Οι πρόσφατες αποφάσεις του Κυβερνητικού Συμβουλίου Εξωτερικών και Άμυνας (ΚΥΣΕΑ) για τη διαχείριση του προσφυγικού και μεταναστευτικού αποτελούν πολιτική, νομική και ανθρωπιστική επιτομή παραβίασης του διεθνούς και κοινοτικού δικαίου για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι αυξημένες ροές και η ήδη επιβαρυμένη κατάσταση υπερπληθυσμού, άθλιων και απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης για πρόσφυγες και μετανάστες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που βαφτίζονται hot spots ή κατ΄ευφημισμό «δομές φιλοξενίας», προκαλεί πανικό στα στελέχη της κυβέρνησης, με αποτέλεσμα η διαφύλαξη στα θεμελιώδη δικαιώματα και το στεγαστικό να παραμένουν τα κρισιμότερα ζητήματα για τη διαχείριση από την ελληνική πολιτεία και με το μέλλον αβέβαιο για τις ζωές των συνανθρώπων μας.

Ταυτόχρονα, παραμένει εκρηκτική όχι μόνο η κατάσταση στα νησιά εξαιτίας των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης, αλλά και ο συνολικός όγκος εργασίας στην Υπηρεσία Ασύλου καθώς σύμφωνα με στοιχεία στο τέλος Ιουλίου εκκρεμούσαν σχεδόν 67.000 αιτήσεις ασύλου – διεθνούς προστασίας, ενώ την ίδια στιγμή στην Αρχή Προσφυγών, η οποία εξετάζει τον δεύτερο βαθμό, στοιβάζονταν σε αναμονή περίπου 15.000 προσφυγές.

Τέλος, η ακόμη μεγαλύτερη παρουσία της Frontex και η εμπλοκή του ΝΑΤΟ με πρόσχημα την αντιμετώπιση των αυξημένων ροών καθώς και η κατασταλτική ένταση κατά των θεμελιωδών δικαιωμάτων προσφύγων και μεταναστών, με την πρωτοφανή κατάργηση του δικαιώματος προσφυγής σε δεύτερο βαθμό, αποδεικνύει στην πράξη την αποτυχία του σχεδίου για μια Ευρώπη-φρούριο μαζί με την συνολική αποτυχία της συμφωνίας Ε.Ε.- Τουρκίας.

Το ΤΡΡ συνομίλησε με τον Διευθυντή του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Αμνηστίας , Γαβριήλ Σακελλαρίδη, θέτοντας μια σειρά ερωτήσεων με αφορμή τις πρόσφατες αποφάσεις του ΚΥΣΕΑ για τη διαχείριση του προσφυγικού και μεταναστευτικού ζητήματος.

Τι σηματοδοτεί η αιφνιδιαστική κίνηση με την ανακοίνωση από το ΚΥΣΕΑ, πριν από λίγες μέρες, της πλήρους κατάργησης των δευτεροβάθμιων επιτροπών εξέτασης των αιτημάτων ασύλου-διαδικασιών διεθνούς προστασίας;

Είτε είναι μία πρόταση που δεν είχε λάβει υπόψη τις απαραίτητες παραμέτρους που διέπουν το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, το προσφυγικό αλλά και το κοινοτικό δίκαιο είτε ήταν μία πρόταση που έχει σκοπό να την αγνοήσει. Ελπίζουμε να είναι η πρώτη υπόθεση και στην πράξη η κυβέρνηση να υπαναχωρήσει από μία τέτοια προοπτική. Ο ισχυρισμός ότι κάτι τέτοιο δε, θα γίνει «με σεβασμό στο κοινοτικό κεκτημένο», όπως υποστηρίζει η ανακοίνωση, αποτελεί την τέλεια αντίφαση αφού η δήλωση ότι θα «προχωρά άμεσα η διαδικασία επιστροφής του αιτούντος στη χώρα από την οποία προήλθε» μετά την απόρριψη σε πρώτο βαθμό, έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με το άρθρο 46 της κοινοτικής οδηγίας 2013/32 που επεξηγεί αναλυτικά τις προϋποθέσεις του δικαιώματος πραγματικής προσφυγής ενάντια σε μία απορριπτική απόφαση διεθνούς προστασίας. Ταυτόχρονα η νομολογία που έχει παραχθεί, συντείνει στο ότι μία τέτοια προσφυγή πρέπει να έχει ανασταλτικό χαρακτήρα, ενώ με βάση την κοινοτική οδηγία πρέπει να διασφαλίζεται η δωρεάν νομική συνδρομή για όσους δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα, καθώς και τα ευεργετήματα της υποδοχής μέχρι την εξέταση της προσφυγής.

Για να συνοψίσουμε, η δήλωση που ακολούθησε το ΚΥΣΕΑ σχετικά με την κατάργηση των δευτεροβάθμιων επιτροπών προσφυγών ώστε «να προχωρά άμεσα η διαδικασία επιστροφής του αιτούντος στη χώρα από την οποία προήλθε» είναι ανέφικτη με βάση το κοινοτικό δίκαιο.

Σε περίπτωση, που η κυβέρνηση καταργήσει τις επιτροπές αυτές, οι αιτούντες άσυλο θα πρέπει να προσφεύγουν στα διοικητικά δικαστήρια με όλες τις εγγυήσεις που προβλέπονται περί αναστολής της απόφασης, νομικής συνδρομής, κτλ., ώστε η προσφυγή να είναι πραγματική και αποτελεσματική, και εκεί να κρίνεται η προσφυγή «πλήρως και ex nunc… τόσο των πραγματικών όσο και των νομικών ζητημάτων» (παρ. 3 άρθρο 46 της σχετικής οδηγίας). Κάτι τέτοιο φυσικά, απλώς θα δυσχέραινε και θα καθυστερούσε περαιτέρω τη διαδικασία απόδοσης ασύλου, και θα επιβάρυνε με επιπλέον φόρτο τα διοικητικά δικαστήρια, που δεν φημίζονται για την ταχύτητα απονομής δικαιοσύνης.

Ο αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη, αρμόδιος για θέματα Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιώργος Κουμουτσάκος, κατά τις προγραμματικές δηλώσεις στη Βουλή είχε δεσμευτεί για την ενίσχυση των δευτεροβάθμιων επιτροπών, ώστε να επιταχυνθεί η εξέταση των αιτημάτων. Τι θεωρείτε ότι άλλαξε στην προσφυγική–μεταναστευτική πολιτική της νέας κυβέρνησης;

Είναι όντως μία αντίφαση αυτό που αναφέρετε. Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι ότι ενώ η ενίσχυση των δευτεροβάθμιων επιτροπών, όπως ειπώθηκε στις προγραμματικές δηλώσεις, είναι πιο λογικό και πιο εφικτό, έρχεται σε πλήρη σύγκρουση με την απόφαση του ΚΥΣΕΑ, η οποία κινείται στην γραμμή του ανέφικτου αφού καταστρατηγεί κάθε έννοια νομιμότητας. Δεν μπορώ να κάνω ερμηνείες, παρά μόνο εικασίες, αλλά σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί να γίνει ανεκτή καμία απόφαση που θα επιβαρύνει την ήδη δυσμενή κατάσταση για τα ανθρώπινα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο.

Το 2008 η κυβέρνηση της ΝΔ είχε επιχειρήσει να καταργήσει, πάλι, τον δεύτερο βαθμό εξέτασης των αιτημάτων ασύλου. Είχε ακολουθήσει καταδίκη της Ελλάδας τότε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εξαιτίας της απουσίας ενός δίκαιου συστήματος ασύλου όπως προβλέπει ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Εκτιμάτε ότι μπορεί να επαναληφθεί αυτό;

Σωστά το υπενθυμίζετε και επιπλέον τότε είχε αποχωρήσει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες από τις διαδικασίες ασύλου, για να μην επικυρώσει με τη συμμετοχή της την παράνομη αυτή ενέργεια. Προσωπική μου άποψη είναι ότι όλα αυτά είναι πολιτικά επίδικα και θα κριθούν σε μεγάλο βαθμό από τις αντιδράσεις των εμπλεκομένων. Πιστεύω ότι τα περιθώρια μίας τέτοιας κίνησης από την κυβέρνηση, τη στιγμή που το προσφυγικό είναι τόσο ψηλά στην ευρωπαϊκή ατζέντα, θα δημιουργούσε μεγάλη κατακραυγή και ισχυρή πίεση σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο σε θεσμικό και δικαστικό επίπεδο, όσο και στην κοινωνία.

Σε κάθε περίπτωση, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ και η ΕΣΔΑ εξακολουθούν, φυσικά, και ισχύουν σήμερα, ενώ επιπλέον υπάρχει και η κοινοτική οδηγία που αναφερθήκαμε από το 2013 αλλά και η σχετική παραχθείσα νομολογία. Οπότε, σήμερα, θεωρούμε ότι μια σχετική καταδίκη είναι βέβαιη.

Τι σημαίνει στην πράξη για τους χιλιάδες εγκλωβισμένους πρόσφυγες στα νησιά μας και τα θεμελιώδη δικαιώματά τους αυτή η απόφαση;

Μια τέτοια εξέλιξη πρώτα από όλα στην πράξη θα σήμαινε παραβίαση του δικαιώματος τους πραγματικής, ουσιαστικής και αποτελεσματικής εξέτασης της αίτησης ασύλου τους, όπως προβλέπεται σε όλες τις διεθνείς συμβάσεις και το δίκαιο. Μιλάμε για πρωταρχικό και θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και η κατάργησή του θα σηματοδοτούσε διασυρμό για την Ελλάδα αλλά και σοβαρές νομικές, πολιτικές και ηθικές επικρίσεις.

Επιπλέον, θα σήμαινε την επιστροφή των ανθρώπων αυτών στην Τουρκία που, σύμφωνα με τη Διεθνή Αμνηστία και πλήθος οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει χαρακτηριστεί ως «ασφαλής τρίτη χώρα» μόνο λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων έτσι ώστε να μην καταρρεύσει η Συμφωνία ΕΕ –Τουρκίας. Ακόμα κι αν αφήσουμε στην άκρη για λίγο την κατάρρευση του κράτους-δίκαιου στη χώρα αυτή μετά το καλοκαίρι του 2016, δεν πρέπει να παραβλέπουμε το γεγονός ότι η Τουρκία σήμερα φιλοξενεί 3.9 εκατ. πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο, κάτι που κάνει αδύνατη την παροχή ουσιαστικής προστασίας των ανθρώπων αυτών. Επιπλέον, ως Διεθνής Αμνηστία έχουμε καταγράψει περιστατικά παράνομων επαναπροωθήσεων στη Συρία και το Ιράκ από την Τουρκία. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τα ουσιαστικά προβλήματα δημοκρατίας, διώξεων και καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν συνάδουν με τον χαρακτηρισμό της Τουρκίας ως «ασφαλούς τρίτης χώρας» και επομένως οι επιστροφές των ανθρώπων αυτών θα τους έθεταν σε ουσιαστικό κίνδυνο.

Ποια είναι η εκτίμηση της ΔΑ για τις χρονοβόρες διαδικασίες διεθνούς προστασίας – ασύλου, αφού είναι δεδομένο πως οι δύο αρμόδιες υπηρεσίες που λειτουργούν σε πρώτο και δεύτερο βαθμό αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στον τεράστιο όγκο εργασίας, τη στιγμή που στις 31/7/2019, σύμφωνα με τα στοιχεία της Υπηρεσίας Ασύλου εκκρεμούσαν σχεδόν 67.000 αιτήσεις;

Πρώτα από όλα θα ήταν σημαντικό να ενισχυθούν οι επιτροπές με μόνιμο προσωπικό, αφού σήμερα είναι υποστελεχωμένες.

Όμως αν δεν αντιμετωπιστεί το ζήτημα μέσω μίας συνολικής αναθεώρησης του συστήματος ασύλου στην Ευρώπη, δύσκολα κάποια άλλη λύση θα ήταν κάτι περισσότερο από ημίμετρο. Η αναθεώρηση του Κανονισμού του Δουβλίνου με υποχρεωτική κατανομή της ευθύνης σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. θα λειτουργούσε θετικά ως προς την επιτάχυνση της διαδικασίας ασύλου και θα απέτρεπε έτσι την επιβάρυνση των υπηρεσιών στις χώρες εισόδου, όπως ισχύει σήμερα.

Αντί όμως η ευρωπαϊκή μεταναστευτική να αντανακλά την αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών και των σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο, έχει επιλεγεί να προωθείται μία πολιτική που μετατρέπει τρίτες χώρες –που συστηματικά παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως η Τουρκία και η Λιβύη- σε «μπροστινές αυλές» της Ε.Ε., με την τελευταία να εξαγοράζει τις συμβατικές της υποχρεώσεις για προστασία των προσφύγων από τις χώρες αυτές.

Την Δευτέρα 2 /9/2019 αποφασίστηκε η εσπευσμένη μεταφορά 1.500 προσφύγων και μεταναστών από τη Μυτιλήνη στη Νέα Καβάλα του Κιλκίς όπως και σε άλλες δομές της βόρειας Ελλάδας. Θεωρείτε ότι αυτές οι ήδη επιβαρυμένες δομές από ευάλωτες ομάδες είναι ικανές και έτοιμες να φιλοξενήσουν με αξιοπρέπεια και ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης τον συγκεκριμένο αριθμό ατόμων;

Η δομή της Νέα Καβάλας στο Κιλκίς έχει επίσημη χωρητικότητα 900 άτομα. Τον Μάιο μετά από μεταφορά 500 ατόμων, τοποθετήθηκαν σκηνές για να στεγάσουν τον επιπλέον πληθυσμό. Τις τελευταίες μέρες μετακινήθηκαν 1000 άτομα από την Μόρια. Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι ο υπερπληθυσμός σε αυτή τη δομή δημιουργεί εύλογα προβληματικές συνθήκες διαμονής. Πρέπει να τονιστεί ότι η μεταφορά των ανθρώπων αυτών στην ενδοχώρα είναι θετική κίνηση, όμως η κυβέρνηση οφείλει να διασφαλίζει τις αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης.

Εκτιμώ ότι η αυξανόμενη εμπλοκή της Frontex και του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, συμβαδίζει με την ένταση της καταστολής και της παραβίασης των δικαιωμάτων προσφύγων και μεταναστών. Συμφωνείτε με τη διαπίστωση αυτή κύριε Σακελλαρίδη; Προκαλεί ανησυχία στην ΔΑ;

Προφανώς και προκαλεί ανησυχία στη Διεθνή Αμνηστία αφού τόσο τα push-backs από την Ελλάδα όσο και τα pull-backs από την Τουρκία είναι παράνομα με βάση τις διεθνείς συμβάσεις. Τόσο η προηγούμενη όσο και η σημερινή κυβέρνηση έχουν εντάξει στους σχεδιασμούς τους την ενίσχυση της θαλάσσιας προστασίας. Αν αυτό σημαίνει επιχειρήσεις αποτροπής, με κίνδυνο περισσότερα ναυάγια και θύματα στο Αιγαίο είναι ένας καλός λόγος ανησυχίας στο πλαίσιο του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.