του Θάνου Καμήλαλη

Φυσικά ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν αναφέρθηκε σε «σκίσιμο μνημονίου», αλλά στην ομιλία του, έθεσε ως πυρήνα της οικονομικής πολιτικής μιας κυβέρνησης του την επαναδιαπραγμάτευση και μείωση των πολύ υψηλών δημοσιονομικών πλεονασμάτων (3,5% μέχρι το 2022) για τα οποία έχει δεσμευτεί η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, αλλά και τη συμφωνία για το ελληνικό χρέος, για το οποίο υποσχέθηκε «δραστική μείωση».

Σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΝΔ τα πλεονάσματα αυτά επιβλήθηκαν στην Ελλάδα λόγω «έλλειψης εμπιστοσύνης» στην κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ, πρόβλημα που κατά τον Μητσοτάκη θα λύσει η επόμενη κυβέρνηση της ΝΔ. Το συμπέρασμα αυτό είναι τουλάχιστον αυθαίρετο για μια σειρά από λόγους.

Πρώτον, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ έχει αποδειχθεί «ο πιο καλός ο μαθητής» στη διαχείριση και εφαρμογή μνημονίου. Σύμφωνα με τον Ευρωπαίο Επίτροπο, Πιερ Μοσκοβισί, έχει υλοποίησει 450 μεταρρυθμίσεις, κατά τη διάρκεια του τρίτου μνημονίου και είναι η μόνη μνημονιακή κυβέρνηση που έχει υλοποιήσει σχεδόν στην εντέλεια ένα μνημόνιο. Τα συγχαρητήρια των δανειστών στον Αλέξη Τσίπρα δίνουν και παίρνουν, αλλά οι δεσμεύσεις παραμένουν.

Δεύτερον, πάγια γραμμή των δανειστών σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ότι pacta sunt servanda (οι συμφωνίες πρέπει να τηρούνται) και ότι οι συμφωνίες της μίας κυβέρνησης δεσμεύουν την επόμενη. Το παράδειγμα του Σαμαρά, που υιοθέτησε το μνημόνιο σε μία μέρα, είναι ενδεικτικό. Ακόμα και αυτό να μην ίσχυε, για τους δανειστές το ελληνικό ζήτημα έχει τελειώσει. Η Ελλάδα έχει μπει στον μεταμνημονιακό «αυτόματο πιλότο», το χρέος έχει κριθεί «βιώσιμο» (αν και πολύ μεγαλύτερο από το 2009) για τα επόμενα περίπου 10 χρόνια και γι αυτούς, η πορεία της χώρας ως αποικία χρέους είναι προδιαγεγραμμένη. O Μητσοτάκης δηλαδή υπόσχεται να ξανανοίξει ένα τελειωμένο για τους δανειστές ζήτημα και ότι ως «κυβέρνηση εμπιστοσύνης» θα πείσει την σκληρή μερίδα της Ευρωζώνης, ESM, Γερμανία και τους «δορυφόρους» της στο Eurogroup να συζητήσουν ξανά δύο καλύτερες συμφωνίες. 

Τρίτον, η Νέα Δημοκρατία έχει πάθει… αμνησία. Μπορεί όντως οι δεσμεύσεις που αποδέχτηκε η κυβέρνηση να είναι πολύ σκληρές, αντιαναπτυξιακές και πυλώνες μιας αέναης λιτότητας, αλλά το… ρεκόρ στη δέσμευση για υπερβολικά πλεονάσματα το κατέχει η ίδια. Στην εποχή Σαμαρά και με τον Κυριάκο Μητσοτάκη υπουργό, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ είχε δεσμευθεί σε πρωτογενές πλεόνασμα 4,5% το 2016, με μόνη ελπίδα, όπως έχει υποστηρίξει ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γκίκας Χαρδούβελης, «να το επαναδιαπραγματευόμασταν στο 3%». Να υποθέσουμε ότι και τότε ήταν «θέμα εμπιστοσύνης»; Και γιατί ξαφνικά οι δανειστές να ερωτευθούν την κυβέρνηση Μητσοτάκη;

Τέταρτον, όπως θα έπρεπε να έχουμε μάθει τα χρόνια της κρίσης (βλ.ΣΥΡΙΖΑ, 2015) όταν δεν μπορείς με τίποτα να διανοηθείς τη ρήξη με τους δανειστές, τότε διαπραγμάτευση δεν υφίσταται. Όσο και να επιμείνεις, ό,τι και να κάνεις, στο τέλος η «διαπραγμάτευσή» σου θα έχει αποτέλεσμα την άνευ όρων αποδοχή των εντολών τους. Στη ΝΔ κυριαρχεί ο μύθος ότι η υπερφορολόγηση θεσπίστηκε από τον ΣΥΡΙΖΑ και τους ΑΝΕΛ και ότι «οι δανειστές απλά θέτουν τους στόχους, όχι τα μέτρα». Μετά από τρία μνημόνια, θα έπρεπε να ξέρουμε ότι η τρόικα επιβάλει συγκεκριμένα μέτρα, αποστέλλοντας μάλιστα και τα σχετικά νομοσχέδια, τα οποία μεταφράζει και ψηφίζει η ελληνική Βουλή. Η αύξηση του ΦΠΑ, για παράδειγμα και η κατάργηση του μειωμένου φόρου στα νησία, είναι καταγεγραμμένη και στην πρόταση Γιούνκερ, που τέθηκε στο δημοψήφισμα. Όπως επιβλήθηκε στον Παπανδρέου να αυξήσει φόρους, έτσι και στον Σαμαρά και στον Τσίπρα.

Όλα τα παραπάνω είναι απαραίτητα για να κατανοήσει κανείς ότι ο οικονομικός άξονας γύρω από τον οποίον ο Μητσοτάκης υποσχέθηκε σειρά φοροελαφρύνσεων, είναι ήδη κατεστραμμένος. Δεν υπάρχει καμία περίπτωση να αμφισβητήσει ΝΔ τη συμφωνία για τα πλεονάσματα ή το χρέος. Και όπως γράφαμε και μετά την ομιλία του Αλέξη Τσίπρα, αφού το μνημονιακό πλαίσιο δεν αμφισβητείται, η μόνη συζήτηση που μπορεί να γίνει είναι για το μοίρασμα του υπερπλεονάσματος. Μπορούμε επομένως να φανταστούμε μια πιθανή συζήτηση στη Βουλή, με τον Μητσοτάκη πρωθυπουργό και τον Τσίπρα αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, όπου η κυβέρνηση θα εγκαλεί την αντιπολίτευση γιατί «εξαιτίας σας δεν μπορούμε να κάνουμε όσα θα θέλαμε».

Η ΝΔ «δεν κάνει παροχολογία» αλλά…

Αξίζει εδώ μια παρένθεση. Μπορεί η ΝΔ και τα ΜΜΕ που την στηρίζουν να καταδικάζουν την «παροχολογία» και να κατήγγειλαν τον Πρωθυπουργό για τις δεσμεύσεις του πριν μία εβδομάδα στη ΔΕΘ, αλλά τελικά, αυτός που προχώρησε σε παροχολογία είναι ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Η διαφορά μάλιστα είναι σημαντική, γιατί η αλήθεια είναι ότι ο Αλέξης Τσίπρας εμφανίστηκε συγκρατημένος στη ΔΕΘ. Μίλησε για «μέτρα ανακούφισης» σε βάθος τετραετίας και αυστηρά κοστολογημένο ( έχοντας όπως φαίνεται στο νου του τη «μάχη» για τις συντάξεις). Η μόνη, αλλά σοβαρή κριτική που μπορεί να γίνει στις εξαγγελίες του Πρωθυπουργού είναι ότι παρουσίασε τα «μέτρα ελάφρυνσης» μεγαλύτερα από αυτά που πραγματικά είναι (και μικρότερα από τα «αντίμετρα» που ψήφισε το 2017). Ένα στοιχείο που αναμένεται να αποτυπωθεί και με νούμερα στον προϋπολογισμό τον Οκτώβριο.

Από την άλλη πλευρά, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, μπορεί να καταδικάζει την παροχολογία, αλλά το Σάββατο δημιούργησε το δικό του «πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης». Υποσχέθηκε, μεταξύ άλλων, ανάπτυξη 4% μέσο όρο για δέκα χρόνια, 700.000 θέσεις εργασίας, δραστική μείωση χρέους, μείωση ασφαλιστικών εισφορών, κανένα παιδί εκτός παιδικών σταθμών και σωρεία μειώσεων στους φορολογικούς συντελεστές. Για τους λόγους που αναφέρθηκαν παραπάνω, το νέο αυτό πρόγραμμα θα έχει την τύχη του προηγούμενου.

Σε όποιον βαθμό μπορέσει να το κάνει πάντως, το πρόγραμμα Μητσοτάκη βασίζεται στη νεοφιλελεύθερη ιδέα των trickle down economics. Της θεωρίας δηλαδή, ότι με την ελάφρυνση των επιχειρήσεων και των υψηλών στρωμάτων, ο πλούτος θα διαχέεται και στα χαμηλά. Ότι ο επιχειρηματίας δηλαδή, θα μοιράζεται τα υπερκέρδη του με τους εργαζόμενους, επομένως και αυτοί θα έχουν όφελος από τη μειωμένη φορολογία των επιχειρήσεων. Χωρίς φυσικά να υποστηρίζει κανείς ότι η επιβαλλόμενη φορολογία στις επιχειρήσεις δεν είναι υψηλή, η ιδέα για τον πλούτο που διαχέεται από πάνω προς τα κάτω έχει αποδειχθεί μύθος.

Η ιδέα ότι η «επενδυτική έκρηξη» σημαίνει και καλύτερες θέσεις εργασίας επίσης. Ένα ακραίο παράδειγμα είναι φυσικά η Amazon, η εταιρεία που ανήκει στον πλουσιότερο άνθρωπο του πλανήτη, αλλά της οποίας οι εργαζόμενοι βρίσκονται σε σύγχρονα κάτεργα. Πολύ πιο κοντινά παραδείγματα είναι η COSCO, που εμφανίζει τεράστια κέρδη στο λιμάνι του Πειραιά αλλά αρνείται καλύτερες συνθήκες στους εργαζόμενους της στις προβλήτες, ή ο ΟΤΕ (Deutsche Telecom), που βασίζεται σε «εργολαβικούς» εργαζόμενους, που ακόμα διεκδικούν συλλογικές συμβάσεις εργασίας. ;Όσο για το αν τελικά ο πλούτος διαχέεται ξανά στην κοινωνία, τα τρισ. που εκτιμάται ότι βρίσκονται σε φορολογικούς παραδείσους έχουν άλλη άποψη.

Εκχώρηση κρατικών λειτουργιών σε ιδιώτες. Τι μπορεί να πάει στραβά;

Ίσως όμως το πιο επικίνδυνο κομμάτι της ομιλίας Μητσοτάκη ήταν αυτό που είχε να κάνει με την εκχώρηση λειτουργιών του κράτους σε ιδιώτες. Ο πρόεδρος της ΝΔ έκανε λόγο για «μικρότερο αλλά πιο αποτελεσματικό» κράτος και αναφέρθηκε πολλές φορές σε Συμπραξεις Δημοσίου με Ιδιωτικό Τομέα (ΣΔΙΤ). Σε μία μάλλον ατυχή αποστροφή μάλιστα, έθεσε ως παράδειγμα ανάπτυξης και επιτυχίας το… μοντέλο των Ολυμπιακών Αγώνων.

Η αλήθεια είναι ότι για την αναποτελεσματικότητα και τις παθογένειες του κράτους θα μπορούσαμε να συμφωνήσουμε σε πολλά με τον αρχηγό της ΝΔ (γραφειοκρατία, αργοί ρυθμοί, διορισμός ημετέρων κ.α.). Η ιδιωτικοποίηση ή περαιτέρω ιδιωτικοποίηση  όμως λειτουργιών του κράτους, ειδικά αν πρόκειται για στοιχειώδεις υπηρεσίες (π.χ. καθαριότητα ενέργεια, νερό, μεταφορές) είναι εγκληματική και παγκοσμίως καταδικασμένη. Ο Μητσοτάκης υποστήριξε μάλιστα ότι «γιια εμάς το δημόσιο συμφέρον δεν υπηρετείται μονοπωλιακά από το κράτος. Πιστεύουμε στην παραχώρηση περισσότερων κρατικών λειτουργιών στον ιδιωτικό τομέα που θα γίνει κυρίως, μέσω Συμπράξεων του δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα».

Είναι αυτονόητο ότι κανένας ιδιώτης δεν υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, Σκοπός του είναι το κέρδος και μόνο αυτό. Εκτός της για ακόμα μια φορά επίκλησης στην «καλή καρδιά» του ιδιώτη, ο Μητσοτάκης αναφέρθηκε σε ΣΔΙΤ, ξεχνώντας τις… μεγάλες ελληνικές επιτυχίες τέτοιων η παρόμοιων μεθόδων. Η εμπειρία λέει πως σε τέτοιες «συμφωνίες», ο ιδιώτης απολαμβάνει τα δεδομένα κέρδη και το κράτος αναλαμβάνει να καλύψει τις πιθανές ζημίες. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:

1) Με ΣΔΙΤ κατασκευάστηκαν οι ελληνικοί αυτοκινητόδρομοι, που παραδόθηκαν με τεράστιες καθυστερήσεις, μισοί και με επιπλέον κόστος περίπου 1,2 δισ., τα 800 εκατ. από τα οποία έφυγαν απευθείας από τα ταμεία του ελληνικού κράτους. Τα παραπάνω στοιχεία είναι από τη σχετική έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Μάρτιο και  επικεντρώνεται στους αυτοκινητοδρόμους Ε-65, Ολυμπία Οδό και Μορέα. Τα έργα αυτά αναθεωρήθηκαν ξανά και ξανά επί ΝΔ και ΠΑΣΟΚ, εκτοξεύοντας το κόστος, ενώ οι όροι προέβλεπαν συγκεκριμένα κέρδη για τους εργολάβους, ανεξαρτήτως κίνησης.

2) Μια που ο Κυριάκος Μητσοτάκης αναφέρθηκε στις συγκοινωνίες της Θεσσαλονίκης, δηλαδή στον ΟΑΣΘ, αξίζει να θυμίσουμε (αν και δεν πρόκειται επίσημα για ΣΔΙΤ) τη μοναδικότητα του «ιδιωτικού ΟΑΣΘ». Σύμφωνα με τις συμβάσεις παραχώρησης, που ανανεώθηκαν ξανά και ξανά επί ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, το ελληνικό κράτος διασφάλιζε στους μετόχους του ΟΑΣΘ ότι τα κέρδη τους θα ήταν συγκεκριμένα, ό,τι και να συμβεί. Για να επιτευχθεί αυτό, το κράτος ε΄δινε κάθε χρόνο μία «αντισταθμιστική καταβολή» ύψους πάνω από 110 εκατ., ώστε να καλύπτονται οι «τρύπες» στον ΟΑΣΘ και οι μέτοχοι να έχουν τα κέρδη που είχαν συμφωνηθεί. Και σαν να μην έφτανε αυτό, το πόρισμα των των επιθεωρητών που έλεγξαν τον Οργανισμό για ην περίοδο 2011-2015 αποκάλυψε σωρεία αδιαφανών διαδικασιών (π.χ απευθείας αναθέσεις έργων) και άλλες ενδείξεις οικονομικού σκανδάλου.

3) Οι «επιχειρηματίες» που θα επωφεληθούν δεν έχουν πάντα και τις καλύτερες προθέσεις. Η υπόθεση της Energa – Hellas Power, που δεν απέδωσε 250 εκατ. από τον ΕΤΗΔΕ στο Δημόσιο, είναι ακόμα νωπή. Μπορεί φυσικά να μην είναι ο κανόνας, αλλά η εκχώρηση κρατικών αρμοδιοτήτων σε ιδιώτες ανοίγει παράθυρα για τέτοιες περιπτώσεις οικονοικών εγκλημάτων και εκμετάλλευσης της κρατικής αμέλειας.

4) Αν στην εκχώρηση ο πρόεδρος της ΝΔ εννοεί και ευρύτερες ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων υπηρεσιών, τότε αυτό που υποστηρίζει είναι αντίθετο στην παγκόσμια εμπειρία και τάση. Όπως έχει αναφέρει ξανά το TPP, μπορεί η τρόικα να επιβάλλει στην Ελλάδα μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, αλλά στον υπόλοιπο κόσμο η κατάσταση αλλάζει σημαντικά. Σύμφωνα με την έρευνα του Transnational Institute, που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2017, από το 2000 έχουν σημειωθεί παγκοσμίως 835 επαναδημοτικοποιήσεις και κρατικοποιήσεις δημοσίων υπηρεσιών, ακόμα και σε χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία. Οι λόγοι είναι πάντα οι ίδιοι. Αύξηση του κόστους για τους πολίτες, χειρότερη ποιότητα και κρούσματα διαφθοράς μεταξύ στελεχών των εταιρειών και δημόσιων λειτουργών. Το μοντέλο δηλαδή που προτείνει ο Μητσοτάκης (και η τρόικα πριν από αυτόν) άρχισε να δοκιμάζεται στην έξαρση του νεοφιλελευθερισμού τη δεκαετία του 1980 και όπως αποδεικνύεται, απέτυχε παταγωδώς.

Κάτι έλειψε, κάτι όχι…

Στην μακροσκελή του ομιλία πάντως, ο αρχηγός της ΝΔ παρέλειψε, μαζί με το πλάνο του για τη χώρα, να αναφερθεί, έστω με μομφές προς την κυβέρνηση, στα δάνεια της Νέας Δημοκρατίας, ζήτημα που επανήλθε στο προσκήνιο. Δεν θα περίμενε κανείς μια «συγγνώμη» αλλά θα έπρεπε να γινει ξεκάθαρη η θέση του κόμματος σε ένα ζήτημα που δέχεται συνεχή πυρά από κυβέρνηση και κοινωνία. 

Τελικά, ποια είναι η θέση της ΝΔ για τα χρέη; Ζητάει διαγραφή και «νόμο Κατσέλη», όπως υποστήριξε πρόσφατα ο αντιπρόεδρος της; Αν ναι, τότε θα έπρεπε ο Μητσοτάκης να το θέσει υπεύθυνα στον δημόσιο διάλογο, επιχειρήματα (όσο κι αν δεν συμφωνεί κανείς) υπάρχουν. Έχει συγκεκριμένο, πολυετές πλάνο για την αποπληρωμή; Θα πρέπει κάποια στιγμή να το παρουσιάσει. Το σκέτο «αποπληρώνουμε τα δάνειά μας», φάνηκε ότι δεν ισχύει, όταν η Τράπεζα Πειραιώς κέρδισε πρωτόδικα την αγωγή της έναντι του κόμματος. Η σιωπή, δημιουργεί σοβαρές υποψίες ότι το σχέδιο είναι μια μελλοντική, νυχτερινή τροπολογία, που θα σβήνει κάθε υποχρέωση…

Αυτό που δεν έλειψε πάντως (και δεν έχει σημασία) ήταν η αναφορά στο «Μακεδονικό». Δεν θα ψηφίσουμε τη Συμφωνία των Πρεσπών, ούτε σε αυτήν ούτε στην επόμενη Βουλή», είπε ο Μητσοτάκης. Είναι δεδομένο ότι η συμφωνία Ελλάδας – ΠΓΔΜ (ασχέτως πώς την κρίνει κανείς) έγινε υπό την πίεση της Ε.Ε και των ΗΠΑ. Είναι δεδομένο επίσης ότι αν χρειαστεί, μια κυβέρνηση ΝΔ θα την επικυρώσει, δηλώνοντας «δεσμευμένη» από τις ενέργειες; της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ. Τουλάχιστον ο Μητσοτάκης δεν αναφέρθηκε ξανά στο hoax για την αποκάλυψη Wikileaks»

Τελικά, μάθαμε κάτι στην 8ετία της κρίσης; Η «επαναδιαπραγμάτευση», με ακλόνητη πίστη στο ευρώ, δοκιμάστηκε και απέτυχε. Η νεοφιελελεύθερη διαχείριση της κρίσης, δοκιμάστηκε, απέτυχε και τα αποτελέσματά της θα συνεχίσουν να μαστίζουν για χρόνια την ελληνική κοινωνία. Τα πρόσωπα που στελεχώνουν την ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας δοκιμάστηκαν και απέτυχαν. Απέναντι στο «μνημόνιο με ανθρώπινο πρόσωπο» του Αλέξη Τσίπρα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης οραματίζεται ένα «μνημόνιο+», ακόμα πιο ταξικό, προσπαθώντας να αποδείξει ότι πάντα υπάρχουν χειρότερα. Κι αν σε κάτι μπορούμε να τον πούμε συνεπή, είναι αυτό.