, πράγμα που μέχρι χθες θεωρούταν απίθανο, αδύνατο, αδιανόητο και όλα αυτά που μας έλεγαν μέχρι πέρυσι. Χθες φάνηκε λοιπόν ότι δεν είναι καθόλου αδιανόητο. Από εδώ και πέρα αυτό θα γίνεται. Οι κάτοχοι Πορτογαλικών και Ιρλανδικών ομολόγων θα πρέπει να αρχίσουν να ξανασκέφτονται τη θέση τους.
Ο πραγματικός κίνδυνος από το χθεσινό, αυτό το οποίο δεν έγινε, δεν είναι τόσο κάτι που αφορά τα Πορτογαλικά και τα Ιρλανδικά, το οποίο στο κάτω-κάτω ανακοινώθηκε ότι για την Πορτογαλία και την Ιρλανδία τα υπάρχοντα επίσημα δάνεια θα έχουν και αυτά το ίδιο επιτόκιο με τα ελληνικά, δηλαδή στο 3.5%. Ο πραγματικός κίνδυνος από τα χθεσινά, η πραγματική αμέλεια και αυτό που λείπει από την ανακοίνωση είναι φυσικά μέτρα όσον αφορά την Ισπανία και την Ιταλία. Γιατί ο κίνδυνος είναι για Ισπανία και Ιταλία δεν είναι η Ιρλανδία και η Πορτογαλία. Αυτές οι χώρες είναι καταφανώς χρεοκοπημένες και θα χρειαστεί να περάσουν σε κάποια διαδικασία αναδιάρθρωσης του χρέους τους και οι ίδιες. Ο πραγματικός κίνδυνος είναι η Ισπανία και η Ιταλία και εκεί δεν είδαμε κανένα ουσιαστικό μέτρο να λαμβάνεται εκτός του ότι ανακοινώθηκε ότι το ταμείο αυτό, το EFSF θα αποκτήσει ένα σωρό νέες αρμοδιότητες, θα μπορεί να λειτουργήσει στη δευτερογενή αγορά, θα μπορεί να δίνει δάνεια σε χώρες οι οποίες κινδυνεύουν έστω και αν δεν έχουν εμφανίσει κρίση οι ίδιες, όμως θα τα κάνει όλα αυτά χωρίς να έχει περισσότερα κεφάλαια στη διάθεση του. Δεν ανακοινώθηκε καμία μεγέθυνση του κεφαλαίου του χθες. Άρα το πως θα συμβούν όλα αυτά όταν τα διαθέσιμα του EFSF είναι 440 δις ευρώ, πολλά από τα οποία έχουν ήδη διατεθεί στις χώρες τις ευρωζώνης και πολλά εκ των οποίων προφανώς θα πάρει και η Ελλάδα με αυτά που της χρειάζονται τώρα αυτό δεν έγινε καθόλου ξεκάθαρο. Δηλαδή δεν λύθηκε η επόμενη κρίση και είναι πολύ πιθανό στο επόμενο διάστημα να έχουμε επαναφορά. Τι μορφή θα πάρει θα το δούμε, δεν μπορεί κανείς να το προβλέψει αυτή τη στιγμή.
Ο κος Παπανδρέου αναφέρθηκε σε ένα νέο «σχέδιο Μάρσαλ» που θα επιτύχει την ανάταξη της οικονομίας…
Το σχέδιο Μάρσαλ ήταν κάτι το οποίο πρόκυψε μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο όταν οι συνθήκες του παγκόσμιου καπιταλισμού ήταν πολύ διαφορετικές, όταν οι συνθήεκς του αμερικανικού καπιταλισμού συγκεκριμένα ήταν πολύ διαφορετικές, όταν κυριαρχούσε η νοοτροπία του ελέγχου των αγορών, της τόνωσης της οικονομίας μέσω κρατικής παρέμβασης, όταν υπήρχε η κυρίαρχη ιδέα ότι ο καπιταλισμός χωρίς κρατική στήριξη δημιουργεί κρίσεις και θα καταρρεύσει. Το σχέδιο Μάρσαλ λοιπόν ήταν προϊόν της εποχής του. Σήμερα η εποχή είναι πάρα πολύ διαφορετική. Σήμερα κυριαρχεί ο νεοφιλελευθερισμός και κυριαρχεί η αντίληψη ότι για να έχουμε καπιταλιστική ανάπτυξη θα πρέπει οι αγορές να αφεθούν ελεύθερες, θα πρέπει να μειωθούν τα εργατικά δικαιώματα… δηλαδή ακριβώς το αντίθετο της ιδεολογίας και της νοοτροπίας που κυριαρχούσε την εποχή του σχεδίου Μάρσαλ. Δεν υπάρχουν δηλαδή οι συνθήκες για επανάληψη του σχεδίου Μάρσαλ. Αυτά είναι κουβέντες πολιτικές οι οποίες λέγονται για να δημιουργούν κλίμα και για να πείθουν όσους δεν έχουν επαρκή γνώση των πραγμάτων. Δεν υφίσταται αυτή τη στιγμή η πιθανότητα σχεδίου Μάρσαλ.
Δεν υφίσταται ούτε καν ουσιαστική πιθανότητα ανάταξης της ελληνικής οικονομίας μέσω νέων πόρων και γενναιόδωρης παρέμβασης από την Ε.Ε. για να ανεβάσει η Ελλάδα την παραγωγικότητά της, να ανατάξει τον παραγωγικό της ιστό, να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας και όλα αυτά τα ωραία τα οποία ονειρεύονται διάφοροι. Είναι άκρως απίθανο να συμβεί κάτι τέτοιο διότι στην Ε.Ε. κυριαρχεί ο σκληρότερος και αγριότερος νεοφιλελευθερισμός . Όταν μιλάνε οι Γερμανοί και άλλοι του πυρήνα για αναδιάρθρωση και βελτίωση της ελληνικής οικονομίας αυτό που έχουν υπόψη τους είναι οι απολύσεις, η απορρύθμιση, η μείωση των μισθών, η μείωση των συντάξεων και όλα αυτά τα οποία υποτίθεται ότι θα μας φέρουν σε καλύτερες καταστάσεις παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας. Αυτό κυρίως έχουν στο μυαλό τους. Δεν βλέπω να υπάρχει κάτι άλλο.
Είναι αλήθεια ότι στην ανακοίνωση που έβγαλαν οι ηγέτες μετά τη συνάντηση κορυφής γίνεται μια αναφορά σε πρόγραμμα. Γίνεται μια αναφορά σε διάθεση να συμβούν διάφορα υπέροχα το επόμενο διάστημα. Δεν μας λένε τίποτα συγκεκριμένο. Μας λένε μάλιστα ότι θα μας πούνε αυτά τα συγκεκριμένα από το φθινόπωρο να δούμε τι θα είναι αλλά σας επαναλαμβάνω αμφιβάλω πάρα πολύ ότι θα μπούμε σε διαδικασία, όχι σχεδίου Μάρσαλ, ούτε καν κάτι που να πλησιάζει του σχεδίου Μάρσαλ.
Οι χθεσινές παραχωρήσεις μπορούν να οδηγήσουν σε ευρωομόλογο και κοινή δημοσιονομική πολιτική;
Για να γίνουν αυτά που λέει η Ε.Ε. ότι θέλει να γίνει πρέπει να ενισχυθεί το ταμείο EFSF. Δεν μας είπαν αν θα το ενισχύσουν και πως αλλά είναι λογικό ότι πρέπει να ενισχυθεί και θα πρέπει να έχει κάποια μέσα στη διάθεσή του, κάποιους πόρους στη διάθεσή του, για να μπορεί και να παρέμβει. Αυτό είναι ήδη μια μορφή δανεισμού, αν αρχίσει το ίδιο δηλαδή να δανείζεται για να διαθέτει πόρους στις χώρες που προσιδιάζει στο ευρωομόλογο διότι ο δανεισμός του EFSF είναι ένα είδος δανεισμού με κοινή εγγύηση. Ήδη λοιπόν έχουμε ορισμένες κινήσεις οι οποίες δείχνουν ότι το κέντρο της ευρωζώνης εξετάζει σοβαρά την δυνατότητα να δημιουργήσει μηχανισμούς που θα δανείζονται συλλογικά για διάφορες δράσεις αλλά δε θα γίνονται για να αντιμετωπίζονται οι φυσιολογικές, ετήσιες κανονικές ανάγκες των χωρών μελών αλλά για την αντιμετώπιση κρίσεων. Για την αντιμετώπιση εξαιρετικών παρεμβάσεων. Για να υπάρχουν δηλαδή τα πυρομαχικά για να μπορεί να παρεμβαίνει η Ε.Ε. όταν αυτή θα θέλει.
Αυτό που ονειρεύονται διάφοροι ότι θα περάσουμε σε μια μορφή δημοσιονομικής ένωσης όπου πλέον σε βάση αλληλεγγύης θα αρχίσουν οι ευρωπαϊκοί λαοί να αντιμετωπίζουν τις δημοσιονομικές τους ανάγκες δεν προκύπτει από πουθενά. Δεν υπάρχει τέτοια ένδειξη και δεν υπάρχει για δύο πολύ συγκεκριμένους λόγους. Ο πρώτος είναι ότι δεν υπάρχει αυτή η βάση αλληλεγγύης στην Ε.Ε. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένας ιεραρχικός μηχανισμός και δεύτερον δεν υπάρχει τέτοια ένδειξη διότι γνωρίζει πολύ καλά το κέντρο ότι αν περάσει σε τέτοιες δράσεις θα αντιμετωπίσει προβλήματα πολιτικά και προβλήματα κοινωνικών αντιδράσεων και στο ίδιο το κέντρο αλλά και στην περιφέρεια. Η δημοσιονομική ένωση δεν φτιάχνεται από την πίσω πόρτα. Πρέπει να λυθεί το πολιτικό πρόβλημα πρώτα και μετά να προκύψει η δημοσιονομική ένωση. Τέτοιο πράγμα δεν φαίνεται να εμφανίζεται στην Ευρώπη και αμφιβάλλω πάρα πολύ ότι θα προχωρήσουμε σε αυτή την κατεύθυνση.
Το πρόγραμμα υπολογίζει και την συμμετοχή των ιδιωτών στην περίπτωση της Ελλάδας. Τι θα σημάνει αυτό για τις Ελληνικές τράπεζες;
Για το τραπεζικό σύστημα όπως είπα και εξαρχής εχθές έγινε αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του δανειστή. Ένας φυσικά από τους μεγαλύτερους δανειστές είναι και οι ελληνικές τράπεζες. Οι ελληνικές τράπεζες συνήψαν μέτωπο με τους άλλους δανειστές και αντιμετώπισαν το ελληνικό κράτος όπως και οι υπόλοιποι δανειστές, δηλαδή δεν είχαν διαφορές στο πως αντιλήφθηκαν την υπόθεση και την κατάσταση. Θέλησαν και αυτές να έχουν το μικρότερο δυνατό κούρεμα. Το κούρεμα αυτό θα είναι της τάξης του 20%. Για αυτές θα είναι ένα σχετικά μεγάλο ποσό διότι τα στοιχεία δείχνουν ότι διακρατούν περίπου 50 δισ ευρώ ομόλογα του ελληνικού κράτους, άρα θα έχουν ζημίες της τάξεως 5 με 10 δισ ευρώ.
Αυτό θα πρέπει να καλυφθεί από άλλους πόρους. Σε πρώτη φάση θα εκπέσει από το κεφάλαιό τους και μετά θα πρέπει να γίνει αναπλήρωση του κεφαλαίου τους. Καταρχάς θα υπάρξει θέμα προέλευσης των πόρων αυτών. Το ελληνικό κράτος δεν έχει τη δυνατότητα αυτή τη στιγμή να παρέχει τα χρήματα. Θα τεθεί λοιπόν ζήτημα από το που θα έρθουν. Σε πρώτη φάση κατά πάσα πιθανότητα θα προσπαθήσουν να το αντιμετωπίσουν οι τράπεζες με συγχωνεύσεις. Δηλαδή μπροστά μας έχουμε μια περίοδο συγχωνεύσεων των ελληνικών τραπεζών και φυσικά εγείρεται ανά πάσα στιγμή ο κίνδυνος της εξαγοράς τους από τράπεζες του εξωτερικού. Αυτές οι δύο είναι οι επιλογές αυτή τη στιγμή στο μέτρο που δε συζητάμε για δημόσια ιδιοκτησία.
Τώρα οι ελληνικές τράπεζες μέσω των αποφάσεων της ΕΚΤ φαίνεται να εξασφαλίζουν την παροχή ρευστότητας για το επόμενο διάστημα, δηλαδή θα συνεχίζουν να ζουν με την τεχνητή αναπνοή με την οποία έζησαν όλο αυτό το διάστημα. Δηλαδή δεν τίθεται θέμα άμεσου περιορισμού των αναλήψεων ή άλλων τέτοιων δράσεων από πλευράς τους τουλάχιστον για το προβλεπόμενο χρονικό διάστημα. Πως θα εξελιχθούν τα πράγματα σε 6 μήνες δεν ξέρει κανείς αλλά για την ώρα φαίνεται ότι παρά την κατηγορία επιλεκτικής ή μερικής χρεοκοπίας στην οποία θα περιέλθουν τα ελληνικά ομόλογα η ΕΚΤ θα συνεχίσει να παρέχει ρευστότητα και άρα οι τράπεζες θα συνεχίσουν να δρουν.
Όσον αφορά την Ελληνική οικονομία τώρα, η παροχή ρευστότητας από πλευράς τραπεζών θα συνεχίσει να είναι περιορισμένη. Αυτό που κάνουν οι ελληνικές τράπεζες όλο αυτό το διάστημα είναι να επιχειρούν την λεγόμενη απομόχλευση, δηλαδή να περιορίζουν τον όγκο του ενεργητικού τους ως προς το κεφάλαιό τους σε μια προσπάθεια να ισχυροποιήσουν τη θέση τους. Αυτό σημαίνει ότι η παροχή ρευστότητας προς τις επιχειρήσεις και τους δανειζόμενους γενικά στην εγχώρια οικονομία θα είναι και πάλι περιορισμένη. Η πιστωτική πίεση θα συνεχιστεί και παράλληλα με την δημοσιονομική πίεση αυτό σημαίνει ότι η κατάσταση για την ελληνική οικονομία δεν θα γίνει καλύτερη. Στο άμεσο μέλλον θα συνεχιστούν οι μεγάλες πιέσεις ύφεσης και από αυτή την πλευρά.
Η χθεσινή συμφωνία και η ελάφρυνση των όρων δανεισμού θα έχουν αντίκτυπο στην καθημερινότητα των πολιτών;
Είμαι βέβαιος ότι οι επόμενες δόσεις στη βάση της νέας συμφωνίας αλλά και στην συμφωνία που προϋπήρχε θα είναι όλες προβληματικές. Δεν πρόκειται δηλαδή να εκταμιευτούν τα χρήματα που μέλλει να λάβει η Ελλάδα στο μέλλον με τρόπο απρόσκοπτό για τον πολύ απλό λόγο ότι η εφαρμογή του μεσοπρόθεσμου θα συνεχιστεί, τα σκληρά αυτά μέτρα θα συνεχιστούν και η ικανότητα του ελληνικού κράτους να συλλέγει φόρους είναι πάρα πολύ περιορισμένη, πρώτον επειδή η ύφεση είναι πολύ βαθειά και ανεργία μεγαλώνει και δεύτερον γιατί οι φοροσυλλεκτικοί μηχανισμοί δεν επαρκούν.
Επομένως το ουσιαστικό πρόβλημα της πραγματικής οικονομίας δεν έχει εκλείψει και κάθε φορά που θα ζητάει η Ελλάδα την επόμενη δόση, οι οποίες θα εκταμιεύονται ανά τριμηνία απ’ ότι καταλαβαίνω, θα αντιμετωπίζει ξανά το πρόβλημα που αντιμετώπισε και με την τελευταία, δηλαδή δεν θα έχει εκπληρώσει τους όρους, ή τουλάχιστον δεν θα τους έχει εκπληρώσει επαρκώς, θα πρέπει να ληφθούν περαιτέρω μέτρα, θα γίνεται μια διαπραγμάτευση… Το μόνο που λύθηκε χθες στην ουσία είναι η καταρχήν συμφωνία να υπάρχει ένα ποσό χρημάτων για το άμεσο χρονικό διάστημα των επόμενων ενός ή δύο χρόνων τα οποία θα εκταμιεύονται σε αυτή τη βάση. Η πίεση λιτότητας, η πίεση σκληρών μέτρων και οι δυσκολίες του κράτους και της ελληνικής οικονομίας θα συνεχιστούν.
Αν η χθεσινή σύνοδος δεν έφερε την ελάφρυνση που διατείνεται πως πέτυχε, τι μπορεί και τι πρέπει να γίνει;
Αυτό που έγινε χθες είναι αθέτηση πληρωμών με πρωτοβουλία του δανειστή. Αυτό έχει τη σημασία του και για την Ελλάδα η οποία τελικά αποδέχτηκε ότι θα γίνει αθέτηση πληρωμών γιατί φυσικά μας έλεγαν μέχρι τώρα ότι θα αποπληρώσουμε και το τελευταίο ευρώ και δε θα γίνει τίποτα τέτοιο. Είναι εμφανές ότι το αποδέχτηκε και η κυβέρνηση και η Ε.Ε. και αυτό έχει επίσης τη σημασία του γιατί κάτι τέτοιο θα συμβεί και στις άλλες χώρες κατά πάσα πιθανότητα. Δεν λύνει όμως το πρόβλημα όπως είπα και είναι λίαν απίθανο να το λύσει δραστικά γιατί πρόκειται για κίνηση με πρωτοβουλία του δανειστή και ο δανειστής δεν πρόκειται μόνος του να προκαλέσει ζημιά στον εαυτό του.
Άρα χρειάζεται αφού έχει γίνει αποδεχτή η ιδέα της αθέτησης πληρωμών να περάσουμε σε αυτές τις κινήσεις με πρωτοβουλία του δανειζόμενου. Αυτό θα είναι και η αποφασιστική λύση στο πρόβλημα χρέους της Ελλάδας. Η κίνηση θα πρέπει να έχει δύο χαρακτηριστικά: θα πρέπει να γίνει με τρόπο κυρίαρχο και θα πρέπει να γίνει με τρόπο δημοκρατικό.
Είναι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς το τι συνέβη τις τελευταίες ημέρες στην Ευρώπη. Αν δεν ξέραμε ότι είναι το ελληνικό χρέος το οποίο συζητιέται η στάση της ελληνικής κυβέρνησης δε θα μας το έδειχνε. Ήταν σαν να συζητιόταν το χρέος τη Κολομβίας ή της Τυνησίας, όπου η ελληνική κυβέρνηση παρακολουθούσε τα τεκταινόμενα μεταξύ του κυρίου Τρισέ, της κυρίας Μέρκελ και του κυρίου Σαρκοζί και σχολίαζε ή παρενέβαινε στα άδυτα και πίσω από κλειστές πόρτες. Δεν είναι τρόπος αυτός. Όταν είναι το χρέος της Ελλάδας το οποίο είναι το θέμα απαιτεί κανείς να δει παρουσία του κυρίαρχου κράτους του οποίου το χρέος είναι αυτό το οποίο συζητιέται. Είναι απολύτως απαραίτητο δηλαδή η Ελλάδα να θέσει τους όρους μέσα από τους οποίους θα αντιμετωπιστεί το χρέος της. Αν δεν γίνει κάτι τέτοιο αποκλείεται να είναι η λύση αποφασιστική.
Το 2ο που χρειάζεται είναι φυσικά να υπάρξει δημοκρατία. Δεν μπορεί να συζητιέται το θέμα του χρέους από ορισμένους ειδήμονες, από ορισμένους τεχνοκράτες και από μια ομάδα πολιτικών, όπως επίσης και από μια μικρή ομάδα ανθρώπων οι οποίοι δεν έχουν εκλεγεί, όπως ο κύριος Τρισέ και να μας ανακοινώνεται τι πρόκειται να γίνει στο μέλλον. Απαιτείται άμεση παρέμβαση του λαϊκού παράγοντα. Απαιτείται συμμετοχή του εργατικού και του λαϊκού στοιχείου ακριβώς στην αντιμετώπιση του χρέους και ακριβώς για να υπάρξει η κυριαρχική παρέμβαση που είπα και πριν. Για να το πω με δύο λόγια κατά τη γνώμη μου απαιτείται παύση πληρωμών. Να μην αναγνωριστούν τόκοι υπερημερίες και να υπάρχει πλήρης διαφάνεια και λογιστικός έλεγχος του χρέους με συμμετοχή ευρέων λαϊκών και εργατικών στρωμάτων ώστε να μπορέσουμε να δούμε ουσιαστικό κούρεμα και ουσιαστική απαλλαγή της Ελλάδας από το χρέος. Πιστεύω ότι κάτι τέτοιο θα χρειαστεί όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες της Ευρωζώνης.