-του Θεμιστοκλή Πανταζάκου

Αρχικά, τι συνέβη: το ellinikahoaxes δημοσίευσε άρθρο με την υπογραφή του Στέλιου Πουρνή, το οποίο μας λέει πως είναι ψέμα η είδηση ότι ο Στέφανος Τσιτσιπάς ταξίδεψε στο Ντουμπάι για να διασκεδάσει σε πρωτοχρονιάτικο πάρτι (ο τονισμός δικός μου). Αντίθετα, η μία και μοναδική αλήθεια που λάμπει από το ρεπορτάζ του ellinikahoaxes είναι ότι ο τενίστας ταξίδεψε στο Ντουμπάι για να προετοιμαστεί για το επερχόμενο Australian Open, και παρεμπιπτόντως διασκέδασε σε πρωτοχρονιάτικο πάρτι (ο τονισμός πάλι δικός μου):

Τι συμβαίνει εδώ: ο συντάκτης κεντροβαρίζει τον υποτιθέμενο ισχυρισμό στην πρόθεση «για να»και έπειτα τον διαψεύδει: ο κατ’ αρχήν σκοπός της επίσκεψης του Τσιτσιπά στο Ντουμπάι δεν ήταν το ξεφάντωμα· ήταν οι αθλοπαιδιές. Σε ποιόν όμως ανήκει αυτός ο ψευδής ισχυρισμός; Το ellinikahoaxesγράφει ότι ο ισχυρισμός είναι γενικός («διαμοιράζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης»), και παραθέτει προς επίρρωση αυτού μία πηγή. Την εξής (link):

Μια όχι και τόσο σχολαστική ματιά στο παραπάνω δείχνει το προφανές: ούτε καν το Πρώτο Θέμα δεν γράφει ότι ο Τσιτσιπάς πήγε στο Ντουμπάι με σκοπό να διασκεδάσει σε πρωτοχρονιάτικο πάρτι. Ας στραφούμε σε αυτά που γράφει όντως η είδηση, και όχι σε αυτά που το ellinikahoaxes μας λέει ότι γράφει: ακολούθησε ο Τσιτσιπάς το δρομολόγιο που έκανε η μισή κοσμική Αθήνα για να γιορτάσει την έλευση του νέου έτους; Όχι κυριολεκτικά η μισή κοσμική Αθήνα δηλαδή, λίγο πάνω-λίγο κάτω, αλλά αυτό το σχήμα αποτελεί καθ’ υπερβολή χρήση του λόγου για έμφαση, μέχρι εκεί νομίζω μπορούμε να συνεννοηθούμε. Κατά τα λοιπά ναι: απ’ όσο γνωρίζω, το δρομολόγιο Αθήνα-Ντουμπάι παραμένει το ίδιο είτε ταξιδεύει κανείς για μπίζνες είτε για πλέζουρ. Μετά: διασκέδασε ο Τσιτσιπάς ξέφρενα με την παρέα του σε πριβέ κλαμπ της κοσμοπολίτικης μητρόπολης; Τώρα εξαρτάται τι εννοεί κανείς ξέφρενα αλλά κατά τα λοιπά και πάλι ναι.

Άρα έχουμε βγάλει μέχρι εδώ τα δύο εξής συμπεράσματα: πρώτον, η μοναδική πηγή του ellinikahoaxes για το ποιος είναι ο ισχυρισμός δεν εμπεριέχει τον προς διάψευση ισχυρισμό. Δεύτερον, ο ισχυρισμός που όντως εμπεριέχεται στην πηγή είναι αληθής! Μπορούμε άρα να κατηγορήσουμε το ellinikahoaxes για… *drumroll* παραγωγή ψευδών ειδήσεων; Ναι, θα πει ίσως κάποιος. Αυτός ο ίδιος κάποιος μπορεί να πει ότι το ellinikahoaxes τηρεί εδώ μια στρατηγική όχι πρωτόφαντη για το ίδιο: το να κατασκευάζει η ίδια η σελίδα την είδηση που έρχεται μετά να διαψεύσει.

Here, I fixed that for you.

Στην προκείμενη περίπτωση τα πράγματα ήταν εύκολα: τα λεγόμενα της πηγής είχαν διαστρεβλωθεί. Όμως η κατασκευή μιας είδησης δεν συνίσταται αποκλειστικά στη διαστρέβλωση των ισχυρισμών της πηγής. Μπορεί να συνίσταται επίσης στη διαστρέβλωση του τι είναι το σημαντικό σχετικά με την είδηση. Για να δούμε τι σημαίνει αυτό, ας υποθέσουμε ότι πράγματι το Πρώτο Θέμα έγραφε ότι ο Τσιτσιπάς πήγε στο Ντουμπάι με σκοπό να παρτάρει. Θα ήταν αυτό αρκετό για να βγάλει κανείς την είδηση ψευδή; Απαντώ: όχι. Όχι τουλάχιστον αν θεωρούμε ότι η ουσία της είδησης δεν είναι ο κύριος σκοπός του Τσιτσιπά, αλλά ότι ο Τσιτσιπάς, όπως και τόσοι άλλοι κοσμικοί (τηλεοπτικό μη ταξικό υποκατάστατο της λέξης: πλούσιοι) διασκέδαζαν ξέφρενα (νάτο πάλι) την ώρα που οι μη κοσμικοί δεν μπορούσαν να πάνε ούτε μέχρι το περίπτερο. Αν δεν ήθελε να καταδείξει το αυτό το Πρώτο Θέμα, τότε σίγουρα ήθελαν να το καταδείξουν όσοι μοιράστηκαν την είδηση στα social media, οι οποίοι, υπενθυμίζεται, ήταν και ο αρχικός στόχος της διάψευσης από μεριάς ellinikahoaxes («διαμοιράζεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης» και τα λοιπά).

Θα πει κανείς: «μα δεν παραμένει ψευδές ότι ο Τσιτσιπάς δεν πήγε στο Ντουμπάι για να παρτάρει;» Παραμένει ανακριβές αλλά, όπως γνωρίζουν οι ερευνητές των περί αλήθειας ζητημάτων, και όπως μαρτυρά μια βιβλιογραφία την οποία οι επαγγελματίες των ellinikahoaxes θα όφειλαν να είχαν μελετήσει, σχεδόν κάθε πρόταση (εκτός από τις πολύ στοιχειώδεις), και βέβαια κάθε είδηση, περιέχει ελάχιστες τουλάχιστον ανακρίβειες. Αυτές οι ανακρίβειες είναι ενδεχομένως προς διόρθωση σε μια λεπτομερή εξέταση του κειμένου, δεν είναι δε κατ’ ανάγκη προς διάψευση όλης της πρότασης ή της είδησης. Παράδειγμα (κυριολεκτικά η πρώτη είδηση που βρήκα μπροστά μου): «Δολοφονία 38χρονης Κινέζας: στο μικροσκόπιο οι επισκέψεις σε καζίνο και κινητό τηλέφωνο». Ανακρίβεια πρώτη: αποκλείεται η εν λόγω Κινέζα να επισκέφθηκε κινητό τηλέφωνο. Ανακρίβεια δεύτερη: η λέξη μικροσκόπιο δεν είναι σε εισαγωγικά, και βέβαια δεν περιλαμβάνεται στην σχετική έρευνα κανένα κυριολεκτικό μικροσκόπιο. Ανακρίβεια τρίτη: κατά πάσα πιθανότητα (364/365 περίπου), η εν λόγω Κινέζα δεν είναι ακριβώς 38 χρονών (δεν είχε γενέθλια την ημέρα της δολοφονίας της). Αρκούν αυτές οι τρεις ανακρίβειες για να βγάλει κανείς την είδηση ψευδή; Όχι, γιατί δεν αφορούν τον πυρήνα της. Δεν είναι λοιπόν η ύπαρξη ανακριβειών που καθορίζουν το ψευδές μιας είδησης αλλά η σπουδαιότητά τους. Δυστυχώς ή ευτυχώς για όλους μας, η σπουδαιότητα αυτή είναι υποκειμενικά, και άρα ιδεολογικά-πολιτικά καθορισμένη, στην καλύτερη (;) περίπτωση μέσω δι-υποκειμενικής συμφωνίας (συμφωνία-σύμβαση μεταξύ των υποκειμένων για το πόσο σημαντικό είναι κάτι).

«Χωρίς την συνεχή λαθροχειρία της γλώσσας καμία ανακάλυψη, καμία πρόοδος δεν είναι εφικτή.»

–Paul K. Feyerabend, Ενάντια στη Μέθοδο

Τι θέλω να πω, χωρίς να πλατειάσω σε πολιτικό σχολιασμό του ζητήματος: αυτή τη στιγμή, στην Ελλάδα και παντού, και οι συνέπειες της πανδημίας και οι συνέπειες του lockdown βιώνονται (και) ταξικά. Παραδείγματα: όσοι κάνουν χειρωνακτική εργασία κινδυνεύουν πιο πολύ (είτε γιατί δεν μπορούν να πάνε σε αυτήν αν έχει ανασταλεί, είτε γιατί αν πάνε έρχονται αναγκαστικά σε επαφή με πολύ κόσμο), όσοι είναι επισφαλώς εργαζόμενοι κινδυνεύουν πιο πολύ (γιατί δεν μπορούν να αρνηθούν εκβιασμούς που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους), όσοι μένουν σε πλούσιες, και άρα αραιοκατοικημένες, χωρίς βιοτεχνίες/βιομηχανίες περιοχές κινδυνεύουν λιγότερο. Όσοι μένουν στη δυτική Αττική πρέπει να φεσωθούν ακόμα και τον στρατό ως ρυθμιστή μιας κατάστασης-αποτελέσματος του ταξικού πρόσημου των γειτονιών τους (πυκνοκατοίκηση). Όσοι είναι πλούσιοι μπορούν να ρισκάρουν να βγουν τη βόλτα τους, καθότι αν η ποινή για ένα έγκλημα είναι πρόστιμο, τότε αυτό αποτελεί έγκλημα μόνο για τους φτωχούς. Ούτω καθεξής.Αυτή είναι η ουσία της είδησης που εμπλέκει τον Τσιτσιπά, τον Κωστόπουλο, τους λοιπούς. Το αν ο Τσιτσιπάς πήγε ή δεν πήγε με κύριο σκοπό στο μυαλό του το τένις είναι δευτερεύον. Με λίγα λόγια, ακόμα και αν το ellinikahoaxes είχε στοχεύσει σωστά, δεν θα δικαιούνταν να διαψεύσει την είδηση, αλλά στην καλύτερη να την διορθώσει επί των λεπτομερειών της.

Ποια είναι η διαφορά αυτού που διαβάζετε τόση τώρα με το άρθρο του Στέλιου Πουρνή από το ellinikahoaxes: το παρόν κείμενο γνωρίζει ότι το πλαίσιο απόδοσης σημασιών μέσα στο οποίο συμβαίνει μια διάψευση είναι ένα προσωπικά, πολιτικά, ιδεολογικά, κοινωνικά επικαθοριζόμενο ζήτημα, και πρεσβεύει τον δικό του επικαθορισμό. Απευθύνεται στον αναγνώστη που είναι ευαισθητοποιημένος για το ζήτημα των ψευδών ειδήσεων, ο οποίος καλώς είναι έτσι ευαισθητοποιημένος καθώς ζει σε μια εποχή που και η ειδησεογραφία και η δημοσιογραφία γνωρίζουν, στην Ελλάδα και παντού, ενδεχομένως πρωτόφαντη ανυποληψία. Του λέει: είναι καλό να διασταυρώνουμε αυτά που διαβάζουμε, να αναζητούμε το αληθές. Τούτο υπό την προϋπόθεση ότι δεν παραδεχόμαστε αβλεπί και άκριτα υφέρπουσες πολλαπλώς φορτισμένες προκείμενες για την ερμηνεία του αληθούς.Είναι καλό επίσης να έχουμε κατά νου ότι, από τις εκατομμύρια ψευδείς ειδήσεις που υπάρχουν εκεί έξω, διαλέγονται μόνο κάποιες για να διαψευστούν. Αυτό το ζήτημα διατρέχεται με τη σειρά του από φορτίσεις ανάλογες με τις παραπάνω. Το ellinikahoaxes λέει, παρακάμπτοντας όλη τη σχετική, πολύπλοκη και επίπονη συζήτηση: εμάς μας νοιάζει αν πήγε να παίξει τένις.

Ε λοιπόν, αδιαφορούμε αν πήγε να παίξει τένις.