Από τη ραδιοφωνική συνέντευξη στην Τζένη Τσιροπούλου και τη Νάντια Ρούμπου
Επιμέλεια κειμένου: Τζένη Τσιροπούλου
Μια φίλη μού πρότεινε πρόσφατα να δω την ταινία Pride (2014) του Matthew Warchus. Το καλοκαίρι του 1984, μια ομάδα από γκέι και λεσβίες ακτιβίστριες βγαίνει στους δρόμους με κουβάδες για να μαζέψει χρήματα για τους 142 χιλιάδες ανθρακωρύχους που θα έκαναν μία από τις μεγαλύτερες απεργίες στη ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, διάρκειας ενός χρόνου. Όχι χωρίς να βρεθούν αντιμέτωποι με την ομοφοβία, βοήθησαν ενεργά στον αγώνα των εργατών, μοιράστηκαν τα σπίτια τους και κάμποσες μπύρες παρέα και ένωσαν τις δυνάμεις τους στο δρόμο, μέχρι που το Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας ενέταξε στο μανιφέστο του την προστασία των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ που μέχρι τότε μπλόκαρε ένα συνδικάτο: των ανθρακωρύχων. Ρομαντική ιστορία; Το πιο σημαντικό είναι ότι είναι αληθινή ιστορία που ακόμα κι αν ξεχνιέται, η συλλογική μνήμη δεν μπορεί να την αρνηθεί.
«Η απάντηση στην ομοφοβία και η διεκδίκηση των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων δεν πρέπει να χωρίζεται από τους γενικότερους κοινωνικούς αγώνες, αλλά να είναι κομμάτι τους. Έτσι δυναμώνουν όλες οι αντιστάσεις» μου έγραψε μια ελληνίδα ακτιβίστρια με αφορμή το Pride. «Αν τα δικαιώματα είναι διαπραγματεύσιμα για τους μεν, θα είναι και για τους δε. Και αυτοί οι “δε” μπορεί να είμαστε εμείς» συμπλήρωσε μια άλλη.
Και ενόσω γραφόταν αυτό το άρθρο, η σφαίρα των social media και του δημόσιου λόγου κατακλυζόταν από «ναι», «όχι» και «ναι μεν, αλλά» σχετικά με το νομοσχέδιο της αναγνώρισης ταυτότητας φύλου που συζητιέται αυτές τις μέρες στο ελληνικό κοινοβούλιο.
Δεν ξέρω πώς είναι να ξυπνάς το πρωί και να μην μπορείς να πας μέχρι το σούπερ μάρκετ για να ψωνίσεις τα απαραίτητα γιατί φοβάσαι, ούτε το πώς είναι να ντρέπεσαι στο σχολείο και να καταστρέφεται η παιδική σου ηλικία και τα πιο όμορφά σου χρόνια γιατί οι γονείς σου δε σε αποδέχονται, οι δάσκαλοί σου σε αποκλείουν και οι συμμαθητές σου σε χλευάζουν, ενώ ανενημέρωτοι ειδικοί ψυχικής υγείας υπόσχονται ότι «θα σε φτιάξουν».
Με αφορμή, λοιπόν, το νομοσχέδιο και τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ (λεσβίες, γκέι, αμφί, τρανς, κουίρ, ίντερσεξ), μιλήσαμε με δυο ανθρώπους που μπαίνουν καθημερινά στην ελληνική οικογένεια και το ελληνικό σχολείο: Την Κλεοπάτρα Οικονομίδου, υπεύθυνη έργου της γραμμής 11528-ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ, τη μοναδική γραμμή τηλεφωνικής στήριξης για ΛΟΑΤΚΙ, τους γονείς τους και τους εκπαιδευτικούς τους στην Ελλάδα, καθώς και τον Πέτρο Σαπουντζάκη, δάσκαλο, γκέι ακτιβιστή και μέλος του Πολύχρωμου Σχολείου.
Στο Thessaloniki Pride 2017. Konstantinos Tsakalidis / SOOC
Η εποχή των ‘90s, τότε που τα γκέι μπαρ δεν είχαν καν παράθυρα, και οι γκέι αλλά και οι λεσβίες, σήκωσαν στις πλάτες τους τον κοινωνικό στιγματισμό του AIDS, δεν είναι πολύ μακρινή. Σήμερα έχουμε ένα θεσμοθετημένο σύμφωνο συμβίωσης για τα ομόφυλα ζευγάρια και ένα νομοσχέδιο για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (ΝΑΤΦ) που συζητιέται στο ελληνικό κοινοβούλιο. Αυτές οι θεσμικές αλλαγές έχουν παιδαγωγικό ρόλο για την κοινωνία; Γινόμαστε πιο προοδευτικοί;
Πέτρος Σαπουντζάκης: Έχουν παιδαγωγικό χαρακτήρα γιατί εξασφαλίζουν δικαιώματα και έτσι αναγκάζεται το κάθε άτομο να καταλάβει ότι η κοινωνία έχει τοποθετηθεί πλέον με μία απόφαση -δεν είναι υποκειμενικό ζήτημα αποδοχής ή κατανόησης, αλλά είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό. Δεν λύνει 100% το πρόβλημα στον κοινωνικό χώρο, τις γειτονιές, τα σχολεία, τις οικογένειες, αλλά σίγουρα βοηθάει να βελτιωθούν πολύ πιο γρήγορα τα πράγματα. Αυτό λέει κι η εμπειρία μας από όλα τα κράτη που εφάρμοσαν προοδευτικά νομοσχέδια: η κοινωνία ακολούθησε. Αντίθετα, στη Ρωσία, για παράδειγμα, που πέρασε το 2012 νομοσχέδιο κατά της γκέι προπαγάνδας, είδαμε την κοινωνία να μετατοπίζεται, και οι απόψεις της να μοιάζουν με απόψεις κρατών που εφαρμόζουν τον νόμο της σαρίας.
Παρ' όλα αυτά εξακολουθεί να υπάρχει και η ανάγκη για τη γραμμή υποστήριξης ΛΟΑΤΚΙ. Πώς ξεκινήσατε, Κλεοπάτρα;
Κλεοπάτρα Οικονομίδου: Η γραμμή είναι ένα πρόγραμμα καταπολέμησης των διακρίσεων που γίνονται βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου και είναι από την κοινότητα για την κοινότητα. Προσφέρει συμβουλευτική και ψυχολογική υποστήριξη, παρέμβαση στην κρίση και διασύνδεση. Η ανάγκη που τη γέννησε ήταν η ίδια η κοινωνία και η σχέση της με τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, δεδομένης της βίας και των διακρίσεων που υπάρχουν γύρω μας. Αυτές τις μέρες που τρέχει το νομοσχέδιο [Νομικής Αναγνώρισης Ταυτότητας φύλου] γίνεται ακόμα πιο εμφανής η ανάγκη, γιατί ακούμε αρκετά κακοποιητικό λόγο ακόμα και από το επίσημο βήμα της Βουλής.
«Δεν μπορούν να πάνε μέχρι το σούπερ μάρκετ, να νοικιάσουν σπίτι ή να δουλέψουν στο φως της μέρας»
Αλλάζει ο τρόπος που οι ΛΟΑΤΚΙ βλέπουν τον ίδιο τους τον εαυτό και βιώνουν τις σχέσεις τους μέσα από τα βήματα που γίνονται;
Π.Σ.: Σίγουρα. Είναι σαν να πάτησες το διακόπτη σε ένα δωμάτιο και άνοιξε το φως.
Δηλαδή; Μπορείς να μας δώσεις κάποιο παράδειγμα;
Π.Σ.: Μπαίνουν στην τράπεζα να κάνουν μια συναλλαγή και η εμφάνισή τους δε συνάδει με το πρόσωπο στην ταυτότητά τους και έχουν πρόβλημα. Πάνε να νοικιάσουν ένα σπίτι και δεν τους νοικιάζουν σπίτι. Αυτό που συμβαίνει παντού είναι αυτό που είδαμε και στη συζήτηση του νομοσχεδίου στη Βουλή: όταν δεν αντιλαμβανόμαστε ένα φαινόμενο, το αντιμετωπίζουμε με καχυποψία, υποθέτοντας ότι το άλλο άτομο είναι ύπουλο και το καθιστούμε το μαύρο πρόβατο για να καθαρίσουμε την κοινωνία. Παλιότερα στην εκπαίδευση δεν κατανοούσαμε τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες γιατί δεν ξέραμε ότι υπάρχει η δυσλεξία. Το παιδί έτρωγε καρπαζιά και σφαλιάρα, παρατούσε το σχολείο και δεν μπορούσε να προχωρήσει στη ζωή. Σήμερα που γνωρίζουμε τη δυσλεξία, προσαρμόζουμε το εκπαιδευτικό περιβάλλον ώστε να ταιριάζει στις δεξιότητες και αυτών των παιδιών για να μπορέσουν να ανθίσουν. Το ίδιο οφείλει να κάνει η κοινωνία απέναντι σε όλα τα άτομα, και στο ζήτημα του φύλου. Αλλιώς, αφήνει αυτά τα άτομα συνεχώς εκτεθειμένα.
Αυτές τις μέρες κάποιοι λένε ότι η ελληνική κοινωνία έχει τόσα προβλήματα να λύσει και το τελευταίο που χρειάζεται να λύσουμε είναι τα ζητήματα φύλου. Θεωρείται περιθωριακό θέμα. Όμως, είθισται, όταν τα δικαιώματα μίας κοινωνικής ομάδας βελτιώνονται, να βελτιώνονται και τα δικαιώματα των υπολοίπων.
Κλ.Οικ.: Έτσι είναι. Τα άτομα που δεν έχουν αυτή την προστασία γίνονται βορά στις διακρίσεις και τη βία στην καθημερινότητά τους. Μας καλούν στη γραμμή τρανς άτομα που δεν μπορούν να πάνε ούτε μέχρι το σούπερ μάρκετ για να ψωνίσουν τα απαραίτητα.
Υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για το τι επαγγέλματα ασκούν τα διεμφυλικά άτομα; «Το στερεότυπο είναι ότι η μόνη δουλειά που μπορεί να ταιριάζει σε μία τρανς γυναίκα είναι η εργασία που σχετίζεται με το σεξ, χωρίς το δικαίωμα σε μία δουλειά στο φως της ημέρας», όπως είπε η Μαρίνα Γαλανού, πρόεδρος του Σωματείου Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ).
Π.Σ.: Να το πιάσουμε λίγο αλλιώς; Ποια επαγγέλματα θα μπορούσαν να ασκήσουν τα διεμφυλικά άτομα -αλλά όχι στις δεδομένες συνθήκες; Θα μπορούσαν να ασκήσουν όλα τα επαγγέλματα που ασκεί οποιοδήποτε άτομο. Εγώ είχα διεμφυλικό άτομο συνάδελφο στο σχολείο, η οποία κατάφερε, όμως, να προχωρήσει στη διαδικασία επιβεβαίωσης του φύλου της αφού πήρε σύνταξη και αποσύρθηκε. Άρα, λοιπόν, ένα ικανό άτομο θα μπορεί να βρίσκεται σε αυτή τη θέση, αποτελώντας θετικό παράδειγμα για ένα συμπεριληπτικό σχολείο. Για εμένα καλό είναι η απάντηση να δίνεται έτσι -δηλαδή, όχι τι γίνεται τώρα, αλλά τι μπορεί να γίνει. Για το τώρα, γνωρίζουμε ότι ειδικά οι τρανς γυναίκες βιώνουν τον μεγαλύτερο κοινωνικό στιγματισμό και αποκλείονται από κάθε επάγγελμα.
«Τα παιδιά στα 5-6 τους χρόνια ξέρουν τι φύλο θέλουν να είναι»
Στη συζήτηση του ΝΑΤΦ, οι οργανώσεις δικαιωματικών διεκδικήσεων αντιπαρατέθηκαν στα μελανά σημεία του. Ένα από αυτά είναι ότι τρανς άτομα που είναι ήδη παντρεμένα, θα αναγκάζονται να διαλύουν τον γάμο τους. Εξηγήστε μας τι σας προβληματίζει.
Κλ.Οικ.: Υποχρεώνουν ένα τρανς άτομο να διαλύσει τον γάμο, το σπίτι, την οικογένειά του, του στερεί το δικαίωμα να βλέπει τα παιδιά του και να είναι καταγεγραμμένο ως γονιός των παιδιών του. Το άλλο ζήτημα ήταν από ποια ηλικία θα έχουν το δικαίωμα νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου.
Π.Σ.: Το ζήτημα με την ηλικία υποτίθεται ότι έρχεται να προστατεύσει τα παιδιά, αλλά εδώ υπάρχει μια στρέβλωση: Τα παιδιά χρειάζεται πράγματι να τα προστατεύουμε -η προστασία είναι η λέξη-κλειδί, αλλά αν η αναγνώριση έρχεται μετά τα 17 σημαίνει ότι τους καταστρέφουμε όλη την παιδική ηλικία. Άρα πώς τα προστατεύουμε; Αυτό που χρειάζεται ένα παιδί είναι να μπορεί να εκφραστεί στο σχολείο, το φροντιστήριο, την κατασκήνωση, κλπ. Αν δεν μπορεί να το κάνει αυτό, τα αποτελέσματα είναι τραγικά και δε διορθώνονται μετά. Γνωρίζουμε από την Εξελικτική Ψυχολογία ότι αν κλείσουμε τα αυτιά ενός παιδιού και δεν ακούσει καθόλου λέξεις, δε θα μπορεί μετά να κατανοήσει τις λέξεις, αν του κλείσουμε τα μάτια, δεν κατανοεί τα σχήματα γύρω του. Αν δεν του επιτρέψουμε να εκφράσει τα συναισθήματά του, θα περάσει όλη του τη ζωή προσπαθώντας να διορθώσει την αυτοεικόνα του, τη σχέση του με τα υπόλοιπα άτομα και γενικά θα έχουμε μια πολύ αρνητική εξέλιξη. Αυτό δεν είναι προστασία, αλλά κακοποίηση και δίνουμε πάτημα στα παιδιά που έχουν την ανάγκη για κάποιο λόγο να κάνουν bullying, να κάνουν χαβαλέ και να προκαλούν πανικό μέσα στην τάξη.
Δεν είναι πολύ νεαρά τα παιδιά στα 15-16 τους για να αποφασίζουν μία τέτοια αλλαγή;
Π.Σ.: Εδώ υπάρχει η παρανόηση ότι το παιδί μπορεί να ζήσει και χωρίς ταυτότητα φύλου μέχρι τα 15-16, ενώ το παιδί έχει μία ταυτότητα φύλου μέχρι αυτή την ηλικία και πρέπει να ζήσει σύμφωνα με αυτήν. Αν το αφήσουμε ακάλυπτο μέχρι τα 15-16 με την πρόφαση ότι δεν ξέρει, πώς θα ζει μέχρι αυτή την ηλικία; Πρέπει να είναι ξεκάθαρο -και αυτό δεν το ξέρει ο περισσότερος κόσμος- ότι η ταυτότητα φύλου ξεκαθαρίζεται μέχρι να γίνουμε 5-6 χρονών. Το παιδί ξέρει, δηλαδή, ποια είναι η ταυτότητα φύλου του.
*Σημείωση: Μια μέρα αφότου πραγματοποιήθηκε η συνέντευξη, ο υπουργός Δικαιοσύνης ανήγγειλε ότι η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου για τα διεμφυλικά άτομα θα εφαρμοστεί από τα 15 έτη και όχι από τα 17, όπως είχε τεθεί αρχικά.
Με οικογένεια; Χωρίς οικογένεια;
Υπάρχουν τρανς άτομα που παρά την φυλομετάβαση θέλουν να μείνουν στους γάμους τους; Αν έχουν ήδη παιδιά, ποια δικαιώματα χάνουν ως γονείς;
Το να έχει παντρευτεί μία τρανς γυναίκα μία άλλη γυναίκα, να είναι αγαπημένες και να ζουν μαζί, είναι ένας τύπος ζευγαριού πολύ γνωστός. Σήμερα, μάλιστα, ήμουν με μία τρανς φίλη, παντρεμένη με παιδιά.
«Ένα ΛΟΑΤΚΙ παιδί δε βρίσκει λιμάνι κι αγκαλιά ούτε μέσα στο σπίτι του»
Κλεοπάτρα, τι ηλικίες σάς καλούν περισσότερο στη γραμμή και με τι είδους ανησυχίες;
Κλ.Οικ.: Ουσιαστικά εμείς μπαίνουμε μέσα στο σπίτι της ελληνικής οικογένειας με τα τηλεφωνήματα που δεχόμαστε. Η συντριπτική πλειοψηφία είναι γονείς -συνήθως μετά από το coming out των παιδιών τους- και τα ίδια τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Ως προς τα παιδιά, το 9,8% που μας καλεί είναι ανήλικα -καθόλου μικρό ποσοστό. Έχει τύχει να μας καλούν ακόμα και μέσα από το σχολείο, την ώρα του διαλείμματος, γιατί αντιμετώπισαν bullying εκείνη την ώρα. Συνήθως, 8 στα 10 περιστατικά bullying που καταγράφονται στα σχολεία δεν είναι εκφοβισμός γενικώς κι αορίστως, αλλά έχει να κάνει με διακρίσεις λόγω φύλου. Το οποίο, βέβαια, δεν το κατονομάζουμε -λέμε bullying γενικά.
Π.Σ.: Σήμερα είχα στο σχολείο τέτοιο περιστατικό. Τα περισσότερα περιστατικά και το υβριστικό λεξιλόγιο που χρησιμοποιείται είναι έμφυλο.
Κλ.Οικ.: Και να πούμε ότι, κάθε φορά που ένας ΛΟΑΤΚΙ άνθρωπος δέχεται λεκτική ή σωματική βία, ο κίνδυνος να προχωρήσει σε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά αυξάνεται κατά 2,5 φορές σε σχέση με έναν ετεροφυλόφιλο συνομήλικό του. Επίσης, οι ΛΟΑΤΚΙ διατρέχουν 4 φορές υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονικότητας. Η γλώσσα μας δεν είναι ουδέτερη και αυτό πρέπει να το τονίσουμε. Εκτός αυτού, υπάρχει τεράστιο ποσοστό κινδύνου για κατάθλιψη, ή έστω άγχος.
Ένα παιδί μεταναστών μπορεί να υφίσταται bullying στο σχολείο και να το κοροϊδεύουν τα υπόλοιπα παιδιά, αλλά γυρνάει στο σπίτι του και είναι στο λιμάνι του, με την οικογένειά του που το αγκαλιάζει. Ένα ΛΟΑΤΚΙ παιδί δε βρίσκει λιμάνι, δε βρίσκει αγκαλιά ούτε μέσα στο σπίτι του συνήθως. Υπάρχουν και υποστηρικτικοί γονείς που με ειλικρίνεια λένε, «Εμείς αλλιώς τα μάθαμε… Δεν τα καταλαβαίνω τώρα εγώ αυτά» κι έχουν το δίκιο τους κι αυτοί. Χρειάζονται χρόνο γιατί έχουν πάθει ένα πρώτο σοκ. Κι οι περισσότεροι τα λατρεύουν τα παιδιά τους.
Γκέι γελωτοποιοί; «Βρες κάτι άλλο φίλε μου»
Μιλώντας για αυτό, η καθημερινή μας γλώσσα έχει μέσα της ομοφοβικά στερεότυπα και στερεότυπα που έχουν να κάνουν με το φύλο: «Για τόλμα ρε, αν είσαι άντρας», «μου 'κανε πουστιά» κλπ. Πώς αντιμετωπίζουμε το θέμα: πολιτική ορθότητα vs. (αυτο)λογοκρισία; Εσύ, Πέτρο, αντιδράς απέναντι σε ένα αστείο;
Π.Σ.: Λέμε συχνά «έλα μωρέ, ένα αστείο ήταν, μην το παρατραβάς, μην περιορίσουμε την ελευθερία της έκφρασης». Όμως, ανέκδοτα που λεγόντουσαν παλιά και προκαλούσαν γέλιο, σήμερα δε θα μπορούσαν με τίποτα να σταθούν σε μία παρέα γιατί δεν μας ακούγονται πλέον αστεία. Δηλαδή, με το που θα γίνει η κατανόηση της διάκρισης παύει να ακούγεται ως χιούμορ, οπότε αναγκαστικά χάνουμε κομμάτια από το χιούμορ μας. Ναι, χάσαμε το κομμάτι του χιούμορ που θα κοροϊδεύαμε τα άτομα με αναπηρία. Είναι αυτό μεγάλο πρόβλημα στην κοινωνία; Παλιά ήταν γεμάτη η καθημερινότητα μας με ανέκδοτα για σακάτηδες. Δεν τα γουστάρουμε πλέον κι έτσι δεν γουστάρουμε και τα άλλα. Βρες κάτι άλλο, φίλε μου, να ψυχαγωγηθείς ή, ακόμα καλύτερα, δείξε με τον τρόπο σου ότι είναι προσβλητικό και δεν ζεστάθηκε το κλίμα. Υπάρχει και το άλλο: ο αυτοσαρκασμός. Ότι εγώ ως γκέι, κάνω χιούμορ για τους γκέι, οι τρανς για τρανς, μία χοντρή γυναίκα για χοντρές γυναίκες κλπ. Είναι δύο φορές πιο άσχημο αυτό, γιατί σημαίνει και ότι εγώ το έχω εσωτερικεύσει και ότι προσπαθώ να είμαι ο γελωτοποιός.
«Δε λέμε “σ’ αγαπώ” στους φίλους μας»
Τι μπορεί να κάνει το παιδί τη στιγμή που δέχεται bullying στο σχολείο για ζητήματα φύλου;
Π.Σ.: Και εμείς ως παιδιά όταν τα ζούσαμε αυτά, και τώρα ως εκπαιδευτικοί βιώνουμε μία μεγάλη δυσκολία. Γιατί, αν το παιδί πει τον λόγο που δέχεται bullying στους γονείς του, πώς θα αντιδράσουν; Τα παιδιά φοβούνται ότι θα εισπράξουν κατευθείαν ένα αίτημα για κανονικοποίηση από τους γονείς τους. Επίσης, μπορεί να μην το λένε γιατί και τα ίδια έχουν θυματοποιηθεί και έχουν εσωτερικεύσει μία αρνητική αυτο-εικόνα. Λένε, «εγώ φταίω που με κοροϊδεύουν για τον τρόπο που περπατάω, που μιλάω, για τις δραστηριότητες που μου αρέσει να κάνω».
Ακόμα και ένα παιδί το οποίο έχει μία θετική αυτό-εικόνα και έχει καταφέρει να σταθεί στα πόδια του παρά τη δική μας ανικανότητα -της εκπαίδευσης και της κοινωνίας-, ακόμα και αυτό το παιδί ξέρει ότι στην πράξη, αν πάει σε έναν εκπαιδευτικό και του πει τι συμβαίνει, ο εκπαιδευτικός δε θα μπορέσει να το βοηθήσει. Αυτό το έχω βιώσει κι εγώ ως εκπαιδευτικός.
Έρχονται παιδιά και μου λένε «με κοροϊδεύουν για το μαλλί μου, για τον τρόπο που μιλάω κλπ.» κι εγώ θα τα βοηθήσω, αλλά αν το μήνυμα της κοινωνίας είναι ότι ηθικά αυτό είναι ανεπίτρεπτο κι ότι δεν θα έπρεπε να είσαι έτσι, τότε δεν το έχω λύσει το πρόβλημα.
Θα έπρεπε μέσα στην εκπαίδευση και πρώτα απ' όλα στα βιβλία να υπάρχουν πρότυπα. Έχουμε ζωγραφιές σε ένα βιβλίο μαθηματικών με ένα παιδί που είναι σε αμαξίδιο και με παιδιά που είναι εμφανές ότι είναι μετανάστες. Έτσι δείχνουμε ότι τα αντιμετωπίζουμε ισότιμα και είμαστε συμπεριληπτικοί. Πρέπει να υπάρχουν και εικόνες παιδιών που εκφράζουν το φύλο τους διαφορετικά, αλλιώς έχουμε κάνει μία τρύπα στο νερό.
Το να πάρουμε το παιδί στην άκρη και να προσπαθήσουμε να το ενδυναμώσουμε είναι μία πολύ θετική κίνηση, αλλά ενέχει τον κίνδυνο αυτή η παρέμβαση να το στιγματίσει περισσότερο. Δεν είναι θέμα μιας ατομικής συμβουλευτικής, είναι κοινωνικό. Στο σχολείο βλέπω και πολύ λάθος παρεμβάσεις, τύπου «αν είναι αγόρι, να προσπαθήσω να το αρρενοποιήσω περισσότερο για να το βοηθήσω». Έρχεται να το βοηθήσω, κι εγώ το κακοποιώ περισσότερο. Δεν υπάρχει καμιά παιδαγωγική σχολή που να λέει ότι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αρρενοποιούν τα αγόρια και να θηλυκοποιούν τα κορίτσια, αλλά αυτό συμβαίνει συνεχώς στο σχολείο. Απαγορεύουμε κάτι στα κορίτσια, επιτρέπουμε κάτι άλλο μόνο στα αγόρια και υπαγορεύουμε μια αστυνόμευση απέναντι στο φύλο τους που επηρεάζει όλη τη μετέπειτα ζωή τους.
Κλ.Οικ.: Θυμάμαι μια φορά μας είχε πάρει τηλέφωνο μια μητέρα έξαλλη εξαιτίας ενός περιστατικού στο σχολείο. Έφευγε το παιδί της από το σχολείο και χαιρετώντας, είπε σε έναν από τους συμμαθητές του: «Γεια σου. Θα τα πούμε αύριο! Σ’ αγαπώ πολύ». H δασκάλα τότε έσπευσε να διορθώσει το αγοράκι, ότι δε λέμε «σ’ αγαπώ» στους φίλους μας. Καταλαβαίνετε το πνεύμα της, αλλά ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Οτιδήποτε ξεφεύγει από τη νόρμα μάς ξενίζει.
Τι βλέπετε πιο συχνά, την ενθάρρυνση ή την κακοποίηση;
Π.Σ.: Ευτυχώς, τα τελευταία χρόνια πέφτει πολύ βάρος στην αποδοχή της μοναδικότητας του κάθε ανθρώπου και οι εκπαιδευτικοί που είναι ευαισθητοποιημένοι ενδυναμώνουν τα παιδιά μέσα από διάφορες δραστηριότητες.
Κλ.Οικ.: Και στη γραμμή, όταν έχουμε να κάνουμε με κάποιο παιδί που έχει έναν εκπαιδευτικό τον οποίο εμπιστεύεται, είναι πολύ σημαντικό.
Από το επεισόδιο The Cissy της σειράς South Park, που θίγει την ταυτότητα φύλου.
Κάνουμε coming out στην τάξη; – Άγνοια και αγωνία
Πάντως, εξ όσων γνωρίζουμε δεν έχουν δοθεί από το αρμόδιο υπουργείο κάποιες σχετικές κατευθυντήριες γραμμές στους εκπαιδευτικούς.
Π.Σ.: Είναι ακριβώς όπως το λέτε και δεν πρέπει να ρίχνουμε το φταίξιμο στους εκπαιδευτικούς, γιατί είναι κάτι που δεν το διδάχτηκαν ποτέ. Φανταστείτε να μην έχεις διδαχτεί ποτέ μαθηματικά, να είναι ένα θέμα-ταμπού και ξαφνικά το παιδί να πρέπει να κάνει πρόσθεση και εμείς να πρέπει να το βοηθήσουμε.
Και να γνωρίζουμε ότι τα περιστατικά θα αυξάνονται όσο αυξάνεται η κοινωνική ορατότητα -αυτό συμβαίνει γιατί έτσι είναι η εξέλιξη της κοινωνίας μας. Για παράδειγμα, μπορεί ένα παιδί να κάνει coming out μέσα στην τάξη και να μιλήσει για τα συναισθήματά του; Από παιδαγωγικής άποψης είναι απαραίτητο, αλλά αν το υπουργείο δεν πει στον εκπαιδευτικό ότι «ναι, μπορεί», τότε ο εκπαιδευτικός μπορεί να το απαγορέψει ή να απειλήσει το παιδί ότι θα το διώξουν από το σχολείο, ή να ανησυχήσει ότι θα απολυθεί ο ίδιος.
Πέρυσι πραγματοποιήθηκε στα γυμνάσια η ενημερωτική θεματική εβδομάδα με τρεις πυλώνες: τη διατροφή, τους εθισμούς-εξαρτήσεις και την έμφυλη ταυτότητα. Ποια είναι η αποτίμηση αυτής;
Π.Σ.: Εμείς οι εκπαιδευτικοί δηλώσαμε πλήρως ενημερωμένοι για τις εξαρτήσεις, πλήρως ενημερωμένοι για τη διατροφή και εντελώς ανενημέρωτοι για τον άξονα του φύλου. Εγώ ως εκπαιδευτικός αισθάνομαι ντροπή. Εμάς, το πρώτο μας μέλημα, είναι να μαθαίνουμε στα παιδιά πώς να μαθαίνουν -οι στόχοι της εκπαίδευσης είναι η κοινωνικοποίηση και οι μεταγνωστικές δεξιότητες. Είναι απαράδεκτο να μην ξέρουμε τίποτα στον άξονα του φύλου και να μην ξέρουμε πώς να μάθουμε. Είναι και θέμα ευθυνοφοβίας των εκπαιδευτικών για τέτοια ζητήματα, αλλά κι οι ανησυχίες είναι βάσιμες, γιατί έχεις μια εκκλησία που κινητοποιεί ακραίους γονείς ή τη Χρυσή Αυγή από πίσω. Το κλίμα του σχολείου πρέπει να είναι ήρεμο και όχι να δυναμιτίζεται με γονείς που φέρνουν χαρτιά και λένε «εγώ δε θέλω να διδαχτεί αυτό το πράγμα το παιδί μου» ή να δέχονται οι εκπαιδευτικοί μέχρι και προσωπικές απειλές. Μέχρι και απειλές κατά της ζωής του υπουργού εστάλησαν τότε.
Μπλε πριγκίπισσες, ροζ πρίγκιπες, καλύτεροι μπαμπάδες
Από τον «συνήθη ύποπτο», τη Σουηδία, μας έρχεται ένα ενδιαφέρον παράδειγμα. Υπάρχουν κάποια νηπιαγωγεία όπου οι νηπιαγωγοί δεν λένε «αυτός» ή «αυτή», αλλά αποκαλούν τους μαθητές τους απλώς «παιδιά», ενώ στα θεατρικά τα αγοράκια παίζουν καμιά φορά τις πριγκίπισσες και τα κοριτσάκια τους πρίγκιπες.
Π.Σ.: Τα παιδιά λειτουργούν εξαιρετικά μόλις δουν τις πόρτες ανοιχτές. Βγαίνουν, τρέχουν, εξερευνούν το πεδίο και διευρύνουν τους ορίζοντές τους. Εμείς είμαστε που τα περιορίζουμε, γιατί φοβόμαστε ότι θα τα μπερδέψουμε ή θα τα κατευθύνουμε λάθος. Όχι. Θα τα βοηθήσουμε να βρουν τον εαυτό τους με τον καλύτερο τρόπο. Ακόμα και προοδευτικοί άνθρωποι βρίσκονται σε τραγική αμηχανία αν τους πεις ότι θα κάνουμε ένα θεατρικό παιχνίδι και ένα αγόρι θα ντυθεί πριγκίπισσα του χιονιού. Πανικός. Σαν να καταστρέφουμε δόλια ένα ιερό πράγμα. Δεν πρόκειται να πάθει τίποτα το παιδί. Μπορεί να παίξει το γαϊδουράκι ή τον αέρα ή να δραματοποιήσει τον Δία. Δεν αλλάζει η ταυτότητά του, απεναντίας εμπλουτίζεται και θα αποκτήσει μια αρρενωπότητα -το ιερό δισκοπότηρο στην κοινωνία μας- που θα είναι πιο εμπλουτισμένη, πιο θετική. Έτσι θα γίνει πιο σωστός μπαμπάς, θα χαϊδεύει τα παιδιά του, θα παίζει όμορφα μαζί τους, θα αλλάζει τις πάνες τους και θα έχει ενσυναίσθηση.
«Τα αλάνια της πλατείας ευαισθητοποιούνται»
Πέτρο, μίλησες για κοινωνική ορατότητα νωρίτερα. Εσύ έχεις δηλώσει δημόσια το σεξουαλικό σου προσανατολισμό ως γκέι. Στην Ελλάδα, γενικά, τα δημόσια πρόσωπα δεν κάνουν coming out –κανένας πολιτικός δεν έχει κάνει ποτέ για παράδειγμα. Κάποιος μπορεί να αναρωτιέται, και τι σημασία έχει αυτό; Στη Σκωτία τέσσερις πολιτικοί αρχηγοί έχουν κάνει coming out και δεν ξέρω αν είναι τυχαίο, αλλά είναι μια χώρα που τα πάει πολύ καλά στα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ. Βοηθάνε οι εικόνες δημόσιων προσώπων που μιλάνε για τη σεξουαλικότητά τους, αποφεύγοντας το στερεότυπο του γκέι καλλιτέχνη;
Π.Σ.: Α, τι μου θύμησες τώρα! Εγώ όταν ήμουν παιδί ζωγράφιζα και αποφάσισα να γίνω δάσκαλος για να σπάσω αυτό ακριβώς το στερεότυπο, ενώ η κλίση μου ήταν προς την τέχνη. Αλλά είπα: «Όχι, θα γίνω δάσκαλος». Εννοείται αυτό που λες, και αποτελεί θετική στρατηγική πολιτική σε κράτη που έχουν δουλέψει πάνω στα δικαιώματα. Αν δεν υπάρχουν πρότυπα σε όλα τα πεδία, είναι σαν αυτό να μην επιτρέπεται, σαν να το αποκλείει ένας άρρητος κοινωνικός νόμος.
Τα παιδιά σήμερα χρησιμοποιούν και τα social media για το coming out τους, για αυτο-ενδυνάμωση ή για να μοιραστούν εμπειρίες. Τι αποτελέσματα έχει στην πράξη αυτό;
Κλ.Οικ.: Δημιουργείται ένα δίκτυο, νιώθουν ασφάλεια και κοινωνικοποιούνται. Θέλει, όμως, προσοχή γιατί το παιδί εκτίθεται. Έχουμε πολλά περιστατικά στη γραμμή με παιδιά που λαμβάνουν σχόλια μίσους στα κοινωνικά τους δίκτυα, αλλά είναι αρκετά εξοικειωμένα με την τεχνολογία και γενικά το διαχειρίζονται προσεκτικά. Το τι γίνεται στην ψυχούλα τους, όμως, δεν το ξέρουμε, γιατί σε κάθε περίπτωση έχουν δεχτεί μια επίθεση.
Π.Σ.: Εγώ το βρίσκω πάρα πολύ θετικό. Έχει δίκιο η Κλεοπάτρα, αλλά παράλληλα θα βρουν ένα δίκτυο ανθρώπων που θα τους συμπαρασταθεί. Εγώ δουλεύω στον Κολωνό. Μου έχει τύχει πολλές φορές, μαθητές μου που είναι τα «αλάνια» της γειτονιάς -αυτά τα αγόρια που έχουν την τυπική εικόνα του αγοριού της πλατείας- να μου στέλνουν βιντεάκια και να ευασθητοποιούνται, γιατί είδαν κάτω από το βίντεο κακοποιητικά σχόλια. «Κύριε Πέτρο είναι δυνατόν να γράφουν τέτοια πράγματα;» μου λένε. Τα τρίτα άτομα παρατηρούν την επίθεση και αρχίζουν να παίρνουν θέση και αυτό είναι θετικό.
Ας χαλαρώσουμε με το θέμα του φύλου. Ας μην μας προκαλεί συναισθηματική ένταση και ας εκφράσουμε τον εαυτό μας με όλους τους τρόπους γιατί έτσι θα είμαστε πιο ολοκληρωμένα άτομα.
Η γραμμή 11528-ΔΙΠΛΑ ΣΟΥ λειτουργεί Δευτέρα-Παρασκευή από τις 11 το πρωί μέχρι τις 9 το βράδυ. Η επικοινωνία γίνεται ανώνυμα τηλεφωνικώς ή μέσω skype, αλλά κανονίζονται και δωρεάν διά ζώσης συνεδρίες. Είναι το αποτέλεσμα της σύμπραξης των Athens Pride, Pride Θεσσαλονίκης, ΟΛΚΕ και Θετικής Φωνής. Μάθετε περισσότερα, εδώ.
Για το Πολύχρωμο σχολείο, κάντε κλικ εδώ.
Αν θέλετε, ακούτε τη ραδιοφωνική μας εκπομπή, εδώ: