Τα κέρδη δικά σας, οι ζημιές δικές μας

Η πανδημία δεν θα μείνει στην ιστορία μόνο για τις ζωές που πήρε και για τα τραύματα, σωματικά και ψυχικά, που άφησε πίσω. Μας θύμισε με τον πιο άγριο τρόπο τα αδιέξοδα των κοινωνιών που καλύπταμε με τη χρυσόσκονη του πλαστικού χρήματος και του γκλίτερ, το αδηφάγο σύστημα μέσα στο οποίο κινούμαστε, τα ψέματα της ισότητας και της αλληλεγγύης των λαών.

Η πανδημία χτύπησε σε ένα κόσμο που ήταν ήδη βαθιά διχασμένος και άνισος.  Εναν κόσμο που ακόμα βίωνε τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης του 2008, την προσφυγική κρίση του 2015, τις ανισότητες και την κλιματική αλλαγή. Εναν κόσμο που η ιδιωτική πρωτοβουλία λατρεύτηκε και θεωρήθηκε ως η πανάκεια όλων των στρεβλώσεων και που μια κλειστή ομάδα 2000 ατόμων – υπεδισεκατομμυριούχοι- συγκεντρώνουν τόσο πλούτο που δεν θα μπορέσουν να ξοδέψουν ούτε σε 1000 ζωές.

Οι αριθμοί είναι τρομακτικοί. Οι υπερδισεκατομμυριούχοι, το περίφημο 1%, κατέχει  το 44% του παγκόσμιου πλούτου με τους δισεκατομμυριούχους, το 10% να κατέχει το υπόλοιπο 40%. Και έτσι εμείς οι υπολοιποι, το 89% των κατοίκων δηλαδή αυτού του πλανήτη, μοιραζόμαστε το 16% που περισσεύει. Πάλι όμως η μοιρασιά δεν είναι δίκαιη καθώς η μεσαία τάξη του 33% καρπώνεται το 15,5% που απομένει, αφήνοντας σε όλους τους υπόλοιπους, δηλαδή τον μισό παγκόσμιο πληθυσμο (το 56%) να μοιραστεί το 0,5% του παγκόσμιου πλούτου.

Οι αριθμοί κουράζουν, όμως δεν ψέυδονται.  Λένε μια άλλη ιστορία, αυτή που κρύβεται πίσω από τις πομπώδεις εκθέσεις των χρηματοπιστωτικών οργανισμών, τα μεγάλα λόγια των πολιτικών και τη φιλανθρωπία των μεγιστάνων.  Λένε την ιστορία μιας πυραμίδας χτισμένης από παρασιτικές ομάδες όπου κάθε βαθμίδα τρέφεται από τις σάρκες εκείνων που βρίσκονται από κάτω και όλες μαζί τρέφονται από την τελευταία, αυτό το αναλώσιμο 56% που με το αίμα του εγγυάται τον  πλουτισμό των από πάνω.

Το αφήγημα της μείωσης της φτώχειας κράτησε μια δεκαετία.  Οσο άλλαζαν οι δείκτες που μετρούσαν την φτώχεια, μειωνόταν ή έμενε στάσιμη, ανάλογα εάν βλέπεις το ποτήρι άδειο ή μισογεμάτο. Τι είναι όμως η φτώχεια και πως την μετράει κάποιος; Η φτώχεια δεν είναι μια λογιστική μείωση του εισοδήματος. Είναι ένα σύνολο από στερήσεις, είναι η έλλειψη πρόσβασης. Είναι να χάσεις τη δουλειά σου στα πενήντα σου ή να μην βρίσκεις δουλειά στα 25, να μην έχεις ηλεκτρικό ρεύμα και καθαρό νερό, να πρέπει να περπατήσεις χιλιόμετρα για να πας σχολείο ή να πας σε ένα σχολείο υποβαθμισμένο όπου το μέλλον σου είναι προαποφασισμένο πριν καν ξεκινήσει. Φτώχεια είναι να μην μπορείς να πληρώσεις τα φάρμακα σου ή να μην έχεις νοσοκομείο και γιατρούς στην πόλη ή το χωριό σου. Φτώχεια είναι να μην έχεις ευκαιρίες, να ζεις σε ένα περιβάλλον βίας και αποκλεισμού, να μην μπορείς να σχεδιάσεις το μέλλον σου ή να αλλάξεις τη ζωή σου. Φτώχεια είναι να συναινείς στην εκμετάλλευση σου γιατί απλά δεν έχεις καμία άλλη επιλογή. Και αν τα βάλεις όλα αυτά μαζί, τότε η φτώχεια αυτού του είδους δεν αφορά μόνο το μισό πληθυσμό των φτωχών του πλανήτη, αλλά αγγίζει και εμάς τους «προνομιούχους» της μεσαίας τάξης που ακόμα ζούμε με το όνειρο της αλλαγής κατηγορίας, χωρίς να συνειδητοποιούμε ότι δεν θα γίνει ποτέ.

Ηδη, πριν ο ιός μπει στις ζωές μας, περισσότερα απο 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπων δεν είχαν πρόσβαση σε καμία δομή υγείας, το 75% των εργατών παγκοσμίως δεν είχαν καμία ασφάλεια υγείας ή επιδόματα (ναι, και στις δικές μας αναπτυγμένες κοινωνίες) ενώ στις χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος χώρες το 50% των εργαζομένων ζούσε στην εξαθλίωση.

Σε αυτόν τον κόσμο των ανισοτήτων και των ψευδαισθήσεων, η πανδημία δεν άλλαξε  κανένα δεδομένο. Μας θύμισε για άλλη μια φορά  ότι για τη πλειοψηφία των ανθρώπων η διαφορά μεταξύ επιβίωσης και εξαθλίωσης είναι  μόνο ένας μισθός: οι εποχιακοί εργάτες, οι μικροέμποροι, οι καθαριστές, οι μάγειρες, οι αγρότες, οι εργαζόμενοι στα εργοστάσια, οι ανειδίκευτοι εργάτες, οι μετανάστες.

Κάποιοι άλλοι όμως ήταν πιο τυχεροί. Μέσα σε μόλις 9 μήνες, από τον Μάρτιο του 2020 μέχρι τον Δεκέμβριο, ο πλούτος των υπερδισεκατομμυριούχων αυξήθηκε κατά 3,9 τρισεκατομμύρια ενώ τα εισοδήματα των εργατών παγκοσμίως μειώθηκαν κατά 3,7 τρισεκατομμύρια. Θα έλεγε κανείς πως για κάθε ευρώ που έχασε ένας φτωχός αγρότης ή εργάτης και που για εκείνον έκανε τη διαφορά μεταξύ ζωής και θανάτου, ένας υπερδισεκατομυριούχος το καρπώθηκε.

Καθώς εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχαναν τις δουλειές τους, αδυνατούσαν να πληρώσουν τα ενοίκια τους ή πέθαιναν στους θαλάμους των υπερφορτωμένων νοσοκομείων, οι πωλήσεις ιδιωτικών τζετ τριπλασιάστηκαν μέσα σε έξι μήνες. Οι αγοραστές είναι η ίδια εκείνη ελίτ των πολυεθνικών και των αστέρων του χόλιγουντ με το φιλικό στο περιβάλλον προφίλ, που ανησυχούσαν για την υπερθέρμανση του πλανήτη και έτρεχαν να φωτογραφηθούν με την Γκρέτα. Την ίδια στιγμή οι ηγέτες των 20 πλουσιότερων κρατών, γνωστοί ως G20, εξασφάλισαν,  το Νοέμβριο που μας πέρασε, 251 δισεκατομμύρια δολάρια ως πακέτο στήριξης για τις εταιρίες ορυκτών καυσίμων (ξέρετε τη Shell,  Chevron, Exxon, BP, Total, κλπ), οι οποίες ευθύνονται σε πολύ μεγάλο βαθμό για την υπερθέρμανση του πλανήτη και αμέτρητες περιβαλλοντικές καατστροφές.  Τα πακέτα αυτά στήριξης προέρχονται από τα χρήματα των φορολογουμένων, ή για να το πούμε πιο ποιητικά, παραφράζοντας την γνωστή έκφραση, τα κέρδη δικά σας, οι ζημιές δικές μας.

Μα θα πει κάποιος, το χρήμα κινεί την οικονομία και την έρευνα και οι υπερδισεκατομμυριούχοι έδωσαν πολλά χρήματα για την καταπολέμηση του κωρονοϊού, χάρη στα οποία έχουμε σήμερα εμβόλια. Φυσικά όταν μέσα σε λιγότερο από χρόνο το κλειστό κλαμπ των υπερδισεκατομμυριούχων είχε κέρδη που ξεπέρασαν τα 10,2 τρισεκατομμύρια, το να δώσουν 209 υπερπλούσιοι γύρω στα 8 δισεκατομμύρια στην έρευνα δεν μπορεί να θεωρηθεί και η ύψιστη γενναιοδωρία.

Μόνο ο Elon Musk αύξησε την περιουσία του κατά 128 δισεκατομμύρια τον τελευταίο χρόνο ενώ ο Jeff Bezos κατά 78 δισεκατομμύρια.  Μόνο με τα χρήματα που έβγαλε ο Bezos μεταξύ Μαρτίου και Αυγούστου του 2020, θα μπορούσε να είχε δώσει μπόνους 105,000 δολαρίων σε κάθε ενα απο τους 876.000  υπαλλήλους της Amazon και πάλι να παραμείνει όσο πλούσιος ήταν και πριν.

Παράλληλα οι φαρμακευτικές εταιρίες συγκέντρωσαν τεράστια κέρδη και προβλέπεται να συγκεντρώσουν ακόμα περισσότερα, εάν δεν οριστεί όριο τιμής στα εμβόλια που κυκλοφορούν. Χαρακτηριστικό είναι ότι ο CEO της Pfizer, όταν ανακοινώθηκε ότι το εμβόλιο της εταιρίας είναι έτοιμο για δοκιμές, πρόσθεσε στα προσωπικά του κέρδη άλλα 800.000 δολλάρια, μέσα σε μια μέρα.

Και όταν επιτέλους έφτασαν τα εμβόλια, οι αναπτυγμένες χώρες παρόλο που έχουν μόνο το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού εξασφάλισαν το 56% των εμβολίων που παράχθηκαν. Οσα έμειναν μοιράστηκαν στους υπόλοιπους, με τις φτωχότερες χώρες του πλανήτη να έχουν λιγότερο από το 0,1% των εμβολίων.

Δεν θα είναι εύκολα τα επόμενα χρόνια για κανέναν από εμάς. Οι κρίσεις μεταμορφώνουν τις κοινωνίες, παρακάμπτουν διαδικασίες και φέρνουν αλλαγές που θα επηρεάζουν τις ζωές όλων μας για δεκαετίες. Οι κοινωνίες μας αναγκαστικά θα πρέπει να πάρουν θέση, είτε θα κινηθούμε προς έναν κόσμο πιο δυστοπικό, πιο αυταρχικό και πιο άνισο, είτε θα προσπαθήσουμε να δουλέψουμε όλοι μαζί, ο καθένας από το πόστο του, για έναν κόσμο πιο δίκαιο, για ένα περιβάλλον πιο καθαρό και για λιγότερες διακρίσεις.

Δεν ξέρω πώς θα γίνει αυτό και ποια κατεύθυνση θα πάρουμε τελικά, τα περιθώρια όμως έχουν πια εξαντληθεί.