«Δεν έχω ξαναδεί ποτέ την χρήση των χρημάτων ως όπλου σε αυτή την κλίμακα… κι αυτό είναι ένα χαρτί που μόνο μια φορά μπορείς να παίξεις. Η Κίνα θα θεωρήσει προτεραιότητα να αποδολαριοποιηθεί πλήρως πριν πάει για την Ταϊβάν. Είναι ιστορική στιγμή για την παγκόσμια οικονομική ιστορία: το τέλος της ηγεμονίας του δολαρίου και η επιτάχυνση της πορείας προς μια πολυπολική χρηματική (monetary) τάξη» Ντύλαν Γκράις
Το χαρακτήρισαν «πυρηνικό όπλο» της οικονομίας και όχι αδίκως. Ο λόγος για το SWIFT και την επαπειλούμενη και εξεταζόμενη επιβολή της κύρωσης της αποκοπής της Ρωσίας από αυτό. Εξαιρετική παρομοίωση: όπως όλα τα πυρηνικά όπλα, δεν θα σκοτώσει μόνο τον αντίπαλο και δεν θα αποτελέσει «το δέντρο που πέφτει στο δάσος» και δεν το ακούς. Θα πέσει βαριά, ισχυρά, προκαλώντας θύματα σε όλες τις πλευρές, με μεγαλύτερο απειλούμενο, μεσοπρόθεσμα, τις ίδιες τις ΗΠΑ.
Το SWIFT γεννήθηκε το 1977, και η λέξη αποτελεί αρκτικόλεξο του Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications ελληνιστί Διεθνές Διατραπεζικό Σύστημα και δεν είναι τρόπος πληρωμής αλλά τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των τραπεζών, και ο θεωρούμενος ως ασφαλέστερος διεθνώς. Επιτρέπει στις τράπεζες – μέλη του, που ξεπερνούν τις 11.000 – να επικοινωνούν η μία με την άλλη, χρησιμοποιώντας μόνον έναν αριθμό, τον αριθμό SWIFT τους. Μέχρι σήμερα μόνον δύο κράτη έχουν ή είχαν τεθεί πλήρως ή μερικώς εκτός SWIFT, το Ιράν και η Βόρεια Κορέα. Ειδικά οι τράπεζες του Ιράν ετέθησαν πρώτη φορα εκτός SWIFT το 2012, με απόφαση της ΕΕ (267/2012), που απαγόρευε όλων των ειδών τα διατραπεζικά συστήματα συνεννόησης – και το SWIFT – να έχουν επαφές με αυτές. Τα μέτρα επέστρεψαν με την μονομερή αποχώρηση των ΗΠΑ, επί Τραμπ, από την συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν.
Με απλά λόγια, μέσω SWIFT και των συνεννοήσεων που επιτρέπει, διακινούνται καθημερινά τρισεκατομμύρια δολλαρίων, καθορίζονται ισοτιμίες και τα κράτη έχουν την δυνατότητα μεταξύ τους εμπορικών συναλλαγών. Και, παρ’ ότι είναι «ανεξάρτητο οικονομικό σύστημα επικοινωνίας» μέχρι σήμερα έχει χρησιμοποιηθεί ως όπλο εναντίον όσων η Δύση θεωρεί εχθρούς της.
Η αποκοπή της Ρωσίας από το SWIFT σημαίνει πως μειώνεται η δυνατότητα κρατών – με πρώτα τα ευρωπαϊκά και τις ΗΠΑ – να πληρώνουν για πετρέλαιο και φυσικό αέριο που προμηθεύονται από τη Ρωσία. Η μείωση της προμήθειας ενεργειας από τη Ρωσία, ας το θυμίσουμε, κρέμεται ως δαμόκλειος οικονομική σπάθη πάνω από τα εκατομμύρια των ευρωπαίων, πρώτα και πάνω από όλα. Οι αριθμοί είναι συγκλονιστικοί: μόνον την ημέρα της αναγνώρισης των δύο λαϊκών δημοκρατιών από τη Ρωσική Ομοσπονδία, ΗΠΑ, ΕΕ και Βρετανία πλήρωσαν για το πετρέλαιο και το αέριο που αγόρασαν από τη Ρωσία περί τα 350 εκατομμύρια δολάρια. Και αναφέρω τη συγκεκριμένη μέρα, γιατί κατόπιν οι τιμές πετρελαίου και αερίου πήραν την ανηφόρα. Και, φυσικά, δεν αγοράζουν μόνο πετρέλαιο και αέριο οι φίλοι και σύμμαχοί μας από τη Ρωσία – το Μπλούμπεργκ υπολόγιζε ότι (πριν τον πόλεμο) έρρεαν, μέσω SWIFT, από τη Δύση άνω των 750 εκατομμυρίων δολαρίων ημερησίως στη ρωσική οικονομία: οι συναλλαγές με τη Ρωσία είναι οι έκτες σε σειρά κατάταξης συναλλαγές μέσω SWIFT διεθνώς.
Γι αυτό και η πρόταση για την αποκοπή της Ρωσίας από το SWIFT, που ξεκίνησε από τη Βρετανία, κατ’ αρχήν συνάντησε σημαντική αντίσταση. Κι έχει ενδιαφέρον ότι ενώ μία μία οι χώρες της Ευρώπης «μετά απο συνεχείς διαβουλεύσεις» εγκατάλειπαν τις ενστάσεις τους, οι ΗΠΑ τις κρατούν μέχρι τελευταίας στιγμής. Σήμερα, μόνον δύο τράπεζες της Ρωσίας έχουν τεθεί εκτός SWIFT από τη Δύση, οι Sberbank και VTB. Μπορεί να μην αφορά όλη τη Ρωσία η αναστολή, όμως αφορά ένας πολύ μεγάλο αριθμό ρωσικών επιχειρήσεων εξαγωγών και εισαγωγών που βλάπτονται, γιατί οι λογαριασμοί τους σε αυτές τις τράπεζες δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες τους και τις ροές κεφαλαίων.
Παρενθετικά, αξίζει να θυμίσουμε ότι περίπου το 90% των διεθνών εμπορικών συναλλαγών γίνονται σε δολαρια, να’ναι καλά ο Νίξον. Οι τράπεζες που κάνουν δουλειές με τις ΗΠΑ και παρακολουθούνται από τις αμερικάνικες αρχές ντε φάκτο δεν μπορούν να βγουν από το SWIFT. Ακόμη και για νόμιμες και απολύτως αναγκαίες συναλλαγές (όπως το ιατροφαρμακευτικό υλικό σε καιρό πανδημίας που αγόρασε το υπό κυρώσεις SWIFT Ιράν) οι τράπεζες φοβούνται τις αμερικάνικες εις βάρος τους κυρώσεις και δεν προχωρούν σε υλοποίησή τους. Η αποκοπή των ιρανικών τραπεζών από το SWIFT είχε οδηγήσει την Κομισιόν σε αναζήτηση τρόπου ώστε να συνεχίσει να πραγματοποιεί συναλλαγές με το Ιράν σε άλλο νόμισμα, εκτός δολαρίου. Έτσι στήθηκε το INSTEX, το Οργανο Υποστήριξης Εμπορικών Συναλλαγών (Instrument in Support of Trade Exchanges), που όμως έμεινε επί μήνες ανενεργό και ενεργοποιήθηκε μόνον εν μέσω πανδημίας και για την πληρωμή ιατροφαρμακευτικού υλικού από το Ιράν, το Μάρτη του 2020, μία και μόνη φορά.
Οι αμερικάνικοι φόβοι
Πριν ενδώσει στην προοπτική αποκοπής της Ρωσίας από το SWIFT, και πριν αποφασίσει να γίνει οπλική υπερδύναμη, πολύ προσφάτως, η Γερμανία είχε εγείρει ακριβώς αυτό το ζήτημα: αν αποκοπεί η ρωσική ενέργεια από το SWIFT και οι πωλήσεις της σε αέριο και πετρέλαιο δεν μπορούν να γίνουν σε δολαρια, το «πάπλωμα» που θα κληθεί να πληρώσει κάθε ευρωπαϊκό (και αμερικάνικο) νοικοκυριό θα πέσει πολύ βαρύ. Ο Τζο Μπάιντεν φρόντισε τους δικούς του: εμμέσως έχει δηλώσει πως ειδικά για τις συναλλαγές στον τομέα της ενέργειας δεν θα επιβληθούν κυρώσεις. Γι αυτό και η τράπεζα της Γκαζπρομ (Gazprombank) έχει μείνει προς το παρόν ανέγγιχτη. Αν όμως προχωρήσει το σχέδιο για την πλήρη απομόνωση της Ρωσίας από το SWIFT, το οικονομικό «πιστόλι στον κρόταφο» της Ρωσίας μπορεί να μετατραπεί στο τέλος της μονοκρατορίας του δολλαρίου. Το πιστόλι στο ρωσικό κρόταφο είναι η αδυναμία συναλλαγών, η αδυναμία να πληρωθούν για το αέριο και το πετρέλαιο, η αδυναμία να εισρεύσει χρήμα από εξαγωγές. Κάτι όμως που απειλεί και τις ίδιες τις ΗΠΑ, ειδικά όταν ήδη η Κίνα έχει ξεκινήσει να παρακάμπτει το δολαριακό σύστημα, και με ανοικτές αγκάλες θα υποδεχθεί τις ρωσικές εξαγωγές και την μεταξύ των δύο κρατών ενίσχυση ενός άλλου συστήματος. Παράλληλα, οι ζημιές στην παγκόσμια οικονομία, που ακόμη αγωνίζεται να σταθεί στα πόδια της και να ξεπεράσει τις συνέπειες της πανδημίας, θα είναι τεράστιες κι η λέξη «ανάπτυξη» θα μπει στα αζήτητα για χρόνια. Με απλά λόγια, όπως έχει γραφτεί, οι κυρώσεις στο SWIFT μπορεί να αποτελέσουν το πρώτο ντόμινο σε μια αλυσίδα γεγονότων που θα οδηγήσει πολύ πιο γρήγορα στον πολυπολικό κόσμο και στην αποδολαριοποίηση του διεθνούς οικονομικού συστήματος, δηλαδή σε αυτό που απεύχονται οι ΗΠΑ.
Η Κίνα έχει ήδη εγκαταστήσει ένα αντίπαλο στο SWIFT δίκτυο, το CIPS, το οποίο «κινείται» σε γουάν. Η Ρωσία έχει ξεκινήσει αντίστοιχες προσπάθειες από το 2014, με την πρώτη ουκρανική κρίση. Η συνεργασία των δύο και με τις άλλες 38 χώρες του πλανήτη που υφίστανται μονομερείς και παράνομες κυρώσεις από τις ΗΠΑ – μεταξύ των οποίων άλλοι δύο ενεργειακοί γίγαντες, το Ιράν και η Βενεζουέλα – είναι τεράστια απειλή και για το SWIFT και για την μονοκρατορία του δολαρίου. Η αλλαγή από δολαρια σε γουάν μπορεί μεσοπρόθεσμα, μάλιστα, να αποκόψει τις ΗΠΑ και το δολάριο και από το παγκόσμιο ΑΕΠ. Αν κάτι έχει σταματήσει τις ΗΠΑ, λοιπόν, αν σε κάτι οφείλεται η «πισινή» του Μπάιντεν στο θέμα, είναι ακριβώς ότι θα ενισχυθεί ακόμη περισσότερο η Κίνα. Η οποία οφελείται όσο κανείς από όσα ζούμε τις τελευταίες μέρες.
Το CIPS, που «γεννήθηκε» το 2015, έχει όλα τα φόντα να γίνει το ευρασιατικό SWIFT ακόμη και βραχυπρόθεσμα. Ήδη πάνω από 20 ρωσικές τράπεζες βρίσκονται στο CIPS. Και οι δύο χώρες εργάζονται επί έτη για την αποκοπή από το αμερικάνικο δολάριο, και έχουν βοήθεια σε αυτό και από πολλές άλλες χώρες – το γουάν και το ρούβλι θα έχουν πολλά να οφεληθούν από μια τέτοια εξέλιξη, προφανώς.Παράλληλα και οι δύο χωρες εχουν ξεκινήσει να μελετούν την ψηφιοποίηση των νομισμάτων τους (ψηφιακό γουάν και ψηφιακό ρούβλι) από τις ίδιες τους τις κεντρικές τράπεζες. Λύσεις που όλες, άμεσα, σήμερα, μπορεί να μην μπορούν να αποδώσουν, αλλά θα μπορούν να το κάνουν πολύ πιο σύντομα από ότι θεωρούσαν μέχρι πρόσφατα οι ΗΠΑ.
Η Κίνα ξεκίνησε να αντιδρά και να εξετάζει όλες τις πιθανές λύσεις προ πενταετίας, επενδύοντας μεγάλα κεφάλαια και όχι μόνον οικονομικά, αλλά και με την εμπλοκή των σημαντικότερων ακαδημαϊκών της δασκάλων. Το 2020 το μεγαλύτερο οικονομικό της think tank δήλωσε πως «δεν ήταν ακόμη έτοιμοι» και «κανένα σύστημα δε θα μπορούσε άμεσα να αντικαταστήσει το SWIFT». Σήμερα, με το νέο Δρόμο του Μεταξιού (Belt and Road) να περιλαμβάνει 145 κράτη, (από αυτά τα 18 είναι ευρωπαϊκά, αριθμός μικρός μπρος στο συνολικό μέγεθος) το ίδιο think tank προβλέπει «ταχύτερη» την δυνατότητα παράκαμψης του SWIFT. Και πολύ μεγαλύτερη ενίσχυση της κινεζικής οικονομίας και επιρροής. Η Κίνα θα αποδειχθεί, δηλαδή, η μεγάλη κερδισμένη.
Όπως έγραψε και η πολύπειρη συνάδελφος, από το Ριζοσπάστη, Δέσποινα Ορφανάκη, στον τοίχο της στο fb: «Όσο αναπαύεται η “ωραία κοιμωμένη” (όπως ονόμασε προ ημερών ο Ρώσος πρέσβης στην ΕΕ Βλαντίμιρ Τσιζόφ τον δεύτερο γερμανο-ρωσικό αγωγό Nord Stream 2), θα προωθείται άφθονο ρωσικό φυσικό αέριο στις αγορές της Κίνας, χάρη στην “Ισχύ της Σιβηρίας” (Ι και ΙΙ).
Εκεί θα προωθηθεί μέρος και της ρωσικής αγροτικής παραγωγής και όχι μόνον των ρωσικών υδρογονανθράκων, που σε συνδυασμό με αυτούς του Ιράν (και όχι μόνον….) ξεδιψούν την ακόρεστη ανάγκη του Πεκίνου για Ενέργεια καθώς θα διεκδικήσει με ακόμη μεγαλύτερες αξιώσεις τη διεθνή πρωτοκαθεδρία τον 21-22 αιώνα.
Κάπως έτσι, δίχως να κουνήσει δάκτυλο ο βασικός κερδισμένος της κρίσης στο φόντο των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία επωφελείται ενώ σκέφτεται το 30ο βήμα στη μεγάλη γεωπολιτική σκακιέρα για το πώς θα καταφέρει να εξασφαλίσει καλύτερα τα συμφέροντά του στην Ευρώπη, τώρα που δένεται για τα καλά (ξανά…) στο άρμα ΗΠΑ-Βρετανίας, αφού θα εξαρτηθεί σημαντικά από το κατά πολύ ακριβότερο αγγλο-αμερικανικό LNG (και με “συμπληρώματα” από Κατάρ, Αλγερία, Νορβηγία κ.α.).
Η συνέχεια αναμένεται με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και σαφώς υψηλότερο κόστος, το οποίο και θα επωμιστούμε εκατοντάδες εκατομμύρια Ευρωπαίοι ώσπου να αποφασίσουμε (εάν και όποτε…) βγούμε από το λήθαργο…»