ρεπορτάζ της Γεωργίας Κριεμπάρδη
αποστολή: Κέρκυρα
«Λίγες Μείνανε…» είναι ο τίτλος της εκδήλωσης-συναυλίας που διοργάνωσε το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας των Φυλακών Κέρκυρας και ο Πολιτιστικός Σύλλογος-Φίλοι Σχολείου Φυλακών Κέρκυρας, την Τετάρτη 22 Ιουνίου στο Παλαιό Φρούριο της Κέρκυρας. Ήταν μια ξεχωριστή συναυλία, μαλάκωνε και τον πιο σκληρό-πιο προκατειλημμένο για το τι θα έβλεπε. Το χειροκρότημα ήταν μεγάλο, χανόταν μέσα σε λεπτά κι άλλοτε δυνάμωνε πιο πολύ. Παρουσιάστηκαν στο κοινό 12 τραγούδια, που αντλούσαν τη θεματολογία τους από το μάθημα του Κοινωνικού Γραμματισμού, όπως διδάχθηκε στους μαθητές-κρατούμενους τα τελευταία τρία χρόνια, σχετική με την επανακοινωνικοποίηση και τον σωφρονισμό. Στη συναυλία συμμετείχαν κρατούμενοι, διδάσκοντες, σωφρονιστικοί υπάλληλοι και υπάλληλοι της εξωτερικής φρουράς και είχε λάβει ειδική άδεια της Εισαγγελίας, καθώς και τη στήριξη της Διεύθυνσης και του προσωπικού των Φυλακών.
Μαθαίνοντας περισσότερα για το σχολείο δεύτερης ευκαιρίας στις φυλακές, μιλήσαμε με τον Δρ. κοινωνιολογίας και δ/ντή του Σχολείου Φυλακών Κέρκυρας, Κυριάκο Κωλέση. Ο ίδιος πιστεύει ακράδαντα πως τιμωρία είναι η στέρηση του υπέρτατου αγαθού του ανθρώπου, της ελευθερίας και πως το πλέον αποτρόπαιο από τα μαρτύρια που υφίσταται κάποιος κρατούμενος είναι η πλήρης αδυναμία του να γευτεί έστω μία στιγμή μοναξιάς -κάτι που βιώνουν οι κρατούμενοι καθώς επιτηρούνται διαρκώς. «Στο σχολείο προσπαθήσαμε να ενεργοποιήσουμε τις αισθήσεις των κρατουμένων και στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις. Σ’ ένα σχολείο που βρίσκεται και λειτουργεί στο κέντρο του πιο ερμητικά κλειστού συστήματος διαβίωσης, οι κρατούμενοι έχουν την ανάγκη σωματικά και ψυχικά να παράξουν. Η απόσταση του κρατούμενου από τη δημιουργικότητά παραπέμπει σε ένα τιμωρητικό μοντέλο κράτησης, το οποίο με μαθηματική ακρίβεια αναπαράγει τη βία. Αντίθετα, το σωφρονιστικό μοντέλο θωρακίζει την κοινωνία, δηλαδή τα σπίτια μας» είχε αναφέρει πριν έναν χρόνο στο TEDxIonianUniversity.
Μιλώντας στο ΤΡΡ, τόνισε πως αυτό που συμβαίνει στα σχολεία των φυλακών είναι ένα μικρό θαύμα. Τα ΣΔΕ είναι διετούς φοίτησης. «Είναι ένας θεσμός να ανοίγει ένα παράθυρο στην ελευθερία μέσα στη μακροχρόνια κάθειρξη. Δίνουν τη δυνατότητα στον άνθρωπο να αναπνεύσει και να βγει με προϋποθέσεις στην κοινωνία» σχολιάζει. Πρακτικά, «το σχολείο μας, λόγω έλλειψης χώρου, φιλοξενεί μόνο δύο τμήματα. Η οροφή μας είναι μέχρι 20, εμείς για λειτουργικούς λόγους παίρνουμε 17-18 κάθε χρόνο. Ετησίως πλέον οι αιτήσεις -σε μια φυλακή 300 ατόμων- φτάνουν τις 56-57 και τα προαπαιτούμενα είναι συγκεκριμένα. Έχει δημιουργηθεί ένα ισχυρό ρεύμα στη φυλακή και θέλουν να γραφτούν ώστε να περάσουν κάποιες ώρες κάθε πρωί δημιουργικά κι ανθρώπινα» προσθέτει.
«Στην πρόβα μας ένας από τους μαθητές-κρατούμενους έπαιξε μια εισαγωγή μεγαλύτερη σε διάρκεια κι είχε προσθέσει νότες. Τον ρώτησε ένας για ποιον λόγο το έκανε. “Θέλω να κρατήσει λίγο παραπάνω”. Προσέθεσε νότες για να κρατήσει λίγο περισσότερο αυτή η εμπειρία…». Αυτό κρατάει ο Κυριάκος. Κι όσο για εκείνους που θα σκέφτηκαν την πιθανότητα απόδρασης των κρατουμένων, ο Κυριάκος είχε απάντηση: θα το δούμε αύριο. Κι αυτή ακριβώς η σχέση εμπιστοσύνης κι ηθικής που έχει χτιστεί μεταξύ κρατουμένων και των διδασκόντων-λοιπού προσωπικού δίνει την απάντηση.
«Η επαφή με τους κρατούμενους καταρρίπτει στερεότυπα, σου ανοίγει το μυαλό»
Η Νεκταρία Ιωάννου είναι φιλόλογος -τα τέσσερα τελευταία χρόνια στο σχολείο των φυλακών. «Ήταν δική μου απόφαση. Θέλησα να διδάξω εκεί γιατί έχω μια τάση γενικά να σπάω τη βαρεμάρα, να κάνω κάτι διαφορετικό από το παραδοσιακό μάθημα στην αίθουσα». Όπως εξηγεί, μιλώντας στο ΤΡΡ, κατά την αρχή του έτους, πριν μπουν στην αίθουσα να διδάξουν, οι καθηγητές βιώνουν το σοκ να περάσουν μέσα στη φυλακή. Περνούν από έλεγχο, μέσα από σιδερένιες πόρτες, τους σκανάρουν. Επισημαίνει πως όλα τα στερεότυπα της κοινωνίας για τους κρατούμενους σταδιακά καταρρίπτονται. «Δυστυχώς, είμαστε εμποτισμένοι με στερεότυπα. Πρέπει διαρκώς να κάνουμε εσωτερικές υπερβάσεις, να δουλεύουμε μέσα μας. Είσαι προοδευτικός μέχρι να συναντήσεις τον άλλον. Μετά δοκιμάζεσαι στην πράξη» σημειώνει.
«Σου ανοίγει το μυαλό» θα πει, μιλώντας για την επαφή με τους κρατούμενους. «Η επαφή με τους ανθρώπους, με τις ιστορίες που κουβαλούν» τους επηρεάζουν, όπως υπογραμμίζει και τονίζει πως είναι απαραίτητο να μπαίνουν όρια. «Πρέπει να τηρούνται τα όρια και οι αποστάσεις και να είναι ξεκάθαρο γιατί μπαίνεις εκεί. Μπαίνεις για να τους κάνεις μάθημα. Είσαι ο δάσκαλός τους».
«Δεν υπάρχει ψυχολόγος και κοινωνική λειτουργός»: είναι ένα βασικό πρόβλημα που επισημαίνει η ίδια, μιλώντας για ένα σωφρονιστικό σύστημα όπως θα έπρεπε να είναι. Σημαντική έλλειψη στο σωφρονιστικό σύστημα, στο πλαίσιο της εκπαίδευσης, είναι η απουσία δημοτικής και λυκειακής -καλύτερα επαγγελματικής- κατάρτισης. Προϋπόθεση λοιπόν για να γραφτεί κάποιος κρατούμενος στο συγκεκριμένο σχολείο είναι να έχει απολυτήριο δημοτικού, αλλά όχι γυμνασίου. «Οι περισσότεροι μαθητές μας, γι’ αυτόν τον λόγο, είναι αλλοδαποί. Τους κάνουμε απλά μαθήματα. Γλώσσα -στην περίπτωσή μου. Έρχονται σ’ εμάς άτομα που στοιχειωδώς κατανοούν τα ελληνικά. Δεν υπάρχουν σχολικά εγχειρίδια. Υπάρχει η έννοια του γραμματισμού. Κατανοούμε τις ανάγκες τους και προσφέρουμε τα απαραίτητα, εξατομικευμένα» εξηγεί.
Βιβλιοθήκη υπάρχει στις φυλακές. Να σημειώσουμε, βέβαια, πως ο καθένας μπορεί να προσφέρει βιβλία στις φυλακές. «Χρήσιμα πολύ είναι τα βιβλία γραμμένα στη γλώσσα κάθε κρατούμενου. Γενικά, χρήσιμα είναι αυτά που είναι γραμμένα σε απλή γλώσσα».
Κάθε κρατούμενος είναι και μια ιστορία. Κάθε μαθητής και μια ιστορία. Αν θυμάται, η Νεκταρία, κάτι πιο έντονα; «Κάποια στιγμή ένας μαθητής πήγαινε να τυλίξει ένα βιβλίο με προστατευτικό πλαστικό και πήγα να τον βοηθήσω, τραβήχτηκε πίσω και είπε “δεν επιτρέπεται να το αγγίξεις, είναι το Κοράνι”».
«Στηρίζουμε τη λειτουργία του σχολείου, προκειμένου να ριζώσει ως θεσμός» λέει στο ΤΡΡ ο Νίκος Γκουλιούμης, γραμματέας της ΕΛΜΕ Κέρκυρας. Μας μιλά περισσότερο για τον Σύλλογο Φίλων της Φυλακής Κέρκυρας. «Ο Σύλλογος είναι ένα πανευρωπαϊκό φαινόμενο. Αυτό δείχνει και την ετοιμότητα των Κερκυραίων να στηρίξουν. Είμαστε περίπου 40-50 μέλη. Συζητάμε τις ανάγκες του σχολείου και στηρίζουμε». Όσο για το σχολείο, σημειώνει: «Η κοινωνία των πολιτών έχει εμπιστευτεί το εγχείρημα και στηρίζει, αναγνωρίζει την αναγκαιότητα ύπαρξη στις φυλακές. Το μεγάλο μας παράπονο είναι η έλλειψη στήριξης από την Πολιτεία. Υλικοτεχνικά μέσα είναι από πρωτοβουλία δωρεάς ή του συνδικαλιστικού οργάνου των καθηγητών». Ο ίδιος πιστεύει πως πρέπει να δούμε το έγκλημα ως κοινωνικό φαινόμενο, για να το αντιμετωπίσουμε, ώστε να μιλάμε για σωφρονισμό. «Αν υποταχτούμε σε φωνές που θεωρούν ότι το φάρμακο είναι η αυστηροποίηση των ποινών, βαδίζουμε σε πολύ σκοτεινά μονοπάτια» καταλήγει, σημειώνοντας πως «στην Κέρκυρα μπορούμε να περηφανευόμαστε ότι έχουμε ριζωμένη στην κοινωνία μια αίσθηση κατανόηση του “διαφορετικού”».
Λίγα λόγια για το σχολείο
Το 2ο Σ.Δ.Ε. Κέρκυρας ιδρύθηκε με Φ.Ε.Κ. τον Αύγουστο του 2017 μαζί με το αντίστοιχο του Καταστήματος Κράτησης του Μαλανδρίνου. Τότε αποσπάστηκαν από την Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση τρεις μόνιμοι εκπαιδευτικοί στον χώρο αυτό. Μέσα σε τρεις μήνες, μέχρι την έναρξη του σχολείου στις 16 Ιανουαρίου 2018, με τη συνεργασία της Δ/νσης του Καταστήματος Κράτησης, την στενή συνεργασία και αρωγή των σωφρονιστικών και με μια ευρείας κλίμακας κινητοποίηση της κοινωνίας (μέσα από συναυλίες, εκδηλώσεις και τη δημιουργία ενός πρωτοφανούς κοινοτικού πλαισίου αρωγής), το σχολείο ήταν έτοιμο και λειτουργικό με αυτή τη μορφή.
Το σχολείο αυτό δίνει στους κρατούμενους (ενήλικους) μαθητές την ευκαιρία να πάρουν απολυτήριο τίτλο ισότιμο με αυτόν του Γυμνασίου, με το παράλληλο ευεργέτημα για κάθε μέρα φοίτησης να σβήνουν δύο μέρες ποινής. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι τους δίνει τη δυνατότητα μιας αξιοπρεπούς εκπαίδευσης σε ένα ανθρώπινο περιβάλλον, “δραπετεύοντας” έτσι για τέσσερις ώρες κάθε πρωί από τη φρίκη του εγκλεισμού. Κι αν για τους κρατούμενους το σχολείο φαντάζει σωτήριο, η κοινωνία εκτός φυλακής γιατί το χρειάζεται; Επειδή αλλάζει το μικροκλίμα της φυλακής. Η επανένταξη και η αποφυλάκιση είναι κάτι που μας αφορά συλλογικά είτε το θέλουμε είτε όχι. Οι στατιστικές αποστομώνουν: ενώ το 80% των αποφυλακισμένων επανέρχονται στη φυλακή, τα αντίστοιχα ποσοστά όσων πέρασαν από σχολείο φυλακών είναι μόλις 10%! Κυρίως όμως ένα τέτοιο σχολείο χρειάζεται, για να δικαιολογήσει η κοινωνία στην πράξη τον ανθρωπιστικό της χαρακτήρα. Για να σταματήσει πια την αποκρουστική πρακτική της απλώς να κρύβει ανθρώπινες ψυχές κάτω από το χαλί.
Πρόκειται για ένα απτό παράδειγμα της δυναμικής του σύγχρονου ελληνικού κοινοτισμού. Ενώ τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας σ’ όλη την χώρα αντιμετωπίζουν προβλήματα επιβίωσης με υποχρηματοδότηση, μέσα στο -μέχρι πρότινος- κολαστήριο της Κέρκυρας μια δημιουργική ζωή ανθεί. Ενδεικτικά το σχολείο ξεκινά την λειτουργία του χωρίς να έχουν, ακόμη, διεκπαιρεωθεί τα προβλεπόμενα λειτουργικά του περασμένου έτους απ’ το Υπουργείο. Παρ’ όλα αυτά, με 42 καλλιτεχνικές παραστάσεις και δράσεις, αλλά και με συγκινητική υποστήριξη από την κοινωνία του νησιού, στην ουσία αυτοχρηματοδοτείται.
Όλες αυτές οι δράσεις λαμβάνουν χώρα με την ενεργό συμμετοχή των μαθητών “μέσα” στο χώρο του σχολείου και την επόμενη μέρα “έξω” σε πολιτιστικούς χώρους στο νησί για ενίσχυση του εξοπλισμού του. Σήμερα πια τα μαθήματα γίνονται σε έπιπλα Cocomat, σε καλαίσθητες αίθουσες και με εξοπλισμό εργαστηρίου που περιλαμβάνει τρισδιάστατο σαρωτή και εκτυπωτή. Το ανεκτίμητο κεφάλαιο, παρ’ όλα αυτά του σχολείου παραμένει το έμψυχο διδακτικό προσωπικό. Νέα, φρέσκα, μάχιμα παιδιά με δοτικότητα και δυναμισμό. Το σχολείο δεν έχει τη δυνατότητα τήρησης ταμείου ή χρηματοδότησης από τη Σχολική Επιτροπή του Δήμου, όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα δημόσια σχολεία της χώρας. Βάσει δημοσιευμένων ερευνών 80% των αποφυλακισθέντων από φυλακές Β ́ τύπου επιστρέφουν στην φυλακή. Αντιθέτως το αντίστοιχο ποσοστό όσων αποφυλακισθέντων έχουν περάσει από Σχολείο Φυλακών είναι 10%.